BİR SPİRİTUALİSTİN DÜNYASI

Batılılar bölgede kendi istekleri dışındaki gelişmeleri önlemek düşüncesindeydiler. Bunun için de Ermenistan, Gürcistan, Azerbaycan, Kürdistan, Pontus gibi bazı unsurları desteklediler. Kendilerinin bizzat bulunamadıkları bu bölgelerde, çıkarlarını yerli işbirlikçi unsurlar aracılığıyla korumaya çalıştılar. Bunlardan Ermenistan, Pontus ve Kürdistan Türkiye’nin geleceğine de yansıyan problemler olarak gündeme getirildiler. Her biri uluslararası bir sorun şekline dönüştürüldü. Her biri, Anadolu’nun bir parçasını alıp götürüyordu ve böylece İtilâf Devletleri, elde ettikleri uydularla Anadolu’yu paylaşma işini gerçekleştirmiş olacaklardı. Öte yandan İngiliz emperyalizmi Kafkasya'da Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan’da kukla yönetimler kurarak, direnen Türkiye ile Sovyet Rusya arasına bir set çekmek istiyordu. Bu oyun, Türk Kurtuluş Savaşı önderleriyle Sovyet Rusya yöneticileri arasında işbirliğine yol açtı.

Bu durum karşısında İtilâf Devletleri, meseleye bütünüyle ve köklü bir çözüm getirmek için harekete geçtiler. Mondros Mütârekesi’nden sonra Türkiye’yi güneyden, batıdan ve kuzeyden kuşatarak istenmeyen gelişmelere fırsat vermemeyi düşündüler ve ona göre birçok şehri ve bâzı bölgeleri işgâl ettiler. Diğer taraftan da, Karadeniz’in kuzeyindeki Rus toprakları ile limanları ve Kafkaslar'ı işgâl ederek, Sovyet Rusya’yı kıskaca aldılar. Azerbaycan, İran, Batum ve Kars çevresinde, Osmanlı ordusu kontrolünde bulunan bölgeleri, Kasım 1918’de ele geçirdiler. Amaçları, Yunanistan’ı yeteri kadar güçlendirmek, Güney Kafkasya’da Rusya ile Türkiye arasında kalmış olan hükûmetlere her çeşit yardımı yapıp, Türkiye’yi doğudan ve batıdan istilâ ve baskı altına almak, içerden de yandaşlarını harekete geçirerek5 parçalamak ve yutmaktı. Bu bölgeleri ellerinde tutarak Sovyet Rusya’yı da güneyden çevirmiş oluyorlardı. Araya girip tamponlar oluşturduklarında, Türk-Sovyet ilişkilerini kesmiş olacaklardı. Böylelikle hem Türk Milli Mücâdele Hareketi’ni, hem de Sovyet Rusya’yı zayıf düşürerek amaçlarına ulaşacaklar, kendilerine karşı olan güçleri etkisiz kılacaklardı. Anadolu’daki direnişi bir Sovyetleştirme hareketi olarak algılayıp, bunu önlemek için her türlü çabayı harcıyorlardı. Anadolu ve Rusya içlerine girecek güçleri bulunmadığından, bölgeyi abluka altına alarak ve işbirlikçi unsurları kullanarak bu oluşumları önlemeyi düşünüyorlardı. Amerikalılar da meşhur Wilson Prensipleri'ne dayanarak Ermeniler'i destekliyorlardı. Amerikalılar Ermeniler'e silah, para vermişler, böylece Ermeniler 30.000 kişilik bir ordu oluşmuştu.

Bu çerçevede, Mustafa Kemal Paşa ve arkadaşları, daha Sivas’ta bulundukları günlerden beri, Türklük'le iç içe geçmiş bulunan İslâm’a vurgu yapmaktaydılar. İslam ülkelerine yönelik toplantılar yapılıyor, bildiriler yayınlanıyor, temsilciler gönderilerek Türkiye lehine faaliyetlerde bulunacak grupların oluşturulmasına çalışılıyordu. Sivas’ta Halil (Kut) Paşa ile görüşen Mustafa Kemâl Paşa; Halil Paşa’nın şarktaki itibârından yararlanmak, Rusya, Azerbaycan ve İran’dan destek sağlamak için bölgeye göndermişti. Halil Paşa, Azerbaycan Müsavat Hükûmeti ve Kızılordu’ya karşı savaşan Nuri Paşa’yı iknâ ederek, Kızılordu’nun Kafkasya’da önünün açılmasını da sağlayacaktı. 24 Nisan’da BMM’de yaptığı konuşmada Mustafa Kemal Paşa, "Ecnebilerin İslâm siyâsetinden korktuklarını, Hıristiyan siyâseti ve baskısına karşı, Türkiye sınırları dışında, Türkiye’ye dayanak noktası oluşturacak kaynağın İslâm Dünyâsı olduğunu" açıkça dile getirmişti. Onbeşinci Kolordu Kumandanı Kâzım Karabekir de, Mustafa Kemâl Paşa’yı uyararak; Kafkasya’daki Müslümanlar'la el ele vermenin önemini belirtmişti. Karabekir Paşa’ya göre; bu bağlantıya Ankara kadar, Azerbaycan ve Kuzey Kafkasya’nın da ihtiyâcı vardı. Rusya içindeki Ermenistan’ı büyütmemek ve üç taraftan baskı yaparak, dâima zayıf tutmak, Türk’ün ve İslam’ın varlık siyâsetiydi. Millî Mücâdele önderleri ile Sovyet Rusya arasında, 1919 yılı Mayıs ayından itibâren gelişen resmî ve gayriresmî ilişkilerin temel unsuru, bu yaklaşımdı.

Türkiye bu noktada, kabûl edilemez barış şartları ileri sürüldüğü takdirde Sovyet kozunu oynamakta kararlıydı. Kafkasya’da Bolşevik yayılmasını kolaylaştırıp, onunla işbirliği yaparak İtilâf Devletleri'ni tâvize zorlayacaktı.

Anadolu Hareketi’nin Doğu’dan beslenebileceğini düşünen Millî Mücâdele önderleri, daha Erzurum Kongresi sıralarında, Bolşevikler'le temâs için girişimlerde bulundular. Fuat Sâbit, Yusuf Ziya, Yâkup Bey, Baha Sait, Halil Paşa gibi isimleri Sovyetler'le ilişki kurmaları için görevlendirdiler. Bu aşamada dile getirilen görüşler arasında, Bolşeviklerle anlaşmak, Lenin’in İngiliz aleyhtarlığından yararlanmak da vardı. Sovyet Rusya, en tabi müttefik olarak görüldü. Kafkas milletleri aracılığıyla oluşturulacak Kafkas Seddi, Türkler'le Bolşevikler arasında kesin bir engel oluşturarak, Anadolu, İran, Irak, Suriye, Afganistan ve Hindistan kapılarını kapatabilirdi. Bu yüzden iki taraf, bu seddin oluşumunu işbirliği içinde engellemeliydi.

Sovyetler, Türk Milli Mücadelesi’ni, ezilen Doğu halklarının kalesi ve Komünist Enternasyonal’e dolaylı bir destek olarak görüyordu. Sovyet Rusya’ya göre Türkiye, kendisi için çok nâzik bir konumda olan güney sınırında etkin bir tampon bölge teşkil edecek, İtilâf Devletleri'nin Rusya’yı kuşatmasına engel olacaktı. Tek bağımsız İslâm ülkesi durumundaki Türkiye’yi Bolşevikleştirme planlarını uygulayarak, İslâm dünyasını kazanabilecekti. O sıralarda Sovyetler de iç ve dış düşmanlara karşı savaşmaktaydı. Polonya’ya yenilmişler, Boğazlar, Kafkasya, İran ve Afganistan’da bulunan İngiliz kuvvetlerince ablukaya alınmışlardı. Batılılar tarafından donatılan ve desteklenen Çarcı kuvvetler de harekete geçmişti. Türk Milli Mücadele Hareketi’nin Rusya’da sevinçle karşılanması bu yüzdendi.

Kafkasya’daki beklentileri yönünden bakıldığında da, Türkiye’deki gelişmeler, Sovyet Rusya’nın hoşuna gidiyor olmalıydı. 1918 yılı içinde, özellikle Rusya’nın Bolşevik İhtilâi sonrasında savaştan çekilmesiyle birlikte, Osmanlı orduları Kafkasya ve İran’a ilerlemiş, Kafkasya’daki halkları organize ederek zararına olmayacak oluşumları desteklemişti. 14 Mart 1918’de toplanan Trabzon Konferansı’nda, Gürcü, Ermeni, Azeri heyetleriyle birlikte, Rauf Bey başkanlığında oluşturulan Osmanlı heyeti arasında bir konfederasyon ya da işbirliği konuları görüşüldüyse de, Gürcüler'in ve Ermeniler'in Almanya yanlısı siyâsete taraf olmaları yüzünden bir sonuç alınamadı. Konferansa Kuzey Kafkasya adına katılan temsilcilerle Osmanlı heyeti arasında da bir görüş birliğine varılamadı. Millî Mücâdele yıllarında Ankara’nın bölge işleriyle ilgilenemediği şartlarda, Sovyet Rusya’nın buralarda işi nispeten daha da kolaylaşmıştı.

Türk Millî Mücâdelesi’nin, Sovyet yayılmacılığının ve Türk-Sovyet işbirliğinin önlenmesi amacıyla, Ocak 1920’de “Kafkas Seddi” fikri ortaya çıktı. Azeriler 12 Ocak 1920'de Gürcüler ile birlikte Paris'te bağımsızlıklarının tanınacağına dair söz aldılar.

Bu fikir Kafkaslar'daki İngiliz Komiseri Oliver Wardrob tarafından ortaya atılmıştı. Lord Curzon da, Çarlık taraftarlarına yapılacak para, silâh ve yiyecek yardımlarının Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan’a yapılması fikrindeydi.

Ermenistan ve Pontus projelerini destekleyen İtilâf Devletleri, oluşturmak istedikleri Kafkas Seddi için diğer alternatifleri de değerlendirmek istiyorlardı. Gürcistan, Azerbaycan ve Kafkaslar'da, savaş ve Sovyet İhtilali ile oluşan küçük hükûmetler yanında İran, Kürdistan ve hatta duruma göre Türkiye bu sete dâhil ediliyordu.

Sovyet yayılmacılığını engellemek isteyen İngiltere’nin niyeti, Lloyd George aracılığıyla, 1920 yılında Avam Kamarası’nda açığa vurulmuştu. Lloyd George;

“Türkiye’ye karşı yapılan hareket, Türk-İngiliz veya Türk-Yunan hareketi değildir.
Bu doğrudan doğruya İngiltere ile Rusya arasında bir mücâdeleden ibârettir!”

diyordu. Bu ifade ile Lloyd George, şüphesiz Türkiye’den vazgeçtiklerini söylemek istemiyordu. O’nun söylemek istediği, Sovyetler'in İngiliz çıkar sahâlarına yayıldığı ve Türk Millî Mücâdele Hareketi ile Sovyetler arasındaki muhtemel işbirliğiydi. Bu işbirliğinin İngiltere’ye, Türkiye ve çevresindeki çıkarlarını tamâmen kaybettirebileceğini söylüyordu. Bunu söylerken kendi açısından haklıydı da. Çünkü Birinci Dünya Savaşı bitince, İhtilâl'den dolayı savaştan çekilen Rusya’nın payına İngiltere göz dikmişti. Hint yolunun güvenliğini sağlamak için İstanbul, Boğazlar ve Kafkaslar İngiltere’nin kontrolünde olmalıydı. Türkiye ile Sovyet Rusya’nın işbirliği, Kafkasya’da Sovyet işgâlini kolaylaştıracak ve Anadolu, Suriye, Irak, Afganistan ve Hindistan’ın kapılarını Rusya’ya açmış olacaktı. İtilâf Devletleri'nin dillendirdiği Kafkas Seddi, bölge ülkelerinin Türkiye, ya da Sovyet Rusya ile işbirliği içine girmesi durumunda onların aleyhine işleyecekti. Bunun engellenmesi, İran’ı da içine alacak Kafkas Seddi’nin gerçekleştirilmesine bağlıydı.

Bunu gerçekleştirmek için İngiltere, 1918 Mayısı’nda, bağımsızlıklarını ilân eden Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan’ı tanıdı. Bunlara askerî danışmanlar ve silâh yardımı yaparak Rusya ile Türkiye ve İran arasına ilk engeli koymuş oldu. Kafkaslar'da bu set oluşmuşken, Karadeniz’de de tamâmen Müttefik donanması egemendi. İngilizler bunlardan başka Kars’ta kurulan “Kars İslâm Şûrâsı”nı da tanımışlardı ki, bu da bağımsız bir devletti. İngiltere, bölgede oluşan ve Sovyetler'e katılmamış olan bütün hükûmetleri ve güçleri destekliyor, kendi güdümüne almaya çalışıyordu. Gürcistan’ı tanımışken, Acaristan ve Lazistan’ın bağımsızlığı gibi görüşler ileri sürerek, burada olabildiğince çeşitli bir yapı meydana getirmek ve güçlerin birleşmesini engelleyerek çıkarlarını korumak istiyordu. Rusya ve Türkiye’ye karşı birleştirmek istediği güçleri, kendi içlerinde olabildiğince parçalamak düşüncesindeydi. İngiltere bu projelerle de yetinmemiş, bağımsız Kürdistan vaadi ile bu seddi daha da güneyden desteklemişti.

Ancak İtilâf Devletleri, zamanla yerel hükûmetler ve Çarlık taraftarı generaller yerine Kafkas ve Doğu Anadolu Hıristiyan halklarından oluşan bir set kurma çabasına girdiler. Kars İslâm Şûrâsı’nı fesh edip burayı Ermeniler'e bıraktılar. Bu amaçla Amerika, İngiltere ve Fransa hükûmetleri, ne pahâsına olursa olsun, Ermenistan ve Gürcistan’daki Anti-Bolşevik hükûmetleri desteklemeye çalıştılar. Ermeniler 1920'de NAHCİVAN ve KARS'ta 200.000 TÜRK'ü kestiler, 40 köyü yaktılar. Hiç dile gelmez! Bunda Amerikan silâhlarının payı büyüktür.

MUSTAFA KEMÂL bu dümenleri yutar mı?.. Hem Rusya'nın, hem de İngiltere'nin yapmaya çalıştığının farkındaydı. Şöyle der:

- "Endişemiz odur ki, İngilizler'le Bolşevikler AZERBAYCAN TÜRK ÂLEMİ ile bizim aramıza bir ERMENİSTAN dikmek istiyorlar...
Bakalım kim galebe edecektir: Sovyetler mi, yoksa biz mi?.."

Ancak Millî Mücâdele için Sovyet para ve silâh yardını gelmeye başlayınca, hedefine sâdece İngiltere'yi koyar:

- "İTİLÂF DEVLETLERİ Bolşevikler'le TÜRKLER'in arasını KAFKAS MİLLETLERİ aracılığı ile kesmek plânını bulmuşlardır.
Bağımsızlıklarını tasdik ederek onları kendi yönlerine çevirdiler..." (29.5.1920)

- "KAFKAS SEDDİ'ni arkadan yıkacak yığınaklara başlamak... Yeni KAFKAS hükûmetleriyle özellikle AZERBAYCAN,
DAĞISTAN gibi İSLÂM hükûmetleriyle acele temasa geçerek İTİLÂF plânlarına karşı kararlarını ve durumlarını anlamak...
Bize sed olmaya karar verdikleri takdirde, taarruz harekâtımızı birleştirmek için Bolşevikler'le anlaşmak (gerek)."

İngiliz propagandasının etkili olmadığı çevreler, Türk İstiklâl Mücâdelesi’nin yanında yerlerini aldılar. Hindistan ve Afganistan gibi ülkelerdeki belirli çevrelerle ilişkiler kuruldu. Rusların desteklediği bir Afganistan, İngiltere’nin Hindistan siyâsetini sarsabilirdi. Türkistan halklarının da buna katılması durumunda Asya’da sömürgecilik bitebilirdi. Bu şartlardan yararlanmak isteyen Türkiye, Afganistan ile temas kurarak Abdurrahman Bey’i temsilci olarak Afganistan’a gönderdi. Coğrâfî konumu itibâriyle, Asya’daki Türk ve Müslüman unsurlarla temas kurmak için kilit noktada bulunan Azerbaycan, Müsâvat Hükûmeti döneminde İngiliz siyâsetinin etkisinde kalmıştı. Bu durumda Ankara, Azeriler'le Bolşevikler'i anlaştırmak ve Nuri Paşa’nın Kafkasya’daki Bolşevik aleyhtârı faaliyetlerini durdurmak gerektiğine inandı. Azerbaycan Müsâvat Hükûmeti Kafkas Seddi projesi içinde yer aldığı, İngiliz yanlısı politika izlediği ve Türkiye’ye yeterli desteği vermediği için, 1920 Nisanı'nda Ankara Hükûmeti, Azerbaycan’ın Sovyetleşmesine karşı olmadığını Sovyetler'e ve askerî kuruluna bildirdi.

Enver Paşa’nın 1-7 Eylül 1920 târihleri arasındaki Bakü Kongresi’ne katılması, Mustafa Kemâl Paşa’nın Bolşevik emellerinden kuşkulanmasına neden oldu. Bolşevikler'in idâresi altındaki Müslüman halka kötü muamele etmeleri bir başka sıkıntıydı. Türk-Sovyet anlaşmasının önündeki engelleri kaldırmak için, Enver Paşa’ya Türkistan, Afganistan, İran ve Hindistan’daki faaliyetlerine devam etmesi, ancak Rusları kuşkulandırmaması tavsiye edildi.

Bu yaklaşım, Ankara’nın Sömürgeciler'e karşı Sovyet Rusya’nın yanında olduğu güvencesini veriyor, işbirliğini benimsediğini ve bunda samimi olduğunu belirtiyordu. Bu gelişme sonrasında, Doğu Cephesi’nde Ermeniler üzerine harekât yapılmış, Ermeniler'in yenilmesi Ankara-Moskova ilişkilerini ve İtilâf Devletleri'nin Kafkas politikasını etkilemişti.

İngiltere İstanbul’a, Anadolu’ya, Kafkaslar'a, İran’a ve Afganistan’a hâkim duruma gelirse, hem Rusya’yı güneyden kuşatmış, hem Bakü petrollerinden Rusya’yı yoksun bırakmış, hem de bu stratejik bölgede bir baraj kurmuş olacaktı. Amerika’nın bölgeye gösterdiği ilginin sebebi de özellikle Bakü petrolleri ve ticârî meselelerdi. Batum’un bir Amerikan üssü olarak bırakılmasına çalışılıyordu. Bu ilgiye rağmen, Bakü petrollerine 1918-1920 yılları arasında ulaşılamamıştı. Bu petrolü Sovyetler'in kullanmasına da engel olunamamış, sâdece ihraç yollarının kapatılması sağlanabilmişti.

İngiltere bir taraftan uydurma senaryolarla Türk-Sovyet işbirliğini bozmaya çalışırken, diğer taraftan Rusya’ya da baskı uygulamaya başlamıştı.
31 Mayıs 1920’de, İngiltere ile Sovyet Rusya bir ticâret anlaşması yaptılar ve İngiltere anlaşma için; İran, Kafkaslar ve Hindistan’a Bolşevik propagandası yapılmaması, Mustafa Kemâl Paşa’ya yardım edilmemesi gibi şartlar ileri sürdü. Sovyet Rusya, bu anlaşmayı yapabilmek için İngiltere’nin şartlarını kabul etti, ancak Anadolu’ya yardımlarını gizlice sürdürdü.

Bu girişimlerle bir süre uğraşan İngiltere Sovyetleri ve Türk Milliyetçileri'ni engelleyemeyeceğini anlamış ve bölgeye Amerika ve İtalya’yı getirmek istemiş, diğer taraftan da Sovyet Rusya ile barış yapmak eğiliminde olmuştu. 1919 yazından itibâren bölgedeki birliklerini çeken İngiltere, buradaki yandaşlarına uzman askerler göndermek ve silâh yardımı yapmak siyâsetine dönmüştü.

Lloyd George, hiç olmazsa Doğu Anadolu’da Amerikan mandası altında kurulacak Ermenistan üzerinden Amerika’yı bölgeye çekebilmeyi umut etmişti. Amerika’yı Kafkaslar'a getirebilirse, İngiltere ve Yunanistan Akdeniz’de güven içinde çalışabileceklerdi. Amerika’nın konuyu gerçekçi bulmayışı nedeniyle bu beklenti de gerçekleşemedi. Amerika bölgeye uzmanlar yollayarak durumu incelemiş, bölgeye kuvvet gönderirse hem Türk, hem de Kürtler'in düşmanlığını kazanacağı için, Kafkasya’ya kuvvet gönderemeyeceğini, belirtmişti.

Amerika bölgeye gelmek istemeyince İngiltere, Ermenistan, Gürcistan ve Azerbaycan’a yaptığı yardımlarla çabalarını sürdürdü. Bu yardımların Ermeniler üzerine yoğunlaştırılması benimsendi. Azerbaycan’ın eğiliminin Türkiye’ye olması dolayısıyla fazla yardım yapılmasına gerek görülmedi. İngiltere 1920 yazında Batum’u da boşalttı.

İtilâf Devletleri'nin ve özellikle İngiltere’nin Kafkas Seddi politikasını oturtamaması ve Batum’u da bırakmak zorunda kalmasıyla, 21 Şubat 1921'de toplanan Londra Konferansı’nın önemli bir maddesi Batum olmuştu. Batum’un Rusya’ya bırakılmasını istemeyen İtilâf Devletleri, özerk bir Batum kurulması ve Türk tezine paralel görüşler belirtmek gibi bir tutum içine girmişlerdi. Lazistan’ın Gürcüler'e verilmesi görüşünde de anlaşmışlardı. Böylece Batum’un Rusya’nın eline geçmesini engelledikleri gibi, Türk-Sovyet ilişkileri de sarsılmış olacaktı... Batum bu plânı bozmak için Sovyetler'e bırakılmıştır.

İngiliz İtilâf Komiseri A. Rawlinson, Erzurum’da Kâzım Karabekir ile yaptığı görüşmede, İngiltere'nin Türkiye’ye büyük iktisâdî yardım yapacağını söylemişti. Bu teklif, Türkiye-Sovyet Rusya ilişkilerini bozmak, Türkiye’yi Kafkas Seddi’ne katmak planına yönelik gelişmelerle ilgiliydi. Türkiye’ye iktisâdî yardım vaat eden İngiltere, Azerbaycan’ın Türkiye ile yakın ilişki içinde olmasından dolayı, 1920 Mart’ından itibâren Azerbaycan’a silâh yardımını durdurmuştu. Aynı yılın Mayıs ayından itibâren İngiltere, Sovyetler'le anlaşma yollarını aramış, daha önceki paylaşım anlaşmalarına atıf yaparak, Rusya ile benzer anlaşmalar yapabileceği noktasına gelmişti. Bu, Lloyd George’un ağzından ifâde edilmişti. Gelişmeler, Türkiye’nin ezilmesi ve bölüşülmesi fikrine ağırlık vermeye başlandığını göstermekteydi. Rusya’ya diş geçiremiyorsa, Türkiye’yi paylaşmasına engel olmamasını sağlayacaktı. Kurulmak istenen Kafkas Seddi projesine Rusya’yı da kattıklarını düşünüyorlardı. Azerbaycan’ın Sovyetleşmesi ile birlikte Türk ve Müslümanlar'a yönelik propagandalar arttırıldı. İngiltere ve Fransa Karadeniz kıyılarına bildiriler atarak, Bolşeviklerin Azerbaycan’da yaptıkları kıyımı anlatıyorlardı. Bu propagandalarla Ankara’ya ve Sovyetlere karşı Türk-İslâm desteğini kırmak istiyorlardı. İtilâf kanadı, Bolşevizm’e karşı İslâm’ın hâmiliği rolünü üstlenerek, Kemâlistler'le Bolşevikler arasındaki kopuklukları kışkırtmalıydı. Fransızlar, Mustafa Kemâl Paşa’yı Bolşevikler'le uzlaşma konusunda mütereddit görüyorlar ve Paşa’yı iknâ etmek için bir an önce irtibâta geçerek, Kafkasya’nın ve Türkiye’nin Sovyetleşmesini önlemeyi düşünüyorlardı.

Bolşevikler bir yandan monarşi taraftarlarıyla, diğer yandan yabancı işgâlcilerle mücâdele etmek zorunda kaldılar. Lenin'in yoksul Rusya halkları üzerinde etkili olan politikası, Kızıl Ordu'ya katılımı arttırdı 1920 yılında bilfiil 3 milyon kişi Kızıl Ordu saflarında savaşmaktaydı. Leon Troçki tarafından komuta edilen Kızıl Ordu, 1921 yılında Beyaz Ordu'yu ve müttefiklerini yenerek iç savaşı kazandı. Emperyalist dostları ve komutanları tarafından yalnız bırakılan son Beyaz Ordu birlikleri de kaçarak ülkeyi terk etti.

Ancak bağımsızlığı 1918 yılında Lenin tarafından onaylanmasına rağmen, Sovyet iktidârına düşmanlığını gizlemeyen Polonya, Józef Pilsudski önderliğinde Rus topraklarına saldırınca, 1920 yılında Sovyet-Polonya Savaşı patlak verdi. İç savaşta yorgun düşmüş Kızıl Ordu emperyalist Batı'nın desteğini alan Polonya'da yeterince başarı sağlayamayınca, Sovyet hükûmeti 1921 yılı Mart ayında imzalanan antlaşma ile Belarus'un batı topraklarını Polonya'ya bırakmak zorunda kaldı ve bu şekilde Sovyet-Polonya sınırı çizildi. Sovyetler Birliği ancak 1939'da bu toprakları geri alabildi.

Lenin, emperyalizmin şiddet eğilimi olduğunu savunuyor ve 1917 yılında kapitalist emperyalist güçlerin kontrolü altındaki ulusların koşulsuz olarak kendi kaderini tâyin hakkına sâhip olduğunu deklare ediyordu. Ancak iç savaşın yarattığı buhran, erken ölümü, emperyalist saldırılar gibi sebeplerden dolayı bu ilkeyi istediği şekilde uygulama imkânı bulamadı.

1920-1921 yıllarında, altı ulusal cumhuriyet Ukrayna, Belarus, Gürcistan, Azerbaycan, Ermenistan ve Rusya Fedarasyonu arasındaki ilişkiler açık biçimde belirlenmiş değildi. Lenin bu birliğin sosyalist, enternasyonalist ilkelere uygun şekilde gönüllülük yolu ile uygulanmasını istiyordu. Lâkin Sovyetler Birliği’nin kurulması sırasında, Komünist Parti saflarında yeşermeye başlayan Rus milliyetçiliği ile de mücâdele etmek durumunda kaldı. Lenin bu tehlikeyi dikkate alarak, "büyük Rus şovenizmine karşı uyanık olma" çağrısında bulundu. Lenin'e göre, Sovyetler Birliği'ni iki önemli etken tehdit etmekteydi: bürokratik komünizm ve Rus şovenizmi!.. İkisinde de haklı idi. 1991'de Sovyetler Birliği hantallaşmış bürokrasiden dolayı yıkıldı... Rus milliyetçiliğine gelince, diğer uluslarda hortlayacak milliyetçi akımlar sosyalist idealizmi mahvedebilirdi.

Lenin, Gürcistan’ın birliğe katılım koşullarının müzâkere edildiği dönemde politikaları yürüten, iç savaş sırasında da orada görev almış olan Gürcü asıllı Milliyetler Halk Komiseri Stalin ve yine Gürcü asıllı Ordzhonikidze ikilisinin, federasyona katılım koşullarını reddeden Gürcüler'e uyguladığı baskıları, geç de olsa fark ederek engellemeye çalıştı. Stalin'in Rusya'nın otoritesini güçlendiren federasyon plânını eleştirdi. Lenin, bu konudaki görüşünü “Ulusal sorunlar bastırılmamalı, çözülmeli” şeklinde açıkladı ve Gürcistan meselesi ile ilgili Troçki’ye ve Stalin’in hazırladığı ve sâdece Ermenistan ve Azerbaycan’ın kabul ettiği 'Özerkleştirme Tasarısı’nın düzeltilmesi için de, Kamenev’e 'SSCB’nin Kuruluşuyla İlgili Tasarı” isimli mektubu yazdı. Sovyet projesinin "Rusya Federasyonu’na katılma" biçiminde değil, "eşit cumhuriyetlerin birleşmesi" biçiminde olması gerektiğini vurguladı. Bu şekilde bir birliğin amacının diğer ulusların kapitalist emperyalizmden korunmasına da hizmet edeceğini öngördü.

Ancak Lenin, frengiden muzdaripti, hastalığı nedeni ile bu dönemde güçten düştü ve zamanla sağlığını tümden yitirdi. Daha önce yok etmeye söz verdiği "ezen ulus şovenizmi", sürece yeniden hâkim oldu ve uluslar politikası, gönüllü olarak birliğe katılsa da, Rusya'nın otoritesinin güçlenmesine karşı çıkanların asimilasyonu politikası biçiminde işledi.

Savaş sırasında sömürgelerde Batılılar'a karşı kıpırdanmalar vardı. Sovyet İhtilâli ile Türk Kurtuluş Savaşı’nın bunlara örnek olacağı endişesiyle, Türkiye’nin ezilmesi ve Rusya’nın dışlanması politikası uygulanıyordu. Sovyet Rusya ve Türkiye’nin dört yandan çevrilmesi gerekiyordu. Kafkas Seddi de bunu sağlayacaktı. İngiltere ve kısmen Amerika’nın bu programı uygulama konusundaki istekliliğine rağmen, Fransa Karadeniz’in İngiliz kontrolüne gireceği endişesiyle, bu politikaya yanaşmıyordu. Kafkas Seddi’ne Türkiye’yi de dâhil ediyor ve bazı ödünler verilirse, seddin kurulabileceğine inanıyordu.

İngiltere’nin başka bir amacı da, Asya ile Anadolu’nun arasını kesmekti. Anadolu’nun Bolşevikler'den yardım alması ne kadar ciddi bir tehlike ise, Asyalı Müslümanlar ve Türkler'le işbirliğine girmesi de İngiltere için o kadar tehlikeliydi. Enver Paşa’nın Kafkaslar'daki faaliyetleri ürkütücüydü. Anadolu hareketini Panislamist, ya da Panturanist bir hareket olarak algılayan İngiltere, Müslümanlar'la Anadolu Millî Hareketi’nin ilişki ve irtibat kurmasını engellemek istiyordu. Enver Paşa’nın Asya Türklüğü içinde gelişen, hatta Anadolu Hareketi ile bir bütün olduğu düşünülen faaliyetleri de, Panturanist bir hareket olarak değerlendiriliyor, bu hareketlerin ikisi birlikte veya ayrı ayrı, emperyalizmin yayılma sahâalarında geliştiği için bunları söndürmek gerekiyordu. Tam Osmanlı Devleti parçalanmışken, sömürgecilere engel çıkaracak yeni bir güçün oluşmasına fırsat verilmemeliydi. Ermenicilik, Pontusçuluk ve Kafkas Seddi çalışmalarında bu unsurun da önemli bir rolü vardı. Bu durumda İngiltere, Türklerin İran ve Afganistan ile sınır olmamasına karar verdi. Böyle bir sınırdaşlık, Hindistan için İngiltere’yi tedirgin ediyordu. Ayrıca İngiltere, Anadolu Hareketi’ni İttihat ve Terakki’nin devâmı olarak görüyordu. Ruslarla birleşmesini istemiyordu. Bunun için Kırım ve Kafkasya’yı elinde bulundurmağa dikkat ediyordu.

29 Eylül 1920'de KÂZIM KARABEKİR PAŞA , Ermeniler'i 6.000 kişi ile yendi. Sarıkamış, Kars, Gümrü'ye girdi. 3 Aralık 1920'de bir onlarla anlaşma imzaladı. Bu, MİLLÎ MÜCADELE'nin doğudaki zaferidir. İzmir'in kurtuluşu ne ise, Kars'ın kurtuluşu da aynı değerdedir. Belki de daha fazladır, çünkü millî hisleri güçlendirmiştir.

1920 yılı sonlarında Türk-Ermeni savaşı çıkınca, İngilizler Türk-Sovyet çatışmasından bir kere daha ümitlenmişlerdi. Çıkacağı ümit edilen Türk-Sovyet çatışmasında, Sovyetler tarafını tutup onların güneye yayılmalarını engellemeyi düşünüyorlardı. Sovyetler'le anlaşabilirlerse Türkiye sorununu çözebileceklerdi. Müslümanlar arasında çıkarılan etnik çatışmalar yanında, mezhep çatışmalarını da kullanarak, İslâm birliğini engellemeleri kolaylaşacaktı. 1920 yılı sonuna gelindiğinde, İngiliz Genelkurmayı’nın görüşü; Türkiye ile anlaşmaktı. Türkiye’ye Kars, İzmir ve Trakya‘da verilecek tâvizlerle, Türkiye’nin Sovyetler'e yaklaşması önlenecekti. Ama bu teklifi siyâsiler kabul etmediler ve olaylar daha sonraki yıllara aktarıldı.

İngiltere, Türkler'in Panturanist bir politika güttüklerini, doğuya Türkistan’a doğru yayılmak istediklerini düşünüyor ve açıkça söylüyordu. Bir yandan da, Erzurum ve Sivas kongrelerini “Panislamik Kongreler” olarak değerlendiriyor ve Türkler ve Bolşevikler'in bu duygulardan fayda beklediklerini söylüyordu. Samsun’daki İngiliz temsilcisi ise Anadolu’daki hareketin kaynağını Enver Paşa olarak tespit ediyor, İttihat ve Terakki politikasının Hıristiyanlar'a karşı tekrar canlanacağından endişe ediyordu. İngiltere ve Amerika, Enver Paşa ile Anadolu arasında bir işbirliği olduğuna inanıyorlar ve bunun belki de Panislâmizm hareketlerinden daha ciddi olduğunu düşünüyorlardı. Mustafa Kemâl Paşa ile anlaşmak belki zordu, ama Enverciler'le mümkün değildi. Mustafa Kemâl Paşa ve grubunun Enver Paşa ile işbirliği içinde, Kuzey Anadolu, Rus Ermenistan’ı, Azerbaycan, İran ve Afganistan Müslümanları'nı bir Panislâm-Turan imparatorluğunda birleştirme çabası içinde olduklarını ve Ermeniler'i temizlemek düşüncesinde olduklarını söylüyorlardı. Buna o kadar inanmışlardı ki, Enver Paşa’nın Anadolu’ya Samsun’dan gireceğini tahmin edip, Samsun’a asker çıkarmışlardı. Kafkaslar'daki Amerikan Komiseri Ravndal ise; Mustafa Kemâl ve ekibini Enver Paşa ile birlikte entrika çevirmekle itham ediyordu. Hedefleri Kuzey Anadolu, Rus Ermenistan’ı, Azerbaycan, İran ve Afganistan Müslümanları'nı bir Panislâm-Turan İmparatorluğu'nda birleştirmekti. Bu birleşme, Tatarlar, Türkmenler, Kürtler ve Türkler arasında da olabilirdi. Doğal olarak Türkler diğerlerini yöneteceklerdi. Turancılık akımını denetim altına almanın yolu, Kafkasya’nın güçlü Müttefik kuvvetleri tarafından işgâl edilmesi, başlıca Müslüman liderlerin sürülmesi, ırk ve inancına bakılmadan bütün halkın silâhlandırılmasından geçiyordu!

Ankara Hükûmeti, Turancılık ve Panislâmizm gibi hedefleri olmadığını her fırsatta bildirmesine rağmen, Enver Paşa ölünceye kadar bu durum devam etti. Hatta Enver Paşa’nın Afganistan mâcerâsına başlaması, İngiltere ile birlikte Rusya’yı da endişelendirmişti. Enver Paşa’nın Anadolu’ya gelme isteği de direkt Mustafa Kemâl Paşa katında belirtilmiş, ama buna müsaade edilmemişti. Trabzon’da Envercilik harekâtı olarak adlandırılan bâzı olaylar olmuş ve Ankara duruma el koyarak kontrôlü eline almıştı. Ankara, Enver Paşa’nın Anadolu’ya gelmesine karşı çıkarken, İngilizler Enver’in başı için 35 bin İngiliz lirası vaad etmişlerdi.

Panislâmizm, Türk Millî Mücâdelesi’nin hedeflerinden olmamakla beraber, Müslümanlar'ın tutumu İngiltere’yi frenlemişti. İtilâf Devletleri'nin Panislâmizm ve Panturânizm’e karşı en zayıf noktası Kafkaslar'dı. Etnik, kültürel ve dini yönden yoğun bir çeşninin bulunduğu bu bölge halkları da bağımsızlık fikirleriyle tanışmışlar, bir kısmı fiili mücâdelelere de girişmişti. Özellikle bölgedeki Müslüman halklar, Rus emperyalizmine karşı birliktelikler kurmaya çalışmakta, savaş sonrası şartlarında Osmanlı Devleti ile işbirliğine girmekte, bir bakıma onun garantörlüğünü istemekteydiler. İtilâf Devletleri'nin ve hatta Sovyetler'in, bölgedeki Türk ve İslâm unsurlardan çekinmelerinin, Enver ve Nuri Paşa ve diğer şahsiyetlerin oralarda bulunmasından rahatsızlık duymalarının sebebi de buydu. Burasının İtilâf lehine güçlenmesi lâzımdı. Karadeniz’deki İtilâf gücü yanında, bu bölgede hareketlenen unsurların bir şekilde desteklenmeleri, bu destek karşılığında İtilâf (İngiliz) siyâsetine hizmet etmeleri sağlanmalıydı. Sovyet tehdidi ve bağımsızlık arzuları, bölge yönetimlerinin bu politikaya yakın durmalarını ve hatta benimsemelerini sağladı. Bolşevik tehdidi İran’ı da etkisine almıştı. Bu aşamada set oluşturma çabaları biraz yapı değişikliği ile birlikte arttırıldı. İtilâf Devletleri Rusya, Türkiye ve İran arasında bağlantı kurulmasını engellemek için seti daha da önemsediler. Seti istedikleri biçimde oluşturduklarında, Bolşevik saldırısı durdurulmuş ve Türkiye, İran ve diğer Müslümanlar arasında işbirliği de engellenmiş olacaktı.

İtilâf Devletleri içindeki anlaşmazlıklar ve Türkiye’ye fazla baskı yapılırsa Bolşevikler'e kayacağı endişesi, seddin kurulmasının önündeki başka bir engel oldu. Bu aşamada İngiltere, Türkiye’nin Sovyetleşmesi tehlikesini önlemek ve Türkiye’yi Sovyet Rusya’dan ayırmak politikasına yöneldi. Bölgedeki İtilâf komiserleri bu yolda siyâset yapmaya yönlendirildi. Amerika da, Sovyet Rusya ile Ankara Hükûmeti’nin işbirliğine karşıydı. Hatta bu ikisi arasında bir fark görmeksizin, oluşturulması düşünülen Kafkas Seddi konusunda İtilâf donanmasına yardım ettiği gibi, yardım dernekleri aracılığıyla Doğu Anadolu ve Kafkaslar'a para, yiyecek ve giyecek yardımı yapmaktaydı. İngiltere İstanbul, Anadolu ve Kafkaslar'a hâkim olarak Rusya’yı güneyden kuşatırken, Yunanistan’ı Anadolu’ya yerleştirerek Anadolu’nun kontrolünü de sağlamak istiyordu. Birinci Dünya Savaşı sonunda Ermenistan, Gürcistan ve Azerbaycan’da İngiltere yanlısı Menşevik hükûmetlerin kurulmasına destek vererek hem Rusya’yı kuşatmış, hem de bu stratejik bölgede, Rusya’ya karşı bir baraj kurmuş oluyordu. Böylece Türkiye ile Sovyet Rusya’nın ilişkileri de engellenecekti.

1920 başlarında Beyaz Ordu'yuı yenen Kızılordu’nun Kafkaslar'da ilerlemesi ve Türk Ordusu’nun da Ermeniler'i yenerek barışa zorlaması sonucunda, zâten bölgede önemli bir güç bulunduramayan İtilâf Devletleri, oraları terk etmek zorunda kaldılar. Artık sâdece denizden abluka uygulayabiliyorlardı. Bu da istedikleri etkiyi ve sonucu sağlayamadı. Bu defa Türk-Sovyet ilişkilerini bozarak, Türkiye’yi yanlarına almayı denediler. Sevr Projesi’nde Türkiye lehine bâzı değişiklikler yapmayı vaad ederek MUSTAFA KEMÂL PAŞA ile anlaşma yolları aramaya başladılar. Türkiye ile Rusya arasında bir antlaşma yapılmasını önlemek için, Türkiye’ye karşı daha yumuşak davranmaya başladılar. General Harington aracılığı ile MUSTAFA KEMÂL PAŞAya yakınlaşmaya çalıştılar. Misâk-ı Millî ile çizilen coğrafyaya yakın bir bölgenin Türkler'e verileceği vaad edildi. Böylece Türkiye, Ruslar'la İngilizler arasında tarafsız bir bölge hâline getirilmek istendi. Eğer Türkiye anlaşmaya yanaşmazsa, Yunan ordusu iyice güçlendirilerek Türkiye üzerine gönderilecekti. İtilâf Devletleri'nin Türk-Bolşevik ilişkilerinden bu kadar kuşkulanmalarının bâzı haklı sebepleri de vardı. Karakol Cemiyeti'nin Sovyetler'le Kafkaslar'da ilişkide bulunması, Yeşilordu ve Komünist Partisi’nin kurulması ve faaliyetleri, Enver ve Cemâl Paşa’nın faaliyetleri, İtilâf Devletleri'ni iyice kuşkulandırıyordu... "Geliyor" denilen YEŞİL ORDU , BAKÜ'yü işgâl eden, TÜRKİYE'yi de Bolşevik yapma niyetinde olan ordudur. Mustafa Suphi bu projenin öncüsü durumunda idi. Çerkez Ethem de buna heves etmiş, Eskişehir'de "Yeni Dünya" diye bir gazete çıkartmaya başlamıştı. MUSTAFA KEMÂL o dönem ciddi olarak Bolşevikliğin TÜRKİYE yararına olabileceğini düşünmüş, araştırmış; sonra mahzurlarını görerek vazgeçmiştir. Ancak Rus etkisini ve bu gelişmeleri önlemek için,

- "Biz dışardan gelecek herhangi bir telkine uyarak değil,
fakat kendi bünyemizi göz önüne alarak, icap ediyorsa, partiyi kendimiz kurarız."

demiş ve Komünist Parti'yi kurdurmuştu... Gerçekten de bir muvazaa partisi olarak Kılıç Ali, Hakkı Behiç, İhsan, Refik Koraltan, Eyüp Sabri, Süreyya Yiğit'e bir "Genel Merkez" kurdurttu. Vakkas adlı kaymakam ve arkadaşlarının kuracağı gerçek komünist partisinin önü böylece alındı.

İtilâf Devletleri bölgede arzu ettikleri oluşumları kurabilmek ve kendilerine karşı gördükleri organizasyonları bozabilmek için yoğun propaganda faaliyetlerinde de bulunmuşlardı. Kontrolleri altında bulunan Karadeniz kıyılarından, Anadolu’ya câsuslar sokmuşlar, gemiler ve uçaklarla Anti-Bolşevik ve Anti-Kemâlist bildiriler atmışlardı. İstanbul taraftarı Türkler'i ve Anadolu’da yetki sorunu ortaya çıkarabilecek şahısları da Anadolu’ya ve Kafkaslara göndermişlerdi. Hatta Rusya ile Ankara’nın arasını bozacak faaliyetleri ve şahısları da desteklemişlerdi. “Entelligence Servis” , “Anti Bolşevizm-Kontr Kemâlizm” gibi örgütleri organize ederek, Anadolu’ya gidecek silâh, cephâne, asker ve subayların engellenmesi için Karadeniz kıyılarında ve Kafkaslar'da görevlendirmişlerdi. 3 Haziran 1921’de Rus elçisi Medivani, Trabzon Vâlisi'ne "Batum’a işleyen vapurlarla İngiliz ve Fransız câsuslarının, İstanbul Rumları'nın ve bâzı Türkler'in Batum’a çıkartılarak, Rus ordusundan iltica etmiş gibi havadan ve sâhilden Anadolu’ya sokulduğunu" söylemişti. İtilâf Devletleri'nin Anadolu ile Sovyet Rusya’nın irtibâtını kesmek için uygulamaya koydukları bu projelere, doğal olarak Türkiye ile Sovyet Rusya birlikte karşı çıktılar ve sonuçsuz bırakmayı başardılar. Bu işbirliğinin esâsı, ortak düşmana karşı her iki tarafın çıkarlarının korunması ve karşılıklı yardımlaşmaydı. Mustafa Kemâl Paşa, bu esâsı 3 Ocak 1921 tarihinde TBMM’de yaptığı konuşmada vurgulamıştı.

Türkiye’nin Ruslar'la olan ilişkisinde "Kapitalizm aleyhine, Sosyalizm lehine" diye bir esas yoktu. Ruslar da Türkiye’ye "Komünist olursanız ilişki kurarız" dememişti. Sovyet Rusya’nın kendi toplumsal teorisini Türkler'in kabul etmesi gibi bir ön şartı da yoktu. İki tarafın ilişkilerinin temelini emperyalizme karşı mücâdele oluşturmuştu.

Rauf, Refet , Ali Fuat ve Bekir Sâmi Beyler ile Kâzım, Fevzi Paşalar İngilizler'in Kafkas Seddi projesine arka çıkıyorlardı. Buna göre Kafkasya'da GÜRCİSTAN, ERMENİSTAN, AZERBEYCAN gibi İngiliz himâyesinde kurulacak milliyetçi rejimler desteklenecek, buralara bolşevikliğin girmesi önlenecekti. MUSTAFA KEMÂL ise oyunu farkederek tam tersini savundu. Çünkü bu gerçekleşseydi, TÜRKİYE her cepheden emperyalizmle kuatılmış olacaktı. Halbuki emperyalist BATI'ya karşı arkasını güvene almak için Rusya ile bağın kesilmemesi gerekiyordu. Eğer İngiliz plânı gerçekleşseydi, MİLLİ MÜCÂDELE büyük ölçüde tehlikeye düşerdi... İşte bunun için Ruslar'ın Kafkasya'yı işgâline göz yumulmuş, yardıma koşulmamıştır.

28 Şubat 1921 Sovyet-Afgan Muahedesi imzalandı. Anlaşmanın 2. ve 3. maddeleri:

- "Afgan ve Sovyet hükûmetleri bütün ŞARK MİLLETLERİ'nin hürriyet ve istiklâli üzerinde hemfikirdirler.
İki taraf hükûmetlerinin şekli ne olursa olsun, ahâlinin umumî reyine müracaat edildikten sonra,
BUHARA ve HİVE gibi MÜSLÜMAN memleketlerin istiklâlini tanımayı kabul ederler."

Lâkin Lenin bu anlaşmayı tanımadı. Tersine Buhara ve Hive elçilerini Moskova'ya çağırtı, öldürttü.

16 Mart 1921'de Ankara Hükûmeti ile Sovyetler arasında imzalanan Moskova anlaşması ile Ardahan, Artvin alındı, Batum bırakıldı. Ruslar'dan
1 milyon altın alındı. Ayrıca Rusya'ya olan borçlarımız silindi. 1 milyon altının yarısı hemen sandıklarla alındı. Buna ek olarak 60.000 tüfek, her tüfek için 3.000 mermi, 112 top, 12 ağır top alındı. Ruslar "Bakü'yü işgâl etmemiz" konusunda tarafsız kalmayı kabul ettiler... Ancak MUSTAFA KEMÂL daha sonra Bakü'den vazgeçmiştir. Ondan sonra da Ruslar gelip Bakü'yü işgâl ettiler.

Ali Fuat Paşa Moskova'ya gidip Sivastapol'daki 5 milyon mavzer fişeğini alıp, kaçakçılar vasıtasıyla 24 saatte Sakarya Nehri ağzına taşıtmıştı... Bu cephâne oradan kağnılarla cepheye yetişmiş, 2 gün sonra, 6 Ocak 1921'de I. İnönü Savaşı başlamıştır!.. Eğer Ali Fuat Paşa bu cephâneyi yetiştirmeseydi, Yunanlar tüfeklerini omuzlarına asıp istedikleri yere gidebilirlerdi!..

Birinci İnönü (6-9 Ocak 1921) ve İkinci İnönü (23-31 Mart 1921) zaferlerinden hemen sonra, İngiliz yayılma sahâsı olan Afganistan ile Ankara anlaşmıştı. Sovyet Rusya ise, Batılılar'la anlaşacağını düşünerek hâlâ Ankara’ya karşı güvensizlik duyuyordu. Moskova, Ankara’nın Fransızlar'la anlaşarak Rusya’ya karşı dönmesinden korkarken, Ankara da Batılılar'a karşı kazanmaya çalıştığı bağımsızlığını Sovyetler'e kaptırmaktan korkuyordu. Yine de, 16 Mart 1921 târihinde Rusya ile Moskova Antlaşması imzalanabildi. İtilâf Devletleri, Boğazlar ve Karadeniz üzerinde kendi aralarındaki rekaabeti sürdürürken, Sovyet Rusya ile Türkiye, Moskova Antlaşması ile Boğazlar konusunda uluslararası bir statüyü kabul ettiler. Sovyetler Karadeniz’de İtilâf donanmasına karşı savaş açtı. Böylece Ankara’nın ulaşım sağladığı limanlar az da olsa rahatladı ve taşımacılık arttı. Türkiye ve Rusya, Kafkaslar'daki Bolşevik ve Türk aleyhtârı Ermenistan ve Gürcistan konusunda ve sömürgeciliğe karşı işbirliğine giderek İtilâf Devletlerinin kurmak istediği Kafkas Seddi projesini başarısız kıldılar.

1921 yılı başlarında Moskova Antlaşması’nın imzalanması, Ankara-Moskova ilişkilerinin bozulmasını önledi. Bu işbirliğine iki tarafın da ihtiyâcı vardı. Sovyet rejimi kuvvetlenmiş ve Kafkaslar'da yerleşmişti. Sovyet yardımı da Milli Mücâdele’nin başarısında önemli bir destek sağlamıştı. 16 Mart 1921’de imzalanan Moskova Antlaşması’yla Türk-Sovyet ilişkileri resmiyet kazandı. İngiltere ile Rusya arasında imzalanan ticâret anlaşmasıyla, Türkiye’ye yapılacak Sovyet yardımının kesilmesini sağlayarak, Anadolu’yu tek yardım kaynağından da yoksun bırakmaya çalışan İngiltere, kurmak istediği ablukaya Sovyet Rusya’yı da katıyordu. Ancak, Ankara ile Rusya arasında Moskova Antlaşması’nın imzalanmasından dolayı, Türkiye’ye karşı ılımlı davranmak zorunda kalmıştı. Türk-Yunan savaşında göstermelik bir tarafsızlık rolüne bürünerek durumu idâre etmeye çalışıyordu. Bir taraftan da Rawlinson aracılığı ile Kâzım Karabekir’e, Sovyetlerin Türk sınırına dayandığını, İngilizler'in İran ve Kafkasya’ya harekât yapacak bir orduyu Hindistan’da hazırladıklarını, Türkler'in de Musul’dan Karadeniz’e kadar cephe açmasını ve Sovyet yayılmacılığının böylece engellenmesi teklifini getiriyordu.

Mütâreke sonrası işlerinde genel olarak İngiltere’nin gölgesinde kalan Fransa ise, İngiliz politikalarına soğuk bakmakla birlikte, engel de olamıyordu. İngiltere’nin bu davranışı karşısında ya Amerika’ya dayanmak, ya da Kuzey Denizi’nden başlayarak kurulan yeni hükûmetlerle Polonya, Romanya, Bulgaristan, Türkiye ve Kafkas Cumhuriyetleri'yle berâber oluşturacakları bir kordon ile hem Rusya’yı, hem de Almanya’yı bir çembere almak için çalışıyordu.

1921 yılı baharında Bolşevikler Gürcistan’a ilerlerken, Fransız donanması Bolşevikler'i ateşe tutmuş, ama netice alamamıştı. Gürcistan da Türkiye’nin himâyesini istemişti. Bu da Türkiye ile Rusya’nın karşı karşıya gelmesini sağlamak için oynanan bir oyundu. 20 Ekim 1921’de Fransa ile Ankara arasında yapılan Ankara Antlaşması, İngiltere’nin Kafkas politikasını sarsmış, bölgedeki çıkarlarına zarar vermişti. İngiltere’nin Türkiye’yi kontrolüne alarak Kafkaslar'a ve Asya’ya egemen olma plânı uygulanamaz bir hâle gelmişti.

1921'de Bolşevikler Beyaz Terör'ü yenmeyi başararak iç savaşı sona erdirdiler. Belarus, Ukrayna, Orta Asya ve Kafkasya'daki cumhuriyetlerde de muhâliflerini bertaraf etmeyi başardılar. 1922 yılında devletin federal yapısı konusunda tartışmalar yaşandı. Milliyetler Halk Komiseri olan Stalin tüm cumhuriyetlerin Rusya Federatif Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti içinde özerk nitelikte teşkilâtlanmaları gerektiğini savunuyordu. Lenin buna şiddetle karşı çıkarak tüm cumhuriyetlerin eşit statüde, egemenlik haklarının korunduğu birleşik bir federasyon plânı hazırladı. Plâna göre her cumhuriyetin birlikten ayrılma hakkı vardı. Sonunda federasyonun oluşturulmasında Leninist ilkeler kabul edildi.

30 Aralık 1922'de Rusya Federatif Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin, Belarus SSC, Ukrayna SSC, Orta Asya ve Kafkas cumhuriyetleriyle birleşmesiyle, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği resmen kuruldu.

Ruslar 1922'de DEMİRHANŞUR'a gelince, o tarihte bağımsız olan AZERİLER çarpışmaya hazırlanmışlardı. Enver'in amcası Halil Paşa, Meclis'e gelip AZERİLER'e "Savunma yapmayınız. Ruslar buradan geçip TÜRKİYE'ye yardım edecek. TÜRKİYE böyle istiyor," diyerek Ruslar'ı sokmuştu. Halbuki AZERİLER'in ordusu vardı, kenti savunabilirlerdi. Yeniden Rus boyunduruğuna girdiler... AZERİLER bu olaya çok kızarlar.

1922 yılında, İngiliz Dışişleri Bakanlığı Türkiye’ye karşı uygulanacak baskı tedbirlerini görüştü. Türkiye’ye her yönden abluka uygulanması, Yunanistan’a askerî ve mâlî yardım yapılması, bâzı Türk topraklarının İtilâf üyelerince doğrudan işgâl edilmesi, Ankara ve İstanbul hükûmetlerinin birbirinden kopartılması gibi tedbirlerin uygulanması kararlaştırıldı. Bu tedbirlerin olumlu sonuç vermesi, Rusya’nın Türkiye’den ayrılmasına bağlıydı. Türk-Sovyet işbirliği devam ettikçe tedbirler sonuç vermeyecekti.

Lenin dogmatik kuralları olmayan yeniliğe ve değişime açık bir siyâsî anlayışa sâhipti. Ülkenin mevcut koşullarına ve zamana göre değişim söz konusu olabileceği için komünizmin hem siyâsî, hem de ekonomik olarak statik, değişmez kurallarla değil; mevcut şartlara göre yeniden uyarlanarak tatbik edilmesi gerektiğini savunuyordu.

Leninizmin en dikkat çekici özelliği, dönemin hemen hemen diğer bütün sosyalistlerinin savunduklarının aksine, kendine has özelliklerinin olmasıydı. Örneğin Lenin Marksizm'i elekten geçirerek, devrimci mücâdeleyi reddeden ve iktidârın parlamenter yoldan alınması gerektiğini savunan hemen bütün Avrupalı sosyalistlerin aksine, ısrarla devrimi savunan ender politikacılardan biriydi. 1905 Devrim hareketi başarısızlığa uğrasa da, bu olay Lenin'i haklı çıkarır nitelikteydi. Ancak Lenin hareketin başarısızlığından kendisini ve diğer sosyalist liderleri suçlamış ve meselenin isyânı örgütleyip yönlendirememek olduğu gerçeğini kabul etmiştir.

Lenin'e göre politika, "dost ile düşman arasına ayırım gözetme sanatı"ydı. Ona göre, parlamenter sistem halkın ihtiyaçlarına cevap veremediğinde ve önemini yitirdiğinde devrim kaçınılmaz olurdu. Halkı sefâlet ve açlığa mahkûm eden Kapitalizm'e ve Emperyalizm'e karşı her türlü mücâdelenin evlâ olacağını savunan Lenin, ülkenin asalaklardan, kapitalistlerden, sözde aydınlardan, yoksul köylüleri kene gibi kemiren toprak aristokratlarından temizlenmesi gerektiğini savunuyordu. Demokrasi kavramını da farklı bir şekilde yorumlayan Lenin, "burjuva için mi, yoksa halk için mi demokrasi" sorusunu yönelterek, burjuvazi için demokrasinin kendi çıkarlarını güvence altına aldığı ve halkı özgürlük palavralarıyla kandırdığı bir terimden öteye gidemeyeceğini söyledi. Kapitalizm'in egemen olduğu ülkelerde elit bir kesimin zenginliğini muhafaza edebilmek için "özgürlük" kavramını, "din"i de propogandasına âlet ederek, yoksul halk kitlelerini Cennet vaadiyle kandırıp, bu dünyânın nimetlerini bencilce sömürmek ve paylaşımı reddetmek için sık sık kullandığını iddia etti. 20. Asr'ın başlarında Rusya'nın ve Dünyâ'nın yaşadığı trajediler karşısında savunduklarının haklılığını kanıtlayan Lenin, politikanın bir savaş alanı olduğunu ve halkın âdil bir düzene kavuşabilmesi için bu savaş alanında mücâdelenin kaçınılmaz olduğunu vurguluyordu.

Lenin'in politik manevraları ekonomik alanda ve dış politikada da dikkat çekiyordu. Örneğin iç savaşın yarattığı yıkımın onarılması için sosyalist politikadan ödün vererek 1921'de NEP'i uygulamaktan hiç çekinmedi. Bu politikanın henüz tamâmen bertaraf edilmemiş fabrikatörlerin ve toprak aristokratlarının gelişimi sabote etmelerine karşı bir önlem olarak alındığını belirtti. Nitekim bu taktik Kulaklar'ın yarattığı kıtlığın önüne geçmekte son derece başarılı oldu. Dış politikada ise Avrupa'da yaşanan gelişmeleri dikkate alarak komünizmin yayılması için verilen mücâdelenin yönünü ve niteliğini değiştirmekten de hiç çekinmedi. 1919 yılında Almanya'daki Spartaküs Hareketi'nin yenilgiye uğratılması ve sosyalist yoldaşları Rosa Luxemburg ve Karl Liebknecht'in katledilmesi üzerine, Marks'ın öngördüğü devrim için Batı Avrupa'da henüz koşulların elvermediğini fark ederek, mücâdelenin yönünü emperyalist devletlerin egemenliğindeki sömürge ülkelerine çevirdi.
Bu amaçla özellikle Güneydoğu Asya, Ortadoğu ve Lâtin Amerika ülkelerindeki halklara bağımsızlık çağrısı yaptı. Hindistan, Türkiye, Çin, Meksika gibi ülkelerde başlayan ve zamanla tüm Üçüncü Dünya Ülkeleri'ne sıçrayan bağımsızlık mücâdeleleri bâzı ülkelerde sosyalizmden farklı da olsa, Moskova'nın desteğiyle Batı'nın emperyalist hegemonyasından kurtulmuş yeni hükûmetlerin kurulmasını sağladı... Ne var ki, bunlar daha sonra yine Emperyalist Kapitalist Batı'nın pençesine düştüler.

Lenin'in sağlığı, devrim ve savaşın getirdiği gerginlik sonucu oldukça zarar görmüş; suikast girişiminde aldığı yaralar sağlık durumunu daha da kötüye götürmüştü. Kurşun hâlâ boynunda idi ve omuriliğe yakın durduğu için, o günün tıp tekniğiyle çıkarılması mümkün değildi. 1922 Mayıs’ında ilk defa felç geçirerek sağ tarafı kısmen felçli kalan Lenin’in hükûmetteki rolü giderek azaldı. Aynı yılın Aralık ayında geçirdiği ikinci felçten sonra aktif politikadan çekildi. 1923 Mart’ında geçirdiği üçüncü felcin sonrasında konuşma yeteneğini de yitirerek ölene kadar yatağa bağımlı kaldı.

İlk kez felç geçirdikten sonra, hükûmet ile ilgili bazı yazıları eşine dikte ettirdi. Bunların arasında en ünlüsü Lenin'in vasiyetidir. Bu vasiyette, başta Josef Stalin olmak üzere önde gelen komünistleri eleştiriyordu. 1922 yılı Nisan ayından itibâren Komünist Parti Genel Sekreteri olan Stalin'in eline sınırsız bir otoritenin geçtiğini söyledi ve yoldaşlarıne Stalin’i bu görevden uzaklaştırmak için bir yol aramalarını önerdi. Bunun dışında 1922 yılından ölümüne kadar "Militan Materyalizm'in Önemi Üzerine" , "Kamenev'e mektup ", "Özerkleştirme Üzerine" , "İşbirliği", "Daha Az, Daha İyi" gibi çeşitli yazılar kaleme aldı.

Lenin 21 Ocak 1924 günü akşam saat 18.50'de, 53 yaşında öldü. Lenin’in ölüm sebebi için yapılan resmî açıklama "serebral arteriyoskleroz" ya da "dördüncü bir inme" idi. Ancak Lenin’i tedavi etmeye çalışan 27 doktorun yalnız 8'i otopsi raporunda bu sonuca vardığı için, ölümü ile ilgili başka teoriler de ortaya atıldı. Târihçilerin büyük çoğunluğu ölüm sebebinin, suikast neticesi boynunda kalan kurşunun neden olduğu bir felç olduğu konusunda hemfikirdir.

Lenin’in ölümünden sonra eşi, 1924 Mayıs’ındaki 13. Parti Kongresi’nde okunmak üzere vasiyeti Merkez Komite Sekretaryası'na teslim etti. Vasiyet o dönemde partide etkili olan Grigori Zinoviev, Lev Kamenev ve Josef Stalin'i zor durumda bıraktı. Partide Lenin'in büyük otoritesi ve saygınlığı, metnin örtbas edilmesi ihtimâlini imkânsız kılıyordu. Ancak Leon Troçki'ye karşı iktidar mücâdelesi veren Zinovyev, Kamenev ve Stalin; ellerini zayıflatmak da istemiyordu. Bu durumda Merkez Komite toplanacak ve metnin 13. Kongre delegelerine not tutmamaları ve metinden Kongre'de bahsetmemeleri şartıyla, okutulmasına karar verildi. Lenin'in eşi Krupskaya karara karşı çıksa da, sonuç değişmedi. Metin, delegeler tarafından ayrı ayrı okundu. Bu durum Lenin'in beklediği etkiyi yaratmadı. Stalin Genel Sekreterliğe devam etti. Vasiyetin bir kısmı ilk olarak 1926 yılında Max Eastman tarafından Amerika Birleşik Devletleri’nde yayımlandı. Troçki ise partiden tasfiye edilip sürgüne gittiği dönem içerisinde 1934 yılında metni yayınlattı.

Devrimin lideri ve Sovyetler Birliği'nin kurucusu Lenin'in ölümüyle, ülkede bir hafta sürecek yas ilân edildi. Bir kaç günde yaklaşık bir milyon kişi liderin nâşı önünde saygıyla eğildi. Leonid Krasin'in önerisiyle tahnit edilen nâşı 27 Ocak 1924 târihinde düzenlenen büyük bir cenâze töreniyle Moskova Kızıl Meydan'da bulunan Lenin Mozolesi’ne konuldu. Lenin’in ölümünden üç gün sonra devrimin simgesi Petrograd şehrinin adı Leningrad olarak değiştirildi. SSCB, 1991 yılında dağılana kadar şehir bu isimde kaldı. 1991 yılında ismi Sankt Peterburg olan şehrin bulunduğu bölge hâlen "Leningrad Oblastı"olarak adlandırılmaktadır.

Lenin ve onun eserleri, 20. yüzyılda tüm Dünyâ'da sosyalist devrimlerin ve emperyalizme karşı bağımsızlık mücâdelelerinin yaşanmasında büyük etkiye sâhip olması dolayısıyla pek çok yazar ve târihçi tarafından dikkatle incelenmiş ve hakkında 2 bine yakın eser yazılmıştır. Dünya proleteryasının ve pek çok komünist partinin ideolojik önderi kabûl edilmektedir. Ayrıca Dünyâ'da eserleri yabancı dile en fazla tercüme edilen yedinci kişidir.

Gördünüz mü?... Spiritualist olmak öyle kolay değil!.. Âhıret Âlemi'nden alınan bilgileri Dünya Hayâtı'na, Dünya siyâsetine bağlayacak, yararlı hâle getireceksiniz. Öyle "falanca plândan aldık, amorf madde, 24. boyut" gibi bilim adamlarının bile içinden çıkamadığı şeylerle uğraşmak, sizi Tekâmül ettirmez! Havanda su dövmüş olursunuz!

Peki, biz ne sonuç çıkardık bu Celse'den ve Celse tetkikinden?..

Nasıl ki, Millî Mücâdele döneminde MUSTAFA KEMÂL Rusya'yı emperyalizme ve sömürüye karşı "doğal müttefik" görmüşse, bugün de "globalleşme, özelleştirme, demokrasi, insan hakları" filân diyerek Dünyâ'nın iliğini sömüren Kapitalizm'e, Emperyalizm'e, Amerika ve Avrupa Birliği'nin bölgemize saldırmasına karşı "doğal müttefik"imiz yine Rusya'dır!.. Bizim hedefimiz Batı değil, Avrupa Birliği değil; AVRASYA'dır!..

Bunu Erdoğan dahi gördü!.. Epey bir müddet şaşkın tavuk gibi dönüp dolaştıktan sonra!..

Ruhi Selman

selman@journalist.com

Önemli Sayfalar:

- BİR SPİRİTUALİSTİN DÜNYASI - ANA SAYFA
- BİR TEBLİĞ
- ÖLÜM VE SONRASI
- ÂHIRETTEN SİMÂLAR - 1
- ÂHIRETTEN SİMÂLAR - 2
- ÂHIRETTEN SİMÂLAR - 3
- ÂHIRETTEN SİMÂLAR - 4
- ÂHIRETTEN SİMÂLAR - 5
- ÂHIRETTEN SİMÂLAR - 6
- ÂHIRETTEN SİMÂLAR - 7
- ÂHIRETTEN SİMÂLAR - 8
- ÂHIRETTEN SİMÂLAR - 9
- ÂHIRETTEN SİMÂLAR - 10
- ÂHIRETTEN SİMÂLAR - 11
- ÂHIRETTEN SİMÂLAR - 12
- ÂHIRETTEN SİMÂLAR - 13
- ÂHIRETTEN SİMÂLAR - 14
- ÂHIRETTEN SİMÂLAR - 15
- ÂHIRETTEN SİMÂLAR - 16
- ÂHIRETTEN SİMÂLAR - 17
- ÂHIRETTEN SİMÂLAR - 18
- ÂHIRETTEN SİMÂLAR - 19
- ÂHIRETTEN SİMÂLAR - 20
- ÂHIRETTEN SİMÂLAR - 21
- ÂHIRETTEN SİMÂLAR - 22
- ÂHIRETTEN SİMÂLAR - 23
- ÂHIRETTEN SİMÂLAR - 24
- ÂHIRETTEN SİMÂLAR - 25
- ÂHIRETTEN SİMÂLAR - 26
- ÂHIRETTEN SİMÂLAR - 27
- ÂHIRETTEN SİMÂLAR - 28
- ÂHIRETTEN SİMÂLAR - 29
- ÂHIRETTEN SİMÂLAR - 31
- ÂHIRETTEN SİMÂLAR - 32
- ÂHIRETTEN SİMÂLAR - 34
- ÂHIRETTEN SİMÂLAR - 35
- ÂHIRETTEN SİMÂLAR - 36
- ÂHIRETTEN SİMÂLAR - 37
- ÂHIRETTEN SİMÂLAR - 38
- ÂHIRETTEN SİMÂLAR - 39
- ÂHIRETTEN SİMÂLAR - 40
- ÂHIRETTEN SİMÂLAR - 41
- ÂHIRETTEN SİMÂLAR - 42
- ÂHIRETTEN SİMÂLAR - 43
- ÂHIRETTEN SİMÂLAR - 44
- ÂHIRETTEN SİMÂLAR - 45
- ÂHIRETTEN SİMÂLAR - 46
- ÂHIRETTEN SİMÂLAR - 47
- ÂHIRETTEN SİMÂLAR - 48
- ÂHIRETTEN SİMÂLAR - 49
- ÂHIRETTEN SİMÂLAR - 50
- ÂHIRETTEN SİMÂLAR - 51
- ÂHIRETTEN SİMÂLAR - 52
- ÂHIRETTEN SİMÂLAR - 53
- ÂHIRETTEN SİMÂLAR - 54
- ÂHIRETTEN SİMÂLAR - 55
- ÂHIRETTEN SİMÂLAR - 56
- ÂHIRETTEN SİMÂLAR - 57
- BİR OBSESYON VAK'ASI
- ÖTE ÂLEM'DEN ŞİİRLER - 1
- RÜYÂLAR - 1
- RÜYÂLAR - 2
- REİNKARNASYON - 1
- REİNKARNASYON - 2
- ANADOLU'DA REİNKARNASYON ŞİİRLERİ
- İRLANDALI ŞÂİR JAMES CLARENCE MANGAN ANADOLU'DA MI YAŞADI?
- FİNCAN CELSELERİ - 1
- FİNCAN CELSELERİ - 2
- FİNCAN CELSELERİ - 3
- EKMİNEZİ ÇALIŞMASI
- RÛHÎ FİLİMLER - 1
- ENTERESAN RÛHÎ OLAYLAR
- ERGUN ARIKDAL VE SÂDIKLAR PLÂNI'NI TENKİT
- BÜLENT ÇORAK VE DÜNYA KARDEŞLİK BİRLİĞİ SAFSATASI
- CENAP BAŞMAN VE MARON TARİKATI
- SAPKIN RAEL TARİKATI
- TRANSANDANTAL MEDİTASYON KANDIRMACASI
- MELEKLER'DEN MESAJ ALDIĞINI SANAN ŞAŞKINLAR
- ŞEYTANA TAPAN SATANİSTLER
- MEKTUPLAR