Alevilik Betasilik Nedir?

Sözlük anlamýna göre Alevi, Hz. Ali’ye baðlý ve ondan yana olan kimse demektir. Alevilik ise genel olarak Hz. Ali’yi sevmek ve onun soyunun yani Ehli Beyt’in yolundan gitmek olarak tanýmlanabilir.
Ancak bugün için dünyanýn deðiþik bölgelerinde yaþayan farklý Alevi gruplarýn herbiri için Alevi ve Alevilik sözcüklerinin ifade ettiði anlamlar da farklý olmaktadýr. Biz konuya Anadolu Alevileri açýsýndan yaklaþmakla birlikte genel bir tarihsel perspektif de sunacaðýz.
Ülkemizde bugün yaygýn þekilde Alevi olarak adlandýrýlan kitleler için kaynaklarda birçok ismin kullanýldýðýný söyleyebiliriz. Anadolu’daki Alevi kitleleri nitelemek üzere kaynaklarda, kýzýlbaþ, rafýzi, ýþýk, mülhid ve torlak gibi adlarýn kullanýldýðýný görmekteyiz. Bunlardan en çok kullanýlaný Kýzýlbaþ adý olmuþtur. Anadolu Alevileri kendileri için çok anlamlý Kýzýlbaþ adýný, Osmanlý yönetiminin ahlakdýþý anlamlar yükleyerek, sünni kitlelere aþýlayarak bir psikolojik savaþ aracý olarak kullanmasý sonucunda býrakmak zorunda kalmýþlardýr.
Bugün Anadolu ve Balkanlar’da yaþayan Tahtacý, Çepni, Amucalý, Bedrettinli, Sýraç gibi deðiþik gruplar genelde Alevi olarak adlandýrýlýrlar. Anadolu Aleviliði, tarihsel ve sosyal koþullarýn doðal bir sonucu olarak, kitabi olmaktan çok sözlü geleneðe dayalý eski inançlarýn islami þekiller altýnda yaþamaya devam ettiði bir halk islamýdýr.
Genel olarak ifade etmek gerekirse Bektaþi sözcüðü de yukarýda deðindiðimiz kitleler için kullanýlmýþtýr. Bektaþilik Hacý Bektaþ Veli’ye dayanýlarak kurulmuþtur. Alevilik ve Bektaþiliði birbirinden baðýmsýz olarak ele almak bugün gelinen noktada tarihsel ve sosyolojik açýdan mümkün görünmemektedir. Her iki terim de zaman zaman birbirinin yerine kullanýlabilmektedir. Prof. Melikoff’un da belirttiði gibi Alevilik, Bektaþilik’ten ayrýlamaz. Çünkü her iki deyim de ayný olguya, Türk halk Ýslamlýðý olgusuna baðlýdýr.Alevilik ve bektaþilik, inanç ve ahlak esaslarý ve edebiyatlarý bakýmýndan temel olmayan farklýlýklar dýþýnda ortaktýrlar. En temel farklýlýk, Bektaþi kitlelerin daha çok þehirde yaþamalarýna karþýn, Alevilerin göçebe/yarýgöçebe çevrelerde yaþamalarý þeklinde ortaya çýkmýþ sosyal bir farklýlýktýr. Ancak tarihsel olarak doðru olan bu sosyal farklýlýk günümüzde anlamýný yitirmeye baþlamýþ, Alevi adý daha yaygýn olarak kullanýlýr olmuþtur. Bugün genel olarak Alevi olarak adlandýrýlan kitleler üç dinsel gruba baðlýdýrlar:

• Ocakzade Dedeler
• Çelebiler
• Dedebabalar