Toplumların Hava Durumuna İlişkin İnançları ve Atasözleri

Hiç şüphesiz bir gün gelecek insanoğlu havanın nasıl olabileceğini çok önceden hemde kesin olarak haber verebilecek teknoloji ve bilgi düzeyine ulaşacaktır.Çünkü bulutları, yağmurları ve fırtınaları kendi isteği doğrultusunda oluşturabilecek ve yine kendi isteğine göre yok edebilecektir.

Günümüzde " Hava Modifikasyonu " olarak adlandırılan bu çalışmalar gelecek  yıllarda insanoğlunun kaderini tayin edebilecek en önemli çalışmalarından biri olacaktır. İşin ilginç yanı, eskiçağlarda yaşamış olan   insanlarında meteoroloji ile ilgili sorunları yine aynı yöntemler ile çözmeye çalışmış olmalarıdır. Ancak o çağlarda tanrıların atmosfer olaylarını etkilediğine ve fırtınaları dindirmek veya kuraklıklara son vermek için tanrıları yardıma çağırmanın gerekli ve yeterli olacağına inanılırdı. İnsanoğlunun geçmiş tarihi incelenirse; ister Arktik Okyanusu kıyılarındaki " Soğuğun Büyücüsü " nün yardıma çağırılışı olsun,

Aynı şekilde günümüzde evlerde evcil veya evcil olmayan   hayvan beslemenin gittikçe daha fazla rağbet gören bir davranış haline geldiği göz önüne alınırsa; evde kavanoz içinde, üstelik daima sıcak bir ortamda ve doğa ile hiç ilişkisi olmayan bir ortamda beslenen ve doğal ortamından uzaklaştırılması nedeniyle hava değişimlerine karşı gösterebileceği içgüdüsel tepkilerini ve yeteneklerini kaybetmiş bir kara kurbağasının yağmurlu bir havayı veya yağmursuz bir  havayı ötüşü ile haber vermesini beklemek ne derece doğru bir davranış olabilir?

Bu konuda örnekleri daha da arttırmak mümkündür. Şöyleki;

Özellikle İran'da yaygın olarak söylenen "Tavuk tek ayağını kaldırıp, başını kanadının altına sokarsa, yağmur yağacaktır " deyişini mercek altına alırsak tavuğun başını kanatlarının altına almasının sadece yağacak yağmur ile ilgilili olabileceğini söylemek ne derece doğru olacaktır. Böyle bir durumu oluşturacak çok sayıda neden olabilir.

Yada;  yine İranda yaygın olarak söylenen " Köy çevresinde çakallar bağrışırsa, yağmur yağacaktır" deyişinde çakalların açlık dahil bir çok  nedenden dolayı bağrışması mümkün değilmidir?

Kuzey Avrupa ülkelerinden ,  Norveç, İsveç'te yaygın olarak söylenen " Sırtı kaşındığı için yere yatan at, yağmurun yağacağını gösterir " deyişinde  atların sadece yağmurun geleceği zamanlarda sırtının kaşınması teorik olarak mümkün müdür? Yada atın her sırtının kaşınması sonrasında yağış beklemek akılcımıdır?

Yine Norveç'de yaygın olarak söylenen "  İnek, duvarları yalarsa, hava açacaktır" deyişinde de ineklerin  sadece havanın açacağını anlaması halinde duvarları yalaması gerekir ki fiziksel olarak bu doğru olmaz. Besin ihtiyacını karşılamak dahil bir çok nedenden dolayı ineklerin duvarları yalaması doğaldır.

İneklerin kutsal olduğu Hindistan'da söylenen "İnek aç kaldıkça ne kadar bağırırsa, yağmur yağmadan önce gökgürültüsü de o kadar artar " deyişine de benzer bir yorum getirilebilir. İneğin  şiddetle bağırmasının tek nedeninin açlık olmayacağı açıktır. Kaldı ki gök gürlemesinin şiddetinin ineğin bağırması ile ilişkilendirmek hiç bir bilimsel tabana da oturmayacaktır.

Dünyanın çeşitli ülkelerinde o ülke  halkları tarafından söylenen  "Kedi tırnaklarını bir yerlere geçirince, hava değişecek demektir ",  " Yalanan kedi, yağmuru haber verir ",      " Kedi, dağa karşı pençelerini yalarsa, güneş çıkar ",  " Kedi, pencerede durursa, yağmuru bekle ", "Ormanın aşağılarına inen fil, yağmuru ve güneşi haber verir ",

Oysa, belli hava koşullarının bulunduğumuz yerlerden yüzlerce kilometre uzaklarda oluştuğu ve söz konusu atmosfer koşullarının bulunduğumuz yerde, ancak yağmur yağmadan az önce, o da atmosferin üst tabakalarında kendini gösterdiği bilinen bir gerçektir.

Bununla birlikte, hava şartlarının büyük bir  değişim göstermesinden en az  24 saat önce bazı küçük değişimler de gözlenebilir. Atmosfer basıncı  ( ancak hayvanların bu basınçtan etkilendiklerini söylemek zordur ), rüzgarın hızındaki artış ve yönünde değişimler, havanın nem derecesi ve hatta atmosferdeki elektrik yükü bu konu ile ilgili verilebilecek örnekler olabilir.

İşte tüm bu hava değişimlerinde görülen karmaşıklık ve özellikle de bu değişimlerin herhangi birisinin yağmur yağmadığı yada  fırtına esmediği halde oluşması, insanların yanılmasına yol açmaktadır. Hayvanlarda gördüğümüz çeşitli davranışların hangi nedenlere bağlı olduğu bilindiğine göre, bu davranışlar belli bir hava değişmesinden önce olmuş ise, bunun güzel bir rastlantı olabileceğini kabul etmek gerekir.

Yaygın bir inanca göre; Kedinin ayakları ile kulağının arkasını kaşıması yağmur belirtisidir. Ne var ki kedinin bu hareketi yapmasının nedeninin sadece bu olduğunu söylemek haksızlık olur. Kedinin kulağının arkasını kaşımasının en basit olarak kaşınma ihtiyacı olabileceği gibi çok daha farklı nedenleri olabilir. Kediler kaşınabilir çünkü atmosferdeki elektrik yük dağılımı değişmiştir, buna bağlı olarak havanın nem oranı değişmiştir. Yada kediler kaşınabilir çünkü fizyolojik bir etken söz konusudur.

Bu arada bilinmesi gereken şey, kedigillerin atmosferdeki elektrik yükü değişimlerine duyarlı oldukları ve havanın bulutlu yada fırtınalı olduğu anlarda durmadan hareket ettikleridir.

Kuşların hareketleri insanların bir takım yargılarda bulunmalarına yol açmıştır. Özellikle kuşların büyük göçleri bu konuda önemli yer tutar. Bu  yer değiştirmelerin nasıl olduğu ve ne için olduğu iyice bilinmemekle birlikte uzmanlar,  kimi kuş türlerinin özellikle keçisağanlar ve leyleklerin her yıl bir kaç gün farkla aynı tarihte göç ettiklerini söylemektedir. Uzmanlar göç tarihlerinde belirgin değişikliklerin olmasının, yaklaşan hava durumuna bağlı olmadığını, herşeyden önce atmosfer şartlarının bölgesel olarak değişmesine ve de özellikle gerekli olan besinlerin ( sinekler yada tahıl tanelerinin ) bulunabilmesine bağlı olduğunu ifade etmektedir.

Hava sıcaklıklarındaki ani değişimlerin , özellikle hava sıcaklıklarındaki ani düşüşler nedeniyle yaşanan soğukların  göç etmekte geciken kırlangıçların peş peşe öldüklerini hepimiz gözlemişizdir. Yakın tarihimizde ise; 1939 yılının Ekim ayında Bourgogne-Fransa'da birden bire yaşanan şiddetli bir kar fırtınasının göç etmek için geç kalmış olan binlerce kırlangıçın ölümüne yol açtığı kayıtlıdır.

Fırtınaların yaklaşmasıyla birlikte göç eden martılar da göç ettikleri yere fırtınanın geleceğini habermiş kabul edilmektedir. Yanlız bu fırtınaların martıların kaçış yollarını aynen takip etmedikleri ise net olarak belli olmuş değildir.  Örneğin Atlantik kıyılarında ortalığı kasıp kavuran bir fırtınadan kaçarak Seine nehri kıyısına gelen martılar sadece kendi canlarını kurtarma amacıyla hareket etmişler ve  fırtınanın gelmekte olduğunu haber vermemişlerdi. Çünkü Atlantik kıyılarını yerle bir eden söz konusu fırtına sonunda Amsterdam'a doğru yönelmiş ve Pariste günlük güneşlik bir hava şartları yaşanmıştı.

Kuşların uçuşları ile ilgili öteki atasözleri ise çok daha yakın hava değişimleri ile ilgilidir. Örneğin, kırlangıçların alçaktan uçmaları yağmurun yağacağını, yüksekten uçmaları ise havanın güzel olacağını gösterdiği söylenir.

Kırlangıçların alçaktan yada yüksekten uçmaları hallerini daha bilimsel verilerle incelersek; Havanın sıcak olması halinde doğal olarak toprak yüzeyinin sıcaklığının da artması ve kırlangıçların temel gıda ihtiyacını karşılayan sineklerin  daha yükseklerde uçuyor olması kırlangıçlarında yüksekten uçması için temel etkendir. Tersi durumda yani kırlangıçların alçaktan uçması halinde ise;yağmur yağmadan hemen önce hava kütlesi ağırlaşır ve aşağıya doğru çöker. Aynı zamanda hava sıcaklığındaki nispi soğuma ile birlikte bu çökelme, kırlangıçların besin kaynağı olan  sineklerin  de daha alçaktan uçmalarına neden olur. Besin kaynaklarının arkasından giden kırlangıçlarda doğal olarak alçaktan uçmaya başlar. Diğer bir anlatım ile kırlangıçların alçaktan veya yukarıdan uçmaları her ne kadar atmosferik şartlar ile ilgili olsa da temel etken besin kaynaklarının pozisyonudur.

Bununla birlikta kırlangıçları yüksekten uçmaya zorlayan güçlü hava akımları da yağmur yada fırtına getirebilir.  Görüldüğü gibi " meteoroloji bilimi " sadece insanlar için değil aynı zamanda kuşlar için bile zorlu ve zorunlu  bir bilim dalıdır.

Kuzey Hindistan atasözlerine göre; hava değişimler ibir çeşit kertenkele cinsi olan "iguanaların" geri geri gitmelerine neden olurmuş. Ayrıca iguanalar , yağmurlar yağıp da sular etrafı kaplıyınca ağaçlara başaşağı tırmanırlarmış.

Bu arada üzerinde durmamız gereken bir konuda " güzel hava " ve " kötü hava " tanımlarının ne olduğudur. Kuzey Avrupa ülkeleri ve Kutup bölgelerinde bulunan insanlar için açık ve güneşli havalar  " güzel hava" olurken,   Başta Afrika ülkeleri

Bitkilerde aynen hayvanlarda olduğu gibi hava koşullarına karşı tepki gösterirler. Şayet iyi bir izleyici iseniz; bulunduğunuz yerdeki bitki örtüsünün hava koşullarının nasıl olacacağı hakkında size vereceği ip uçlarını yakalamanız mümkün olacaktır.
Gerçekten de, bitkilerin yaşayışları iklim koşullarını oluşturan atmosferik şartları ile yakından ilgilidir. Yağmur, güneş, sıcaklık, önce filizlenme sonra   gelişip  büyüme          ( tomurcuklar, yapraklar,   çiçekler ve meyvalar ) dönemlerinde çeşitli olayların takvimini oluştururlar. Herhangi bir bitki türünün çiçek açma tarihini iyi gözlemlediğimiz zaman çeşitli bölgeleri gösteren bir liste düzenlememiz mümkün olabilir. Bu listede ayların süresine az çok uygun düşen  iklim verilerinin yer aldığı görülecektir.Ne var ki, burada söz konusu olan hava tahmini değil, iklim bilimidir. Bu bilim sayesinde, örneğin hasat mevsimi tarihinin yaklaşık olarak ne zamana geleceği belirlenebilir. Bu tahminin gerçekleşebilmesi için elbette bitkilerin büyüyüp gelişmesini de hesaba katmak gerekir. Aynı zamanda    meteorolojik olaylarında hasat dönemine kadar normal seyrinde olması gerekecektir.

Halk arasındaki yaygın inanışlardan bir tanesi de; " soğanların kabuk tutup sertleşmesi halinde kış mevsiminin çok sert geçeceğidir."   Halbuki bilimsel veriler bunun tam aksini gösterir. Şöyle ki; Soğanların kalın kabuklu ve bol olması hava sıcaklıklarının yüksek ve yağış bakımından da havanın nispeten kurak geçtiğini gösterir.  Ayrıca yapılan çeşitli istatistikler; kış mevsimlerinde yaşanan hava olaylarının daha önceki mevsimlerdeki hava şartları ile ilişkili olmadığını göstermektedir. Bitkiler her gün çeşitli hava şartlarından ( nem, sıcaklık,güneşlenme) etkilenmektedir. Fare kulağının , gündüz sefasının, kahkaha çiçeğinin, beyaz ve iri bir papatya türü olan koyun gözünün,  havanın nemli olduğu zamanlarda yapraklarını kapatmaması sanıldığının aksine gizli bir olay olmadığı gibi yağmurun yağacağına veya yağmayacağına dair bir işaret de sayılamaz.

Enginar da aynen bir çam kozalağı gibi, havanın güzel olduğu zamanlarda kabuklarını açar, yağmur yağmak üzere iken de yapraklarını kapatır. Burada söz konusu olan havanın nemliliğini algılayabilen basit bir higrometrik düzenin varlığıdır.

Bununla birlikte, diyelim ki  bütün kuşkular ortadan kalkmış ve tüm kuşkularınızın yersiz olduğu ortaya çıkmış olsun, eğer, ileride bir gün bize bu belirtilerin geçerli olduğu ve akla yatkınlığının bir takım   yüzdelerle kanıtlanmış olduğunu kabul etsek bile, kahkaha çiçeklerini,kara kurbağalarını veya kedilerinin kulaklarını kaşınmalarını, yalanıp temizlenmelerini yakından izlemenin, bunlarla ilgili gözlemler yapmanın günümüzde bize ne gibi yararları olabilir? Bu konuda soru uzun olsada, cevabımız " Hiç bir yararı olmayacaktır " şeklinde oldukça kısa olacaktır.

Daha bilimsel olan gözlemler sonucunda, örneğin, Güneş'in veya Ay'ın çevresinde bazen oluşan parlak çemberin ne ifade ettiğini artık kesinlikle bilmekteyiz. Bu durum belirli bir yükseklikte sıcak havanın bulunduğunu gösterdiği gibi havanın yağışlı olabileceğinide gösterir. Bu durum sürekli gözlemler yapan meteoroloji uzmanlarının uzun yıllar gözlemlerinden elde edilmiş bir sonuçtur.

Meteoroloji bilimi alanında insanoğlunun bir takım içgüdülere sahip olmasına rağmen,   ( burada insanların nemli yada soğuk havalarda hissettiği acılar söz konusu değildir), hayvanların ve bitkilerin bilinçsiz olarak tepki gösterdikleri atmosferik etkenlerden insanlar gözlemler ve ölçüm araçları ile yararlanır.

Kedilerin keyfini kaçıran havadaki su buharı miktarı veya elektrik yükü, balıkların su yüzeyine çıkmasına yol açan hava basıncındaki değişimler, kırlangıçların uçuş seviyelerinin değişmesine yol açan alçalanveya yükselen hava akımlarının gücü ve burada  sayamadığımız daha bir çok meteorolojik olay her gün meteorolojik hava radarları, barometreler, higrometreler, termometreler, yüksek atmosfer gözlem (radyosonde) balonları, ve çeşitli uydu

Günümüzde yer yüzeyinden itibaren yaklaşık 30-40 km yüksekliğe kadar olan atmosfer tabakası içinde ne gibi meteorolojik koşulların var olduğu artık kolaylıkla  tespit edilebilmektedir. Bu sayede, halen  yaşanan ve gelecek günlerde yaşanacak olan hava durumu koşullarında ne gibi değişimlerin beklenmesi gerektiği önceden tahmin edilebilmektedir.

İnsanoğlunun günümüzde ulaştığı teknoloji ve bilgi birikimi ile sadece kısa vadeli değil çok uzun vadeli mevsimsel tahminlerde de iddialı seviyelere ulaşması mümkün olabilmiştir. Konu ile ilgili İnternet sayfalarını incelemek için zaman ayırabilirseniz, bu çalışmaların ticari boyutlar kazandığını  ve yılın istenen belirli bir peryodu için garantili olarak( değişen yüzdelerle) hava tahmini bilgilerinin sağlanabileceğine dair ilanların yer aldığını görebileceksiniz.

Peki;  bunca bilimsel gelişmeye ve somut verilere rağmen   hava durumunu hala etrafda bulunan hayvan veya bitkilere bakarak tahmin etmeye çalışanlara, kendisini geçmişten kurtarıp günümüze  taşıyamamış olan insanlara  ne demeli, bunları nasıl adlandırmalı?  " Hayalperest, çağdışı, cahil  " kelimelerinden uygun olanı siz seçin.