D R E N I C A
Lumja ti Drenicė e Kuqe
Asnjė plumbė kurrė nuk e huqe!
(Populli)
Nė qendrėn e Dardanisė ilire, gjėgjėsisht tė Kosovės sė sotme, shtrihet Drenica heroike. Kjo trevė kreshnikėsh, qė nė antikė njihej me emrin Klapotnik na e pėrkujton qdo herė historinė tonė tė lavdishme nė shekuj. Ky emėr kaq i dashur dhe krenar pėr ne, gjithmonė ka qenė dhe ėshtė tmerr pėr armiqtė tanė. Sa e sa herė armiq tė ndryshėm provuan ta zhdukin nga faqja e dheut, por i lanė eshtrat nė te. Kjo fole trimash u bė sinonim i rezistencės dhe i qėndresės mbarėshqiptare pėr liri dhe pavarėsi kombėtare.
Drenica nuk dihet se si e mori emrin. Mund tė jetė se kjo rrjedh prej fjalės dré - dréri, pasi qė dikur drerė kishte mjaftė nė kėto vise bregore. Drenica pėrfshin njė territor kodrinor ndėrmjet Fushės sė Kosovės nė lindje prej Goleshit e Qiqavicė, maleve tė Carralevės nė jug, malit Mokna nė veri dhe rrafshit tė Dugagjinit nė perėndim. Pra, ajo paraqet njė territor kompakt, njė tėrėsi gjeografike, nė tė cilėn gravitojn mbi 100 fshatra. Nė pikėpamje administrative ėshtė e copėtuar dhe fshatrat e saja u takojnė disa qendrave komunale: Skėnderajt, Gllogovcit, Lipjanit, Vushtrrisė dhe Malishevės.
Adem Jashari
Drenica e Kuqe
Edhe pas vitit 1455, kur Kosova pėrfundimisht ra nėn sundimin turk, Drenica mbeti e papėrkulur dhe e panėnshtruar. Kjo zgjati (mbi 400 vjet) deri rrethviteve 1850-1860, kur njėfar Jashar Pasha, sundimtar i Prishtinės, i pushtoi disa fshatra tė kėsaj treve, tė cilat sot e kėsaj dite njihen me emrin Drenica e Pashės. Siq tregojnė pleqtė, ky farė pashai erdhi nga drejtimi i Prishtinės dhe pa ndonjė kundėrshtrim tė fortė i pushtoi fshatrat deri te Qikatova. Kur e dėgjuan kėtė drenicasit e morėn si dhunė nderi, fyerje tė rėndė dhe ia kthyen pushkėn, duke mos e lėnė tė shkojė mė tutje. Kėshtu pjesa tjetėr e Drenicės, qė nuk u nėnshtrua por i mbrojti trojet e veta me armė e me gjak, u quajt Drenica e Kuqe. Pra, qė nga ky moment historik, Drenica ndahet nė dy pjesė.
1) Drenica e Kuqe ose Drenica e Epėrme, nė veri, qė pėrfhsin pjeshėn dėrrmuese tė fshatrava (afėr 80) dhe
2) Drenica e Pashės ose Drenica e Ultė, nė jug, qė pėrfshin diku rreth 20 fshatra.
Sidoqoftė, Drenica nė historinė tonė kombėtare, mbetet territor i qėndresės shqiptare, qė secilit pushtues i rezistoi me armė nė dorė. Qė nga Beteja e Kosovės (1389) e deri mė sot, nga kjo trevė dolėn njerzė qė me pushkė e me penė luftuan pėr qlirim dhe pavarėsi kombėtare. Kėshtu, nė luftėn e parė kundėr osmanėve, nė Betejėn e Kosovės, trimi drenicas, Millosh Nikollė Kopiliqi (nga Kopiliqi i Skėnderajit) do ta plagosė pėr vdekje sulltan Mratin I . Edhe nė luftėn e mėvonshme antiosmane, qė e udhėhoqi Austria, morėn pjesė shqiptarėt. Mė 1689 pas Pikolomenit kishte rreth 6000 shqiptarė, shumica drenicas.
Emri Drenicė ua shtinte frikėn armiqve. Edhe vetė sulltanin nuk e linte tė qetė nė Stamboll. Sa e sa fermane u nėnshkruan e sa e sa koka pashallarėsh u prenė pėr tė, por kot. Tėrė Ballkani dhe Evropa ishin qetėsuar e nė Drenicė ende s“kishte pushtet tė plotė turk. Edhe atėherė kur provuan ta vėjnė pushtetin, mė 1891, dėshtuan: Saraji Hamidije nė mes Llaushės, Polacit e Prekazit u rrėnua plotėsisht ndėrsa kajmekami me gjithė nėnpunėsit e tjerė u dėbuan brenda natės.
Pushteti borgjez serb ia kishte dron kėsaj ane aq shumė sa qė e quante << vend grajzish >>. Kunsulli serb nė Prishtinė (gjatė sundimit turk) Borisllav Nushiqi (1864-1938) lavdėrohej, qė hipur mbi kalė, kishte kaluar nėpėr tokėn e Drenicės. Edhe nė elaboratet e ndryshme qė gatuheshin nėpėr kabinetet e krerėve dhe akademikėve serbė pėr shpėrnguljen dhe zhdukjen e shqiptarėve, Drenica parashikohej si vendi mė i rrezikshėm, prej nga duhej larguar masovikisht popullsia vendėse (shqiptarėt). Vetė mbreti Aleksandėr pati propozuar qė ky territor tė shkatrrohej plotėsisht. Borgjezia serbe mendonte se me djegjen e fshatit tė fundit dhe me vrasjen e fėmijės sė fundit nė Drenicė. pėr opinionin tonė do tė hiqet nga rendi i ditės edhe vetė qėshtja shqiptare.
Numri i atyre qė luftuan kundėr pushtuesve turq, austrohungarez e posaqėrisht kundėr atyre serbė ėshtė shumė i madh. Nga trevat e Drenicės u dalluan: Bejtė Galica, Ahmet Delija, Shaqir Smaka, Azem Bejtė Galica, Shotė Galica, Mehmet Delia, Lec Gradica, Zenel Baica, Ilaz Reqaku, Fazli Berani, Bajram Tėrdevci, Halit Bajrami, Mehmet Gjeli, Shaban Mangjolli, Shaqir Pirraku etj.
"Mos kij besim te serbėt!...."
Edhe gjatė Luftės sė Dytė Botėrore rezistenca dhe revolta mė e madhe kundėr sllavokomunistėve qetnikė shpėrtheu nė Drenicė. Kėtu ende ruhej amaneti i Azem Bejtė Galicės dhe i shokėve tė tij se << besė me shka nuk ka >>. Ky amanet u rikujtua edhe gjatė atyre viteve tė stuhishme. Mė 8 prill 1943, kur nėpėr fshatrat e Drenicės propagandohej pėr vllazėrim-bashkim, Fadil Hoxha vetė shkoi nė fshatin Berishė. Aty u takuan me plakun e menqur tė atij fshati, me Tahir Berishėn, i cili pos tjerash i pat thėnė: << Mos kij besim te serbėt! Gjithmonė na kanė mashtrue e kanė me ju mashtrue.>> Kjo doli e saktė dhe shumė shpejt u vėrtetua. Brenda muajve janar-shkurt 1945 u bė ploja mbi Drenicė. Gjatė kėsaj periudhe tė ndėrlikuar historike nė mesin e shumė tė tjerėve u dalluan: Shaban Polluzha, Mehmet Gradica, Ahmet e Rifat Galica, Sadik Lutani, Azem Aruqi, Imer Fazli Radisheva, Ajet Gėrguri etj.
Hasan Prishtina
Nga treva e Drenicės, nga Polaci, ishte edhe familja e Hasan Prishtinės (1878-1933). Ky ideolog, i shquar dhe udhėheqės i palodhur i kryengritjeve tė pėrgjithshme pėr Pavarėsinė e tokave shqiptare, tėrė pasurin dhe jetėn e dha pėr tė mirėn e kombit. Lirisht mund tė thuhet se veprimtaria e tij luftarake gjatė muajve maj-gusht 1912 e pėrgatiten ngritjen e Flamurit nė Vlorė.
Nė pėrfundim tė kėsaj flete po e citojmė shkrimtarin tonė tė njohur Hivzi Sulejmanin, i cili shkruan: << Kurrė ky vend, kjo anė me male dhe lugina mesatare, kjo Drenicė e papėrkulur, nuk ka dashur tė dijė pėr asnjė pushtet pėrveq pushtetit tė vet. Kurkujt pra nuk i ėshtė nėnshtruar. E prej ligjeve njerėzore qė vlenin aty diqka ishte vetėm njė: Ai i Lekės >>.
Kthehu 
Dilema e Mitrovicės 
Drenica
trime 
Galica
e Drenicės 
Azem
Bejtė Galica
Disa lidhje 
