BİR SPİRİTUALİSTİN DÜNYASI

(4) ATATÜRK'ün annesi rahmetli ZÜBEYDE HANIM , Osmanlı devrinde, II. Mehmed zamanında Karaman'dan Rumeli'ye göçen ve toprak işleri ile uğraşan bir Türkmen âilesindendir. Önce Selânik ile Manastır'ın arasında bulunan Vodina Sancağı'na bağlı "Sarıgöl" de denilen "Kayalar" nâhiyesine yerleştiler. Aile, sonradan Selânik yakınlarında, bugün de kaplıcaları ile meşhur olan Langaza'ya yerleşmiştir. Dedesi Feyzullah Efendi'nin taşıdığı "Sofuzâde" lâkabı, yerleştikleri Sarıgöl bölgesindeki yer adları ve âiledeki hâtıraların gösterdiği üzere, Mustafa Kemâl Atatürk'ün anne soyu Karaman'dan Rumeli'ye gelen ve bundan dolayı da "Konyarlar" olarak Rumeli'de anılan Yörük Türkmenler'dendir.

Zübeyde, 1857'de Langaza'da dünyâya gelmiştir. Babası Ömer, annesi Molla Hanım olarak anılan Ayşe Hanım'dır. Döneminde kadınların okula gitmesi yaygın olmadığı için, okur-yazar oluşu nedeniyle kendisi de Zübeyde Molla olarak anılırdı.

Zübeyde Hanım, dinine bağlı bir âileden geldiği gibi, kendisi de öyleydi. Türk târih kitaplarında sıkça geçen, eğitim sisteminin karışık olduğu bir dönemde, Mustafa Kemâl'in ne tür bir okula gideceği konusundaki tartışmalarda Zübeyde'nin, dini eğitim veren Mahalle Mektebi'ne gitmesinde ısrarcı oluşu bu yüzdendir.

Zübeyde, Selânik'te "Gümrük Muhafaza Teşkilâtı'nda memur" diye bildiğimiz Ali Rıza ile 1871 yılında, henüz 14 yaşında iken evlendi. Ali Rıza, sarışın ve mâvi gözlü bir kadınla evlenmeyi düşlerken, kendisinden 20 yaş küçük olan, siyah saçlı ve derin mâvi gözlü bu kadına sevdâlandığını belirtmiştir.

Ancak Selânik'te bulunan Makedonya Devlet Arşivi'nin 1955-1984 yılları arasında müdürlüğünü yapmış, Girit Üniversitesi'nden emekli olmuş, 86 yaşında bir târih profesörü olan Vasilis Dimitriadis, 80 yaşındayken Yunanistan'daki arşivleri didik didik tarayarak yayınladığı, "Bir Evin Hikâyesi: Selânik’teki Mustafa Kemâl Atatürk'ün Evi ve Âilesi Hakkında Türkçe ve Yunanca Belgeler" adlı çalışmasında, Ali Rıza Efendi "keresteci" olarak belirtiliyor... Belki memuriyetten ayrıldıktan sonra yaptığı iştir.

Bu kitap Türk Tarih Kurumu tarafından 2010 yılında basıldı. Kitap şimdiye kadar ATATÜRK'ün âilesi hakkında en geniş ve doğru bilgi veren belgedir. Buna göre Zübeyde Hanım'ın babasının, yâni Mustafa Kemâl'in büyükbabasının adı ise Sofuzâde Feyzullah Ağa... Zübeyde Hanım'ın büyükannesi Emine, "molla" sıfatıyla kayıtlarda yer alıyor. Bu, dinî eğitim almış kadınlara verilen bir sıfat...Teyzesi Fatma da "Molla" olarak geçiyor...

Belki duymuşsunuzdur, ATATÜRK düşmanlarının arasında, muhterem Zübeyde Hanım'ın "genelevden alınmış bir kadın" olduğu, Mustafa Kemâl'in"babasının da Ali Rıza Efendi değil; Abdüş adlı bir kabadayı olduğu, nikâhsız birliktelikten doğduğu" iftirası dolaşıyor... Yunan Târihçi Vasilis Dimitriadis'in eseri bütün bu iddiaları temelden çürütüyor!..

Kitaptaki belgelere göre 1875 yılından önce yapıldığı tespit edilen Atatürk'ün doğduğu Pembe Ev'in ilk sâhibi, Ferhad oğlu İskender'dir... Evin üç el değiştirdikten sonra 1877 yılının Aralık ayında Hatice Zarife tarafından 52/72'lik hissesi Keresteci Ahmed oğlu Ali Rıza'ya satılır. Geri kalan hisseleri ise Mart 1878’de Feyzullah kızı Zübeyde alır. Kayıtlarda Zübeyde Hanım'ın eşinin adıyla değil de, babasının adıyla geçmesinin sebebi evi satın aldıklarında belki evlenmemiş, belki de sâdece 14 yaşında olmasıdır... Ama 1878'de ev toplamda 13.500 kuruşa Ali Rıza Efendi ve Zübeyde Hanım çiftinin olmuş... 3 yıl sonra 1881’de, bu evde Mustafa Dünyâ'ya gelecek ve 8 yıl bu evde yaşayacaktır.

Evli çift Selânik Yenikapı semtinde yeni hayâtına başlatmış ve Zübeyde Fatma, Ömer ve Ahmet adlı çocukları doğmuştur. Ancak Fatma bu dönemde ölmüştür. Daha sonra da Ömer ve Ahmet ölmüştür. 1881'de dördüncü çocukları Mustafa, 1885'te Makbule, 1889'da Nâciye doğdu. Naciye'yi de küçük yaşta veremden kaybettiler. Ali Rıza Efendi de 1888 yılında öldü.

Bunun üzerine Zübeyde Hanım, çocuklarını da alarak ağabeyi Hüseyin Bey'in Langaza'daki çiftliğine gitti. Babasının erken ölümünün ve dayısının çiftliğinde âilenin erkeği olarak yaşadıklarının Mustafa üzerinde derin etkileri olduğu düşünülür.

Ağabeyine daha fazla yük olmak istemeyen Zübeyde Hanım, ikinci evliliğini Selânik Gümrükler Başmüdürü Râgıp Bey ile yaptı. Râgıp Bey'in da önceki evliliğinden dört çocuğu vardı. Bu evlilik, babasının hâtırasına saygı gösterilmediğini düşünen Mustafa Kemâl'i kızdırdı. Ancak Mustafa Kemâl, Ali Fuat Cebesoy'a, Râgıp Bey hakkında "Bana karşı hep çok saygılı davranmış, büyük adam muameleleri etmiştir. Nâzik ve kibar bir insandır." demiştir. Buna rağmen annesi ile fazla görüşmedi.

Zübeyde Hanım Balkan Savaşı'ndan sonra Râgıp Bey'den ayrıldı ve artık Osmanlı toprağı olmaktan çıkan Selânik'i terk ederek, kızı Makbule ile birlikte İstanbul'a göç edip Beşiktaş Akaretler'de bir eve yerleşti.

1919'da Anadolu'ya çıktığından beri görmediği ve üstelik Osmanlı Pâdişâhı tarafından hakkında ölüm emri verildiğini öğrendiği oğlu Mustafa Kemâl ile ancak 14 Haziran 1922'de Adapazarı'nda tekrar buluşan Zübeyde Hanım, onun yanına, Ankara'ya yerleşti. Ancak bu şehrin sert iklim koşulları sağlığını olumsuz etkileyince, tedâvi amacıyla İzmir'e gitti. 14 Ocak 1923 günü 66 yaşında, oğlunun başarılarını gördükten sonra, hayâtını kaybetti. İzmir'in Karşıyaka ilçesinde yatmaktadır. ALLAH ona da, oğluna da gani gani rahmet eylesin.

Bir diğer iftirâ, Mustafa Kemâl Atatürk'ün Sabetayist, yâni yahudi asıllı olduğudur. Bunu da Selânikli olmasına, Selânik'te çok sayıda Yahudi ve Sabetayist olmasına bağlarlar. Halbuki Atatürk Selânikli değildir, Selânik ilçesi Langaza'dandır. Âilesi oradandır. Târihçi Prof. Dr. İlber Ortaylı'nın çok yerinde bir tesbiti ile "karga kovalayan Sabetayist olmaz" .

Üçüncü iftirâ, Atatürk'ün Mason olduğudur. Daha 1909 yılında genç bir subay iken İttihat ve Terakki Cemiyeti'ne "Cemiyet'in Masonluk'la ilişkisini kesmesi için mektup yazan, 1935'te Mason Locaları'nı kapatan ATATÜRK Mason olabilir mi?.. Daha iyi bir yalan, daha okkalı bir iftira bulmak gerekir.

(7) YUNUS EMRE'yi herkes tanır, Varlığın duyduğu ilâhi onundur, herkes bilir. Yine herkes onun Tapduk Emre'nin dergâhına 40 yıl hizmet ettiğini, (bu rakam mecâzî olabilir) bu zaman zarfında bir tek eğri odun getirmediğini de bilir. Şeyhi sormuş, "Yunus, ormanda hiç mi eğri odun yok?" diye.. O da, "Senin dergâhına odunun bile eğrisi yakışmaz" cevâbını vermiş. Daha önce YUNUS EMRE ve TABDUK EMRE 'yi anlatmıştık.

(8) KEMÂNÎ NAZMİ de kim ola ki?.. Keman çaldığını anlıyoruz, Celse İdârecisi'nin onu tanıdığını da görüyoruz ama, biz kendisini tanımıyoruz. Meşhur Kemânileri taradık ama, maalesef bulamadık.

(6) RUH ve CAN meselesi son derece önemli... Acaba ikisinin de mânâsını, mefhumunu tam olarak biliyor muyuz?.. Yüce ALLAH, KUR'AN-I KERİM'de

- "Ve yes'elûneke anir rûh, kul ir rûhu min emri rabbî ve mâ ûtîtum minel ilmi illâ kalîlâ"
- "Sana ruhun ne olduğunu soruyorlar, de ki: 'Ruh, Rabbimin emrindendir.
Size ilimden pek az verilmiştir." (İsrâ Sûresi , 17. Âyet)

- "Summe sevvâhu venefeha fîhi min rûhih"
"- "Sonra da onu tamamlamıştır, ona kabiliyet vermiştir ve ona ruhundan üfürmüştür:"
(Secde Sûresi , 9. Âyet)

diye geçer... Az verilmiş RUH ilmi ile fazla konuşmak ne mümkün!.. Sâdece şunu söyliyebiliriz. CAN, RUH'un bedendeki tecellisidir. Çoğu Varlık, RUH, ALLAH'tan olduğu için onda kusur görmez, Tekâmül'ü RUH'a bağlamaz. Bütün kusurlar RUH'un kudretini yansıtamıyan CAN'ın tezâhüründedir. NEFS odur. Olgunlaşan, Tekâmül eden odur... Aslında RUH üflenen sâdece insan değildir, bütün canlılardır, bütün yaratılmışlardır. CAN dediğimiz, bizim bildiğimizin ötesinde bir özelliktir. Nerede MADDE varsa, orada RUH vardır. CAN'ın tezâhürü bizim anladığımızın dışındadır.

Gelelim EVRİM'e... EVRİM fikri Darwin'den çok önceden beri var. Eski Yunan filozoflarından biri olan Anaksimandros (M.Ö. 610-547), öğrencilerinin daha sonra felsefî fikir hâline getirdikleri ilk EVRİM fikrini ortaya atmıştır. Ona göre, "bütün hayvanların azar azar gerçekleşen bir değişme (changement) sonucu meydana geldiğini ve insanın bu değişmenin en son safhasında yer aldığını, en eski yaratığın da balık olduğu"nu söyler. Mezopotamya (el-Cezîre) efsânesinde bu fikir çekirdek olarak da vardı.

Onlarda var da, bizde yok mu?.. Müslüman âlimler de 800'lerden itibâren bu hususta eserler vermişlerdir, Zaten "halaka-yaratmak" kelimesi Arapça'da "daha önce yaratılmış bir şeyden bir şey yaratmak" anlamına gelir. Onlar bu noktadan hareketle Kur'an'daki terimler yararlanarak felsefî metodlarla araştırmalar yapmışlardır.

El-Cahiz, «El-Hayavân» (Hayvanlar) isimli kitabında - "bâzı hayvanlar, vücut organları ve bazı özel karekterleri bakımından insana benzerler" der.

Fârâbî (870-950) , "Ara' Ehl-Medinet el-Fazilet" kitabında şöyle der:

- "Bu yaratıkların rütbe silsilesi (hiérarchie) ilk defa en alt seviyedeki varlıkta başlamış, sonra daha üst seviyedeki varlığa geçerek böylece daha üstü olmayan bir seviyeye kadar gitmiştir. En alttaki varlık teşekkül etmiş ilk maddi varlıktır,
onun üstündeki diğer varlık ise elemanlardan meydana gelmiş varlıktır. Sonra mâden, daha sonra bitki,
daha sonra da konuşmayan hayvan gelir; Konuşan Hayvan'ın dışında daha üstün olan yoktur.."

Sistemleşmiş hâliyle EVRİM, ilk defa Endülüs'te İhvân el-Safâ'nın (945-985) "Resa'il-Risâleler" adlı eserlerinde yer alır. Onlara göre, "maymun vücut şekliyle; at uysallığıyla; fil, papağan, bülbül, güvercin akıllarıyla; arı sanatıyla insana yakın olan yaratıklardır." Yine onlar, "toprak, su hava, ateş gibi dört unsur arasında bir irtibat" kurmuşlar ve "yaratıklar arasında madenlerden başlayarak sırasıyla; bitkiler, hayvanlar ve insan arasında aşama aşama yol alan kesintisiz bir sürekliliğin varlığı"nı göstermişlerdir. "Her türün son basamağı, müteâkip türün ilk basamağıyîa irtibatlıdır." Böylece onlara göre, " organik olmayan mâdenler toprağın; toprak bitki türünün; bitki türü hayvanın; hayvan insan türünün, insan da meleklerin oluşmasına katkıda bulunmuştur. Bitki türüyle mâden arasındaki varlık man tadır. Bitki türüyle hayvan türü arasındaki ara varlık hurma ağacıdır. İnsanın mertebesi bütün hayvanların mertebelerinin üstündedir. Bununla berâber bâzı hayvanlar insana yakındırlar. Maymun da insana anatomik olarak yakındır. Ayrıca, insanın ilk basamağı hayvanmki ile irtibatlıdır. En aşağıdaki insan fizikî olarak bir insan ama, hareketlerinde bir hayvan'dır... Nitekim insanlar fizikî görünüm itibâriyle insan, faaliyetlerinde de hayvandırlar. İnsanın en son mertebesi meleklerin mertebesidir.
Bu seviyeye ulaşmış olanlar, hayâtı ilimde ve bilgide bulanlarla basiret sâhibi olanlar ve gönül gözüyle akıllı mânevî varlıkları görenlerdir. Bunlar zâten temiz bir Ruh'a sâhip olarak mânâ âlemini müşâhede edenlerdir."

İbn Miskeveyh (920-1020) , "El-Tahâret" , "Tahzİb-el-Ahlâk" ve " Eî-Fevz el-Asğar" isimli eserlerinde "Maddeler arasında ve varlıklar arası merhalelerde bitişiklik ve ayrılıklar olduğu"nu söylüyor. Ona göre, "hayvanların evriminin son merhalesini, insana en yakın ve ona benzeyen hayvan" teşkil ediyor. İnsan ufkunun en alt ucu veya daha açıkçası, "insan cinsinin menşei, hayvanlar âleminin en gelişmiş merhalesine (en yüksek ufkuna) bağlıdır. Bu son merhale maymun veya insana benzeyen hayvanın merhalesidir. Hayvanlar âleminin bu son merhalesinden sonra gelen de konuşma, akıl yürütme ve ayırdetme melekesini kazanan insandır."

İbn Miskeveyh bu fikrini "El-Fevz el-Asğar" adlı kitabında şöyle derinlemesine açıklar:

- "Yeryüzü'nde ilk unsurların karışmasından sonra görünen ilk Etki (asar) bitkide Ruh'un kuvveti olmuştur.
Zirâ bitki hareket ve besin arama özelliğiyle mâdenlerden ayrılır. Bu Etki'yi almak için bitkide dereceler vardır:
Bunların en altında bulunanlar ise, topraktan bittiğinde, hiçbir tohumu ihtiyaç göstermemiş
ve türünü devam ettirmediği gibi, tohum tâneleri bırakmamış olanlardır. Bu hâl mâden ufkunda (merhalesinde) olan
bâzı cisimlerin hâlidir. Mâdenle bitki arasındaki fark, bitkinin mâdende olmayan - besin arama ve hareket için zorunlu
bir diğerinden üstte olan her bitkide, dal budak satmayı elde edene ve türünü tohum vâsıtasıyla devam ettirene kadar
bitmeye devam etmiştir. Burada Ruh'un Etki'si birinci kategoridekinden daha büyüktür. Bu süreç (sens),
bir gövdesi, yaprakları ve neslini devam ettirdiği meyvesi olan bir ağaç olana kadar dereceli olarak evrimleşir.
Dağlarda, ıssız çöllerde, ormanlarda ve okyanusun ortasındaki adalarda bulunan ağaçların dikilmesi gerekmez.
Tohumla türlerini devam ettirseler bile, kendi kendilerine biterler. Hareketlerinde ağır, büyümelerinde yavaştırlar.
Sonra daha yukarıda diğer dereceler vardır ve bu Etki (bitkisel Ruh Etkisi) pekişir ve böyle ağaçlara, en iyi toprağa,
tatlı bir suya, mizaçlarına uygun bir ısıya ihtiyâcı olan ve türünü devam ettirmek için meyvelerini koruyan
soylu ağaçlar olana kadar ve kendilerinin aşağısında olan diğer ağaçlar üzerinde de bir üstünlük verir.
Zeytin, nar, ayva, erik, incir ağaçları, üzüm asması ve benzerleri böyledir. Bu Etki'nin evrimi asma ve hurma ağacına
ulaşana kadar dereceli olarak devam eder. Oraya ulaştığında bitkinin en yüksek ufku (mertebesi) olur ki,
bu bitkisel Ruh'un Etkisi evrimleşmeye devam eder ve burada bir bitki değil artık hayvanlar alemine girilir.
Çünkü hurma ağacı diğer bitkiler arasında öyle yüksek bir dereceye ulaşmıştır ki, hayvanlar âlemiyle
bir bağ elde eder ve onlarla büyük bir benzerlik içerisinde bulunur. Böylece erkek hurma ağacı dişisinden ayrılır.
Aynı şekilde meyvesini bitirmek için döllenmeye ihtiyâcı vardır. Eğer bir felâkete uğrarsa, yokolur gider
Halbuki diğer ağaçlarda durum böyle değildir. Hurma ağacının Spathe adı verilen ve dişisinin döllendiği tohumu
hayvanlarınkine benzer bir kokuya sâhiptir. Bu onun hepsini tümüyle sıralamaya yer olmayan kendine has
diğer birçok özelliklerinden birisidir. Böylece Dineveri, dişi hurma ağacının, insan varlık gibi sevgiye de
kabiliyetli hurma ağacı bir bitkinin çıkabileceği en uç sınıra ulaştığı ve hayvanlar âleminin ufkuna vardığı açıktır.
Bu sebepten dolayıdır ki, bitki bu uç mertebenin ötesine geçtiğinde ve daha önceki derecesinden ayrıldığında, topraktan kopar ve takılı kalacağı köküne ihtiyaç kalmaz. Böylece dilediğince hareketler yapabilmesi için yeterli bir bağımsızlığa ulaşır. Hayvan mertebesinin ilk basamağı orasıdır ve onda hissedebihne gücünün zayıflığı nedeniyle kendi kendine
hareketi de zayıftır. Onda sâdece tek bir his vardır: o da dokunma hissidir. Irmak kenarları ve deniz kıyısında bulunan
kabuklularla bâzı salyangoz türlerinde durum böyledir. Kabuklunun canlılığı ve kendisinde
sâdece his melekesi olduğu bilinir, zirâ bir kimse onu yerinden âniden sökecek olursa, sür'atle ve hafifçe yerini terkeder
ve kendisini yerinden edene tepki gösterir ama, yavaş yavaş ve tedrîcen yakalanırsa, yerine yapışır ve orada kalır.
Hernekadar topraktan ayrı ve müstakil bir hayâtı olsa da, yer değiştirmek için gücü çok zayıftır.
Bundan dolayı o hâlâ bitkiler âleminin ufkuna (mertebesine) çok daha yakındır ve onlarla arasında bağlar vardır.
Sonra bu mertebeden, yer değiştirmek ve hareket etmeye ulaşana kadar evrimleşir ve onda Ruh'un Etki gücü
açığa çıktıkça hissetme gücü de gelişir, o zaman da yer değiştirir ve biz de onu sunduğu yararlar sebebiyle araştırırız.
İki çeşit duyum melekesine sâhiptir. Böcekler, birçok kelebek türleri ve yerde sürünen hayvanlar onu andırır.
Sonra bu mertebeden evrimleşir ve dört duyum melekeîi bir hayvan olduğunda da Ruh Etkisi pekişir:
tıpkı köstebek ve benzerlerinde olduğu gibi... Sonra evrimleşirken, karınca, arı ve cam tâneleri gibi gözü olup ta
göz yuvarlağını kapatacak hiçbir göz kapağına sâhip olmayan hayvanlar zayıf bir görme melekesine sâhip olmaya başlarlar. Sonra da beş duyum melekesine sâhip bir hayvanı meydana getiren bir EVRİM görülür, ama yine de
böyle hayvanlar arasında türlü mertebeler vardır. Kimisi duyumda sersem ve kaba, kimisi de terbiyeye cevap veren,
yasak emri kabul eden, sözle etkilenmeye hazır olan ve farklı sözleri ayırabilen duyumlarında nâzik ve zekidir.
Atm, evcil hayvanların ve kuşlar arasında şâhinin durumu böyledir. Sonra hayvanların en yüksek mertebesine gelinir
ve burada ilkel bir merhalenin başlamış olduğu insan ufkunun en alt noktasına girilmiş, olunur.
Bu mertebe, hernekadar hayvanların en yüksek merhalesi ve zirveleri olsa da, yine de insan merhalesinin altında kalır
ve ondan daha aşağıdadır. Bu maymunların ve insan mertebesine yakın diğer benzer hayvanların merhalesidir.
İkisi arasında pek az bir mesâfe vardır. Eğer maymun bu mesâfeyi katederse, İNSAN olur. İnsanlaştığında
ayakta yürür ve hayvanlar ufkunun yakınında İLKEL İNSAN mertebesine uygun olan temyiz melekesini
birazcık olsun kazanır. Ruh Etkisi onda pekişir ve kendisinde anlama ve temyiz melekesi olduğundan terbiyeyi kabul eder. Bu etki, her nekadar insanın aşağısmdaki hayvan merhalelerine nisbeten evrimleşse de, yine de Akıllı İnsan
(Homo sapiens) merhalesinin ötesinde ve çok aşağısında kalır. İnsanın en aşağısındaki bu merhale,
hayvanlar ufkunun en yüksek noktasındadır."

İbn el-Heysem (965-1039) ise şöyle diyor. Artık kastettiği Rûhî Tekâmül mü, bedenî inkişâf mı, siz karar verin.

- "Menşeini maddî âlemden alan insan bâzı mertebeler geçirir. Sırasıyla, öküz, eşek, at, maymun
ve sonunda da maymun mertebesinden insan mertebesine geçer."

Ragıb el-İsfehani'nin (ölümü 1008) düşüncesine göre, "insan küçük bir kâinat (être microcosmique), Kainat da büyük bir insandır (être macrocosmique). Ayrıca, insan kâinatın unsurlarından mürekkeptir ve bâzı yönleriyle diğer yaratıklara benzer. Meselâ insan, oburluğuyla domuza; pintiliğiyle köpeğe; taklitçiliğiyle maymuna benzer... Bâzan o, meyvesi,
yaprağı ve çiçeği güzel olan portakal ağacı gibidir ve yararlı olma açısından hurma ve üzüm gibidir...Kâinat'ın gelişme
(développement) yoluyla yaratılmasındaki ana gâye insanın yaratılmasıdır. Kâinat'ın esas unsurlarının yaratılmasındaki, bu maddelerden bitkilerin doğuşu ve bitkilerden de hayvanların üremesindeki hedef, insanda bulunan maddelerin meydana getirilmesine
yöneliktir. Akıl sâhibi Ruh (Ruh-u Nâtık) vey İnsan-ı Kâmil bu beşerileşmiş maddelerden yaratılmıştır"

El-Hazen'in bu konuda felsefi fikirleri şu şekilde özetlenebilir: -

"Maddî varlık alanında mâdenler en alt sımfta yer alır, sonra bitkiler âlemi, sonra hayvanlar
ve nihayet insanlar gelir. însan vücûduyla maddî dünyâya âittir, fakat Ruhuyla Rûhî Vvarlıklar'a
ve üstünde sâdece Allah olan meleklere âittir. Böylece en alt gelişme zinciriyle en yüksek olanla
silsileştirilmiştir. Fakat İnsan Ruhu maddî bağlarını atmaya uğraşmakta, hür olmaya çalışmakta
ve neşet ettiği yer olan tekrar Allah'a doğru yükselmektedir.."

Turka el-îsfehâni ise şöyle der:

- "Yeryüzü'nde ilk defa mâden, sonra bitki, sonra da hayvan meydana gelmiştir.
Ulu Tanrı, bunların her türünün son varlığını müteâkip türün ilk varlığı yapmıştır.
Mantarı mâdenle bitki âlemi arasına; hurma ağacını bitki âlemiyle hayvan âlemi arasına;
maymunu da hayvanla insan arasına 'ara varlık' olarak yerleştirmiştir."

Naşir el¬Din Tûsî (1291-1274) "Aflâk-ı Naşîrİ" adlı eseride Miskeveyh'in görüşlerini kabul ettiğini açıklar ve "Sudanlıları maymuna yakın insan olarak" insanın maymundan geldiğinin delili olarak gösterir.

Çoğu kimsenin bildiği üzre, Mevlâna Celâleddin-i Rûmî, Farsça yazdığı Mesnevi'sinin dördüncü cildinde şunları söyler:

- "Cansızken öldüm, uyur oldum.
Uyurken de yine öldüm, ve hayvan oldum.
Hayvan iken de öldüm, insan oldum (Adem).
İnsan iken de ölür ve sonunda melek olurum."

Diğer mısraları da şöyledir:

- "Ademoğlu ilk önce cansızlar âlemine (iklim) geldi.
Sonra bitki âlemine geçti, orada uzun müddet kaldı.
Cansızlar âlemini ve orada meydana gelen kavgalarıhatırlamadı.
Bitki âleminden hayvan âlemine geçti.
Burada da bitkiykenki halini hiç hatırlamadı.
Yüce yaratıcı onu hayvan âleminden insan âlemine çekti.
Bir âlemden diğerine koştura koştura:
Sonunda o âlim ve akıllı oluverdi...

Zekeriya bin Muhammed el Kazvinî (1203-1283) , "Acâ'İb eî-Mahlûkat" kitabında,

- "Bu kâinatın ilk unsuru toprak, son unsuru melek ruhudur.
Gerçekte mâdenler bir yandan toprağa ve suya, diğer yandan bitkiye bitişiktir. Bitki, mâdenle hayvan arasında;
hayvan, bitki ile insan arasındadır. İnsan türü bir yandan hayvana ve öte yandan melekî varlıklara bitişiktir,"

der.

Berber asıllı dâhi düşünür İbn Haldun (1332-1406), şöyle der "Mukaddime" adlı eserinde:

- “Görülüyor ki âlemde mükemmel bir düzen var, sonuç-sebebe bağlı, bir oluş (varlık) öbürüne bitişik (ittisâl), bâzı varlıklar diğer bâzı varlıklara dönüşmekte (istihâle, transformasyon).
Biz burada miâl olmak üzere madde, bitki, canlı ve insanı ele alalım. Tohumsuz bitkiler, bitkilerin en gelişmemiş şekli,
onun için de maddeye en yakın olanı. Hurma ve asma ise en gelişmiş şekli, onun için de canlılara en yakın olanı.
Sedef canlıların en ilkel olanı, onun için bitkilere en yakın bulunanı. Maymun ise hayvanların en gelişmiş ve insana
en yakın olanı. Bu varlıklar arasında bir ittisâl (bitişme hâli) var. İttisâlin anlamı, bu varlık türlerinden her birinin bir üstteki varlık türüne dönüşebilme yeteneğine oldukça elverişli (müstaid, hazırlıklı, yetenikli) olmalarıdır. Bir cinsin
en mükemmel türü, bir üstteki cinsin en ilkel türü hâline gelebilme yeteneğine oldukça müsâittirler."

Duyular âleminde feleklerin ve unsurların hareketini, oluşumlar âleminde büyüme ve idrâkı gözlemliyoruz.
Bunlar maddeden ayrı ama, onlar üzerinde etkili bir şeyin varlığına tanıklık eder ki, o da idrak ve hareket güçlerine
sâhip nefstir (Ruh). Bunun üstünde bulunan ve ona bu iki gücü veren başka bir varlığın bulunması zorunludur.
Bu da ona bitişik olan, özü itibâriyle sırf idrak ve hâlis düşünce olan meleklerdir. O hâlde Ruh'un,
insanlıktan sıyrılıp melekliğe yükselme yeteneğine sâhip olması lâzımdır ki, bir an için bile ol, fiîlen melek cinsinden olsun. O alt yönüyle bedene, üst yönüyle meleklere bitişiktir, onlardan gaybe ait bilgiler alınır. Yâni, bir cinsin bir türü
nasıl diğer cinsin bir türü hâline dönüşebiliyorsa, İnsan Ruhu da geçici olarak beşerî varlığından çıkıyor
ve bir an için de olsa melekleşiyor. Melekler Âlemi'ne çıkan Ruh orada gayba ait bâzı bilgiler alıp, eski hâline dönüyor.
Peygamberlerin vahiy, velilerin ilham almaları böyle açıklanıyor.

"Mâlûm olsun ki, -Allah bizi de, seni de irşad etsin- biz görüyoruz ki, şu âlem, içindeki bütün
yaratıklarla birlikte mükemmel bir tertip ve sapasağlam bir şekil üzeredir. Sebeplerle neticeler
yekdiğerine bağlanmakta, eşya ve olaylar (bir nizâm dâhilinde) birbirine bitişmekte, varlıklar
yekdiğerine dönüşmekte, (Bu tarz üzere müşâhede ettiğimiz şu âlemin) acâiblikleri tükenmemekte
ve nihâî noktasına varılamamaktadır."

"Bu hususun incelenmesine maddî ve hissi alem ile başlıyorum. Evvelâ şuna dikkat ediniz:
Müşâhede edilen unsurlar âlemi, nasıl derece derece ve birbiriyle ittisâl hâlinde arzdan (topraktan)
yukarıya çıkarak su unsuruna, sonra hava unsuruna, sonra da ateş unsuruna varmakta, bunlardan herbiri
yukarıya çıkarken veya aşağıya inerken kendisini tâkip eden unsura İstihâle (transformation) etme istidâdına
ve kaabiliyetine sâhip bulunmakta ve bâzı vakitlerde İstihâle de etmekte. Bu unsurlardan yukarıda bulunan,
kendisinden öncekinden daha lâtif ve daha ince bir nitelik taşımakta ve bu durum felekler âlemine kadar
böylece devam etmektedir. Bu âlem ise her şeyden daha lâtiftir. Yekdiğerine bitişik olan tabakalar hâlinde
ve sâdece hareketleri müstesnâ, diğer hususları hisle idrâk olunmayacak bir şekildedir. Bâzı âlimler, bu hareketler sâyesinde feleklerin kemmiyet ve şekilleri hakkında bilgi sâhibi olmaya imkân bulmuşlar ve feleklerden ötelerde bulunan ama. feleklerde (görmekte olduğumuz) şu tesirleri müşâhede edilen (mânevî, mücerret ve müfârık) zatların
varlıkları hakkında da yine o sâyede mâlûmat sâhibi olabilmişlerdir."

"Sonra yaratılış âlemine (âlem-i tekvin) dikkatle bakınız. Nasıl mâdenlerden başlamakta, sonra bitkilere,
sonra da fevkalâde güzel bir biçimde tedrîcen hayvanlara geçilmektedir. Mâdenler ufkunun
(âleminin ve sahâsının, horizon, stage) sonu, bitkiler âleminin ilkine bitişmektedir (ittisâl, connection).
Meselâ mâdenler âleminin son noktasında bulunan maddeler, bitkiler âleminin ilk basamağında yer alan
otlara ve tohumsuz bitkilere bitişmektedir; hurma ve asma gibi bitkiler âleminin nihâyetinde bulunan nebâtat,
salyangoz ve midye gibi hayvanlar âleminin ilk (ve en aşağı) basamağında bulunan canlılara bitişmekte ve salyangoz,
ve sedefte sadece dokunma duyusu bulunmaktadır. Şu mükevvenat ve oluşumlar âlemindeki "bitişik olma-ittisâl",
bir sınıf ve sahânın sonunda bulunan bir varlığın ondan sonraki sınıf ve sahânın ilk basamağının varlığı hâline gelmek
ve dönüşmek için, garip (diğer bir nüshada, fıtrî ve tabiî) bir istidat ve kaabiliyete sâhib olması mânâsına gelmektedir.
Hayvanlar âlemi genişlemiş, nevilerinin sayısı çoğalmış, nihâyet yaradılıştaki tedricilik ile düşünce
ve görüş (fikir , think, reflect) sâhibi insana kadar varmıştır. (Hayvanlar âlemi) insan olma (homo sapiens) noktasına,
kendisinde zekâ ve idrâk toplanmış olan, ama fiîlen düşünme ve görüş sâhibi olma mertebesine ulaşmamış bulunan
maymunlar âleminden geçerek çıkılmıştır. Ondan (yâni maymunlar âleminden) sonra insanlar âleminin ilk noktası
işte bu olmuştur. (Varlık ve âlem hakkındaki) gözlemlerimizin ulaştığı nihâî nokta budur."

Kınalızâde Ali Efendi (1510-1572) "Ahlâk-ı 'Alâ" isimli kitabında ilk defa Türkçe olarak evrimden bahseder. Ona göre, "maymun, at, fil ve papağan insanın ufkuna en yakın olan hayvanlardır," diyerek ihvan el-Safa'nm fikirlerine iştirak eder ve "hayvanla insan arasına nasnas (vahşi insan) ve vaşak"ı yerleştirir.

Erzurumlu İbrahim Hakkı (1703-1772) "Mârifetnâme"sinde, EVRİM'e bir bölüm ayırarak orada, birleşme (ittisâl), derece (mertebe), dönüşüm (istihâle: transformisme) hususunda İhvan el-Safa ile İbn Miskeveyh'in sözlerini özetler. Sırasıyla: mâden, bitki ve hayvan mertebelerinden başlıyarak insanın evrim derecesi"ni gösterir. "Mâdenle bitki arasındaki ara varlık mercandır. Bitki ile hayvan arasındaki ara varlık hurma ağacıdır (nabl)" der. Bununla da yetinmiyerek, "maymun ve nasnas'ı (sözlük anlamıyla: vahşi adam) insan türüyle hayvan türünün arasına" koyar. "İnsana en yakın hayvanı maymun olarak" gösterir. "Varlıklar insanda son bulan bir dizi içinde sıralanabilirler. Bu sıranın hedefi, Kainat'ın bir özeti olan beşerî varlığın zaman içinde tamamlanmasıdır," diyerek tamamlar.

Akıl karıştırdıysak, affola!.. Ama şunu da belirmeden geçemiyeceğim: Bin yıl önceki Müslüman âlimler böyle açık fikirli ve araştırıcı iken; şimdi İnternet gibi, kütüphâneler, kâboratuvarlar gibi imkânlar var iken, niye ilim adamı geçinenlerimiz tın-tın teneke gibi boş ötüyor?

Yalnız dikkatinizi çekeriz, bu Müslüman âlimler Darwin gibi işi TESÂDÜF'e bağlamıyor. Tam tersine, herşeyin muazzam bir NİZAM ve ÖLÇÜ (KADERr) içinde cereyan ettiğini dile getiriyorlar. Bu gerçeği her bitki ve hayvan belgeselini seyrederken huşû ve hayret içinde farkedersiniz.

Ne uzun celse incelemesi değil mi?.. Ama yapmasak olmazdı.

Ruhi Selman

selman@journalist.com