BİR SPİRİTUALİSTİN DÜNYASI

Halil Ciran 1883’te, Lübnan’ın Kadîşâ vadisi yakınlarındaki Bişerrî kasabasında doğdu. Ataları XVI. Yüzyıl'da Suriye’den göç ederek önce Baalebek’e, ardından Betrûn’a bağlı Beş‘ale köyüne, daha sonra da (1672) Bişerrî’ye göç etmiştir. Babası tâcir Mihail’in oğlu Halîl, içki müptelâsı bir kişiydi. Annesi Mârûnî papazı İstefan Rahme’nin kızı Kâmile’dir. Halîl, Kâmile’nin üçüncü eşiydi. İlk kocasından Peter, Halîl’den ise Cibrân (Cübrân), Mariana ve Sultane adında çocukları oldu.

Cibrân beş yaşında iken Bişerrî’deki Saint Elişa Okulu’na girdi. Burada resme olan yeteneği farkedilerek tabip Selîm ed-Dâhir rehberliğinde resim çizmeye başladı. Vergi toplama görevini yürüten babası Halîl, bir arkadaşı zimmetine para geçirdiği iddiasıyla tutuklanınca onunla birlikte hapse atıldı, malları müsâdere edildi. Sonuçta âilenin huzuru bozuldu. Bunun üzerine babası Lübnan’da kalırken, annesi 12 yaşındaki Cibrân’ı, Peter, Mariana ve Sultane’yi alıp Boston’a göçtü (1895).

Cibrân burada iki buçuk yıl devam ettiği resmî bir okulda İngilizce öğrendi. Bu sırada Şiir, Tiyatro, Resim gibi güzel sanatların icra edildiği kültür merkezleriyle ilişkisini sürdürdü. 1897’de lise öğrenimi için bir akşam okuluna girdiyse de, ardından Arapça öğrenme isteğiyle e Beyrut’a döndü. El-Hikme Enstitüsü’nde Arapça öğrenimine başladı. Fen bilimlerinde, ayrıca Din, Mitoloji gibi sosyal bilimlerde kendini yetiştirmeye çalıştı. Thomas Bulfinch, Archibald Lampman ve Clara E. Clement’in Mitoloji'ye dair İngilizce eserleriyle İnciller’in Arapça tercümelerini bu sırada inceledi.

Cibrân, 14 yaşındaki kardeşi Sultane’nin ölüm haberi üzerine, 1902 Nisanında Boston’a gitti. 12 Mart 1903’te üvey kardeşi Peter’i ve aynı yılın 28 Haziranı'nda annesini kaybetti. Üçünün de ölüm sebebi tüberkülozdu. Kardeşi Mariana ile yalnız kalan Cibrân, el-Muhâcir gazetesinde yazılar yazarak ve bâzı resimlerini satarak geçimini sürdürmeye çalıştı. 1911 Nisanı'nda New York’a gitti ve hayâtının geri kalan kısmını burada geçirdi. Alman Filozofu Nietzsche ve özellikle "Böyle Buyurdu Zerdüşt" adlı kitabıyla tanışması, bu döneme rastlar. Bu sırada, Arap âleminde şöhret kazanmasına sebep olan "el-Ecni?atü’l-mütekessire adlı romanını yayımladı (1912), Bu arada New York’ta açtığı resim sergileri Amerika’daki ününü arttırdı. Aynı şehirde Metafizik konularına yoğun ilgi duydu, Sigmund Freud, Carl Jung gibi önemli isimlerin eserlerinden etkilendi. Hintli şâir Rabindranath Tagor ile tanıştı ve ondan da faydalandı. 1916’dan itibâren Doğu Dünyâsı'nı ve özellikle Hıristiyan Âlemi'ni eleştiren "The Madman" , "el-Mevâkib" , "el-Avâsıf" , "el-Bedâ'i vel?-tarâ'if"i yayımladı.

1923’te bütün Dünyâda tanınmasını sağlayan en önemli eseri "The Prophet-Nebi"’yi yayımladı. Bu arada çeşitli sergiler açtı. Sağlığının bozulmaya başladığı 1925 yılından itibâren Barbara Young ve Mary Haskell’in yardımıyla İngilizce eserlerini neşretmeye başladı. 10 Nisan 1931’de tüberkülozdan öldü, Beyrut’a götürülerek Bişerrî’de Mar Sarkis Manastırı’nın bahçesine gömüldü. Manastırın yakınında onun anılarını yaşatan Cibrân Müzesi kuruldu.

Eserleri... Kitaplarının çoğu bir kaç kere, ayrı yazarlar tarafından Türkçeye de tercüme edilmiştir.
Arapça: 1. El-Mûsîka (New York 1905). Nihâvend, Isfahan, Sabâ ve Rast makamlarının İnsan Ruhu üzerindeki etkilerini inceleyen eser.
2. ?Arâ'isü’l-Mürûc (New York 1906). Üç hikâyeden oluşur. İlk öyküde Reinkarnasyon'un ve AŞK'ın ebedîliği üzerinde durulmuş, ikincisinde bir erkeğin elinde kötü yola düşmüş kadın ve oğlunun hikâyesi, bu tür kadınların bedeni kirletilse de, Ruhunun temiz kaldığı savına vurgu yapılmış, üçüncüsünde kilise ve râhipler eleştirilmiş, yazar bunları Tanrı’ya şikâyet etmiştir. ("Vâdinin Perileri", İstanbul, 2012)
3. El-Ervâhu’l-Mütemerride (New York 1908). Dört küçük hikâyeden oluşur. Her bir öyküde feodal yapıya, acımasız geleneklere ve bilinçsiz halkı kendi arzularına göre yönetmek isteyen kilise mensuplarına karşı bir duruş sergilenmektedir... Cibrân’ın bu eseri gençliği zehirleyici görülerek Beyrut’ta bir pazar yerinde yakılmış, kendisi de Mârûnî Kilisesi tarafından aforoz edilmiştir. ("Âsî Ruhlar", İstanbul 2002 / "Başkaldıran Ruhlar", İstanbul 2013)
4. El-Ecnihatü’l-Mütekessire (New York 1912). Zorla evlendirilmesi yüzünden mutsuz evlilik sonucunda bebeğiyle birlikte hayâta vedâ eden genç bir kızın öyküsü olup, Cibrân’ın bu hikâyede Beyrut’ta ilk sevdiği Halâ ed-Dâhir ile olan alâkasından esinlendiği belirtilir ("Kırık Kanatlar", İstanbul 1999; / "Kırık Kanatlar", İstanbul 2013)
5. Dem'a ve ibtisâme (New York 1914). El-Muhâcir gazetesinde yayımladığı 56 makaleden oluşur. ("Bir Damla Yaş ve Bir Gülümseyiş", İstanbul 1997 / "Gözyaşları ve Kahkahalar", İstanbul 2012 / "Bir Gözyaşı Bir Tebessüm", İstanbul 2013)
6. El-Mevâkib (New York 1919). Vezin ve kafiyeye bağlı olarak klâsik tarzda yazdığı en uzun şiiridir. Şâir bu kasidesinde mutluluk, özgürlük ve sonsuzluğu ararken, yolunu kaybeden insan kafilelerini tasvir etmektedir. Kasidede gerçeğe ve mutluluğa ermenin yolu insanı Yeryüzü'ne bağlayan bağlardan kurtulmakta ve efendi-köle, adâlet-zûlüm gibi düalizmi yok etmekte görülmektedir. Vahdet-i Vücûd inancını benimseyen yazarın kasidedeki orman motifi, yazarın insan hayâtı için gerçekleştirmeyi arzu ettiği dünyâyı veya arzuladığı doğayı sembolize etmektedir. Gerçekte onun orman motifi şehir hayâtındaki çirkinliklere, düzenbazlıklara baş kaldırıyı sembolleştirmektedir. Şiirdeki ney motifi Birliğin, Sonsuzluğun ve Ruhun sembolü olarak yorumlanmakta ve Mevlânâ’dan esinlendiği belirtilmektedir. ("Gözlerin Fısıltısı ve Kafileler", İstanbul 2000)
7. El-'Avâsıf (1922). Sembolik hikâye ve yazılarından oluşur. ("Fırtınalar", İstanbul 1999 / "Fırtınalar", İstanbul 2013)
8. El-Bedâ'i' ve't-Tarâ'if (Kahire 1923). Eğitim ve toplum meseleleri, Doğu kültürünün önemli simaları hakkındaki makaleleri, mistik havanın hâkim olduğu 14 şiiri ve "İrem Zâti’l-'İmâd" adlı tiyatro eserini kapsar. ("Bütün Şiirler ve Şiirsel Yazılar", 2004)
9. Belâgatü’l-'Arab fi’l-karni’l-'işrîn : Eserde Emîn er-Reyhânî, Mîhâîl Nuayme gibi Amerika mehcer edebiyâtının önemli temsilcilerinden seçmelere yer verilmiştir. Mehcer Edebiyâtı, " XIX. Yüzyıl'da Lübnan, Suriye, Filistin ve Ürdün'den Amerika ve diğer yabancı devletlere göç eden Araplar'ın oluşturduğu Arap edebiyâtı"dır.

İngilizce: 1. The Madman (New York 1918). Kendi benliğine, toplumun geleneklerine ve değer yargılarına savaş açarak, özgürlüğü ve kurtuluşu yakalayan bir delinin şahsında sosyal ve Metafizik konuları ele alan 35 yazıdan oluşur. ("Deli", İstanbul 1998 / "Deli", İstanbul 2003 / "Kaçık", İstanbul 2012)
2. The Forerunner (New York 1920). Yazarın mistik konulardaki görüş ve inançlarını yansıtan mitolojik ve sembolik nitelikte, şiirsel bir üslûpla yazdığı 24 yazıdan oluşur. “Haberci” anlamındaki başlıkta Îsâ’dan önce gelerek, onun geleceğini haber veren Yuhannâ el-Muhammedân’dan esinlenilmiştir. Cibrân bu eseriyle meşhur "The Prophet-Nebi'’ye bir zemin hazırlamak istemiştir. ("Haberci", İstanbul 1998 / "Öncü", İstanbul 2012)
3.The Prophet (New York 1923). Yazarın en popüler eseridir. Cibrân’ın Orphaleseli Mustafa’nın şahsında aşk-evlilik-çocuk, yeme-içme, sevinç-keder, çalışma-ticaret, kanun-suç-ceza, dua, sadakat ve özgürlük gibi konulardaki görüşlerini anlattığı 26 bölümden oluşan eser, genel çerçevesi itibâriyle sembolik bir anlatıma sâhiptir. Başta Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Wilson ile Mahatma Gandi olmak üzere, birçok İngiliz ve Fransız yazarı tarafından övülen eserin 1945 yılında 44. baskısı gerçekleştirilmiş, yazar hayatta iken eserinin 20 dile çevrildiğine tanık olmuş, 1956’ya kadar 800.000 adet satılmıştır ("Hak Erenler", [İstanbul, 1946 / "Nebi", [İstanbul 2001, 2009 / "Ermiş", [İstanbul 1982 / "Tanrı Elçisi", [İstanbul, 2013)
4. Sand and Foam (New York 1926). "The Prophet"in devâmı ve "The Garden of the Prophet" için mukaddime niteliğindeki eser sosyal içerikli 319 sembolik hikâye ve ahlâkî özdeyişten oluşur. ("Kum ve Köpük", İstanbul, 2008 / "Kum ve Köpük", İstanbul, 2012)
5. Jesus, The Son of Man (New York 1928). Eserde, bâzıları Hz. Îsâ’yı yakından tanıyan havârilerden veya ona ihânet edenlerden olmak üzere, İncil’de adları geçen, bâzıları da tamâmen hayâlî olan 77 kişinin Hz. Îsâ’yı tasvirine yer verilmiş, Îsâ’nın her şeyi ile normal bir insan olduğu vurgulanarak ulûhiyyeti reddedilmiştir. ("İnsanoğlu İsâ", İstanbul, 1993)
6. The Earth Gods (New York 1931). Biri hayattan bıkmışlığı, diğeri hayâta sarılıp varlığa hükmetmeyi, üçüncüsü sevgi ve güzelliği esas alan ve gelecek günleri aşkın eline bırakmayı tercih eden üç Yeryüzü Tanrısı'nın arasında geçen diyalogu anlatır... Bu kitabı okumadım ama, ALLAH'tan başka tarnılardan bahsetmeyi, anlatmak için dahi olsa, Halil Cibran'a yakıştıramadım. Okuyan varsa, lûtfen bana yazsın. ("Yeryüzü Tanrıları", İstanbul, 2012)
7. The Wanderer: His Sayings and his Parables (New York 1932). 52 mitolojik ve sembolik hikâyeyi kapsayan eserde, toplumun bozulmuş değerleri, insanların içinde bulunduğu cehâlet ve sapkınlık eleştirilmektedir ("Gezgin", İstanbul, 2010)
8.The Garden of the Prophet (New York 1933). "The Prophet"in devâmı niteliğindeki eserde, Mustafa’nın doğduğu adaya döndükten sonra, ada halkına verdiği öğütleri kapsar. ("Ermişin Bahçesi", İstanbul 1989 / "Ermişin Bahçesi", İstanbul, 2008)
9. Lazarus and his Beloved (New York 1973). Hz. Îsâ’nın târihî kişiliği hakkında tek perdelik bir dramdır. ("Lazarus ve Sevgilisi", İstanbul, 2004)

Mektupları: Cibrân’ın Arapça ve İngilizce olarak yazdığı mektupların sayısının 2000’e ulaştığı söylenir. Bunlar edebî olmaktan çok, yazarın biyografisine ışık tutan ürünlerdir.

1912-1998 yılları arasında Cibrân’ın hayâtı, eserleri ve görüşleri hakkında kitap, makale ve tez olarak 360 eser yazılmıştır. Türkiye'de Hüseyin Günday, "Cübran: Halil Cübran ve Çağdaş Arap Edebiyatı'ndaki Yeri" (doktora tezi), Sultan Şimşek, "Amerika’daki Arap Göç Edebiyatı'nda Din Anlayışı" (doktora tezi) adlarıyla hazırlanmış, ikinci tezde Cibrân’ın din anlayışı ele alınmıştır. (İslâm Ansiklopedisi(nden alıntı)

Peki, Halil Cibran AŞK üzerine neler demiş?... Dikkatli, yavaş ve tekrar tekrar okuyun.

AŞK tarafından, AŞK'ın tâkipçileri olarak seçilmeyenler, AŞK çağırdığında işitmezler.
Bu sözler onlar için değildir. Bu sözleri anlayabilseler bile, kelimelerle giydirilmemiş
ve sayfalarda yazılmamış mecâzî mânâları algılayamayacaklardır.

AŞK'ın kadehinden hiç şarap yudumlamamış o kişi, nasıl bir insandır?

Aşk'ı konuşmak için dudaklarımı kutsanmış ateşle temizledim, ama hiçbir kelime
bulamadım.

AŞK'tan haberdâr olduğumda, sözler cılız bir hıçkırığa dönüştü. Yüreğimdeki şarkı
derin bir sessizliğe gömüldü.

Ey AŞK'ı bulmaya çalışanlar!
AŞK bir hakikattir, hem de rica eden bir hakikat,
Ve onun hâl ve hareketlerini belirleyecektir, sizin AŞK'ı bulup benimseyen
ve koruyan hakikatiniz.
AŞK sizi çağırınca, onu tâkip edin! Yolları sarp ve dik olsa da!...
Ve kanatları açıldığında, bırakın kendinizi,telekleri arasında saklı kılıç,
sizi yaralasa da!..
Ve sizinle konuştuğunda, ona inanın!
kuzey rüzgârının bir bahçeyi harap edişi gibi, sesi tüm hayallerinizi
darmadağın etse de!..
Çünkü AŞK sizi yücelttiği gibi, çarmıha da gerer.
Sizi büyüttüğü ölçü de, budayabilir de.
En yükseklere uzanıp, Güneş'le titreşen en hassas dallarınızı okşasa da,
köklerinize de inecek, ve onları sarsacaktır,
toprağa tutunmaya çalıştıklarında.
Mısır biçen dişliler gibi sizi kendine çeker;çıplak bırakana kadar
döver, harmanlar; kabuklarınızı, çöplerinizi ayıklar, eler.
bembeyaz olana kadar öğütür sizi; esnekleşene kadar yoğurur;
Ve TANRI'nın İlâhî sofrası'na ekmek olasınız diye,
sizi kendi kutsal ateşine savurur.
AŞK bütün bunları, kâlbinizin sırlarını bulasınız diye yapar.
Ve bu bilgi sâyesinde Hayât'ın kâlbinin bir parçası olursunuz.
Fakat eğer korkuyorsanız ve AŞK'ın sâdece huzuru ve hazzını arıyorsanız,
O zaman sizin için en iyisi çıplaklığınızı örtmeniz
ve AŞK'ın harman yerinin dışına çıkmanızdır,
mevsimsiz bir âleme doğru;
Orada güleceksiniz, fakat bütün kahkalarınızla değil;
Ve orada ağlayacaksınız, fakat bütün gözyaşlarınızla değil.

AŞK hiçbir şey vermez, kendinden başka...
ve hiçbir şey almaz, kendinden başka.
AŞK ne sâhip olur, ne de sâhip olunabilir,
çünkü AŞK yeterlidir AŞK'a!

ÂŞIK olduğunuz zaman, “TANRIı benim kâlbimde,” yerine, şöyle deyin,
“Ben kâlbindeyim TANRI’nın”.

Ve sanmayın yön verebilirsiniz AŞK'ın akışına;
çünkü AŞK, kendi yolunu kendi çizer, sizi değer bulduğunda.
AŞK'n hiçbir arzusu yoktur, kendini gerçekleştirmekten başka.
Fakat ÂŞIK olursanız ve kaçınılmaz olarak arzulara sâhip olmanız gerekiyorsa,
bırakın arzularınız şunlar olsun:
Erimek ve akmak... geceye şarkılar sunan bir dere gibi.
İnceliğin fazlasının verdiği acıyı bilmek.
Kendi AŞK anlayışınızla yaralanmak,
ve kanamak yine de istekle ve coşkuyla...
Şafak vakti kanatlanmış bir gönülle uyanmak,
Ve bir AŞK gününe daha şükran duymak...
Öğleyin dinlenmek ve AŞK'ın vecdini düşünmek,
Akşam eve dönmek minnettarlıkla...
Ve daha sonra uyumak, kâlbinizde sevgiliye bir dua
ve dudaklarınızda bir şükür ilâhisiyle.

Ey bana gizlerinin ve mucizelerinin varlığına inandığım AŞK’ı soran sizler!
AŞK peçesiyle beni kuşattığından beri, ben size AŞK'ın gidişini
ve değerini sormaya geliyorum.

İçinizden kim içimdeki benliği bana ve ruhumu ruhuma açıklayabilir?
AŞK adına söyleyin, yüreğimde yanan, gücümü tüketen
ve isteklerimi yok eden bu ateş nedir?
Ruhumu kavrayan bu yumuşak ve kaba gizli eller nedir?
yüreğimi kaplayan bu acı sevinç ve tatlı keder şarabı nedir?
Baktığım bu görünmeyen, merak ettiğim, açıklanamayan,
hissettiğim hissedilemeyen şey nedir?
AŞK diye seslendiğimiz şey nedir?
Söyleyin bana, bütün anlayışlara sızan ve çağlarda gizli olan o sır nedir?
Başlangıçta olan ve herşeyle sonuçlanan bu anlayış nedir?
Hayat'tan ve Ölüm'den, Hayat'dan daha acâyip,
Ölüm'den daha derin bir düş oluşturan bu uyanıklık nedir?
Söyleyin bana dostlar, içinizde Hayat'ın parmakları Ruhuna dokunduğunda
Hayat uykusundan uyanmayan biri var mı?
Yüreğinin sevdiğinin çağrısıyla babasından
ve annesinden vazgeçmeyecek kimse var mı?

Hıçkırıklarımda kahkahanın yankısından daha güzel,
sevinçten daha mutluluk verici bir keder var.
Neden kendimi, beni öldüren ve sonra şafak sökene kadar tekrar dirilten,
hücremi ışığa boğan bu bilinmeyen güce veriyorum?

İçinizden kim Ruhunun seçtiği kişiyi bulmak için uzak denizlere açılmaz,
çölleri aşmaz, dağların doruğuna tırmanmaz?
Hangi gencin yüreği tatlı nefesli, güzel sesi ve büyülü dokunuşlu elleriyle
Ruhunu kendinden geçiren kızın peşinden dünyanın sonuna gitmez?
Hangi varlık dualarını bir yakarış ve bağış olarak dinleyen bir Tanrı’nın önünde
yüreğini tütsü diye yakmaz?
AŞK Ruhlar'dan varlığın sırlarını gizleyen kör edici bir sistir;
yürek tepeler arasında sâdece titreşen arzu hayaletlerini görür
ve sessiz vâdilerin çığlıklarının yankılarını duyar.

AŞK Ruh'un çekirdeğindeki yangından saçılan ve dünyayı aydınlatan bir ışıktır.
Hayâtı bir uyanışla diğeri arasındaki güzel bir düş olarak görmemizi sağlar.

AŞK, insanın TANRI’yı mümkün olduğunca fazla görmesini sağlayan kutsal bir bilgidir.

AŞK, şafağın kızları tarafından sunulan ve güçlü Ruhlar'a güç katıp
onları yıldızlara çıkaran bir şaraptır.

AŞK, ÂŞIK ile MÂŞUK arasında bir maskedir.

AŞK, Cehennem mağaralarında sürünen kara engereklerin ölümcül zehiridir.
Zehir çiğ gibi taze görünür, susuz Ruhlar aceleyle içer onu;
ama bir kere içince hastalanır ve yavaş yavaş ölürler.

AŞK, mezarın sessizliğinde bedenin dinlenmesi,
Sonsuzluğun derinliklerinde Ruh'un huzura ermesidir.

Tutkulu AŞK, giderilmesi mümkün olmayan bir susuzluktur.

AŞK, titreyen bir mutluluktur.

HAYAT iki yarıya ayrılmıştır: biri donar, biri yanar; yanan yanı AŞK'tır.

Çağlara benzer AŞK... Bugünü inşa eder ve yarını yıkar.
Bir TANRI gibidir, felâketler yaratır.
Menekşenin iç çekişinden daha nâziktir AŞK...
Ve daha serttir şiddetli bir fırtınadan.

Her gün her gece kendini yenilemeyen AŞK, bir saplantıya döner
ve bu saplantı çok geçmeden bir kölelik hÂlini alır.

Bana mutluluktan söz etme, anısı beni mutsuz ediyor.
Bana huzurdan söz etme, gölgesi beni korkutuyor;
Ama bak bana; sana, Cennet'in kâlbimin külleri içinde yaktığı
mübârek feneri göstereceğim;
Seni bir annenin tek çocuğunu sevdiği gibi sevdiğimi biliyorsun.
AŞK, seni kendimden bile korumayı öğretti bana.
Beni, seninle birlikte uzak diyarlara gitmekten alıkoyan şey,
ateşle temizlenmiş o AŞK'tır.

AŞK, senin özgürce ve erdemli bir şekilde yaşamana imkan vermek için,
içimdeki arzuyu öldürüyor.

Sınırlı AŞK, sevdiğini sâhiplenmek, sınırsız AŞK ise sâdece kendini ister.

Gençliğin saflığı ve uyanışı arasına düşen AŞK,
kendini sâahiplenme ile tatmin eder ve sarılmalarla büyür.
Ama gökkubbenin kucağında doğan ve gecenin sırlarıyla inen AŞK,
sonsuzluk ve ölümsüzlükten başka hiçbir şeyle huzurlu olamaz;
İlâhî varlık dışında hiçbir şeyin önünde saygıyla eğilemez.
Dünya kuruldu kurulalı bilinir: AŞK derinliğinin farkına,
ancak ayrılık saati gelip çattığında varılır.

Gençliğim süresince AŞK, benim öğretmenim olacak;
orta yaşta yardımcım ve yaşlılıkta da sevincim olacak.

(Bu ifâdeler, Halil Cibran'ın "Kırık Kanatlar" , "Ermiş" kitaplarından ve onun Özdeyişleri'ni derleyen "Z'amansız Sözler" sitesinden alınmıştır. Derleyene şükran borçluyuz.)

Bu Celse'yi naklederken "merak uyandıracak" hafif bir Celse sunmak istiyordum. Ama inanır mısınız, her şey kendiliğinden gelişiyor, başlarken düşündüğümden farklı bir sayfa çıkıyor ortaya... Bu da öyle oldu, gene ağır oldu, kısmetinize....

Ruhi Selman

selman@journalist.com