Roma Kommagene İlişkileri
[ Forum ] Makale yazari: gokyuzu Tarih, gün ve saat : 11. Nisan 2001 04:14:46:
Roma Kommagene İlişkileri
Antikçağ tarihinde önemli bir yere sahip olan Kommagene krallığının tarihi konusunda çok fazla bilgi olduğu söylenemez. Kommagene bölgesinde, en eskileri M.Ö. 1. binin başlarına dayanan ve çeşitli uygarlıklara (Asur çivi yazısı, Fenike, Arami ve Geç Hitit hiyeroglifleri) ait olan yazılı belgeler ilk kez yüzyıl kadar önce bulunmuştur. Bölgede Asur egemenliğinin sona ermesinden sonra M. Ö. 1. yüzyıla kadar geçen süreye ait hemen hemen hiçbir yazılı belge bulunamamış; ancak ondan sonra, Kommagene kralı I. Antiokhos döneminden kalma, o zamanlar bütün Doğu Akdeniz çevresinde anlaşma dili olan Helence ile yazılmış önemli belgelerin ele geçmesiyle çok değerli bilgilere sahip olunmuştur.Büyük olasılıkla, Asur belgelerinde sık sık sözü geçen ve geç Hitit krallığına ait olduğu söylenen Kummuh şehrinin adı, Hellenistik çağda değişerek Kommagene olmuştur. Kommagene'nin Fırat kıyısındaki başkenti bugün baraj suları altında kalmış bulunan Samsat, o zamanki adıyla Samosata idi. Bölge, Arsameia adıyla anılan bir şehir sahası içinde yer alıyordu. Kahta Çayı kıyısında yer alan Arsameia kalesi, vaktiyle Kommagene krallarının yönetim merkeziydi. Friedrich Karl Dörner'in Arsameia'da okuduğu bir yazıta göre, Kral Antiokhos'un atalarından biri olan Arsemes Arsameia adı verilen kentin ve kalenin kurucusuydu.
Kommagene krallığının en tanınmış kralı I. Antiokhos, Arsameia ve Nemrut dağındaki kazılarda bulunan yazıtlardan anlaşıldığına göre, babası Mithridates'in Pers kralı I. Dareios'un (İ. Ö. 522-486), annesi Laodike'nin ise Büyük İskender'in (İ. Ö. 356-323) soyundan geldiğini iddia etmektedir. Bu iddia krallığın yöneticilerini etnik olarak İskender öncesinde Anadolu'nun yönetimini elinde bulunduran Akamenid, yani Pers soyuna bağlamaktadır. Antiokhos, bu çift kültürlü kimliğini tümülüsünün önüne hem Pers hem de Hellen tanrı ve tanrıçalarını birarada koydurtmasıyla da göstermiştir.
İskender'in ölümünden sonra Suriye'de kurulmuş olan Seleukos krallığı İ. Ö. 190 yıllarına kadar bölgeyi egemenliği altına almış ve bölgenin bazı etnik halk guruplarını siyasi olarak kendine bağlamıştır. Böylece, Kommagene bölgesi olarak adlandırdığımız, aşağı yukarı batıda İslahiye'den başlayan, doğuda Dicle'ye kadar uzanan bölgede yerli beylerin yönetiminde, fakat aslında Seleukos sarayına bağlı siyasi bir düzen kurulmuştur. Ancak bu düzen Seleukos krallığının artık iyice zayıflamaya başladığı İ. Ö. 163'te bölge halkının isyanıyla son bulmuş, bölgede bağımsız bir siyasi birlik ancak bu tarihten sonra kurulmuştur.
Antikçağda bir devletin siyasi birliğini temsil eden en önemli unsur, o devletin kendi bastırdığı paraların tedavülde dolaşması ile ölçülür. Bu bakımdan Kommagene krallığının da ilk bastırdığı para Samos zamanında, yani 140-100 tarihleri arasındadır. Samos'tan sonra Kommagene'nin başında I. Antiokhos Epiphanes'in babası olan Mithridates Kallinikos görülmektedir. M. Ö. 100-70 yılları arasında hüküm süren Mithridates zamanında bölgenin Doğu-Batı ticareti ve siyaseti açısından önemi anlaşılmış ve bu yönde düzenlemeler yapılmıştır. Bu sırada doğuda Parth devleti güçlenmiş ve batıdan doğuya doğru genişleme amacını güden Roma'nın en büyük rakibi olmuştur. İşte bu ortamda Kommagene'nin önemi bir kat daha artmıştır.
M.Ö. 70 yılında tahta çıkan I. Antiokhos, bir yazıtta, atası Arsames'in Kâhta Çayı kıyısındaki tepenin üstünde o zamana kadar kimsenin ele geçiremediği bir kale yaptırdığını ve bu kaleyi kendisinin daha da sağlamlaştırıp güzelleştirdiğini bildirir. Antiokhos, nedenlerini belirtmemiş de olsa, kalenin savunması için bol miktarda yardımcı malzeme sağlamaya çalıştığından söz etmektedir. Bu nedenlerden en önemlisi, M. Ö. 69 yılında Lucullus komutasındaki Roma işgal kuvvetlerinin başarıyla geri püskürtülmesiydi. Antiokhos, bundan sonra ilk iş olarak öncelikle Fırat geçitlerinin kontrolünü sağlamıştır. Fakat Roma Senatosunun Pompeius'a Doğu Akdeniz bölgesinde yeni bir düzen kurma görevi vermesi, Kommagene için yeni bir tehlike demekti. Antiokhos için, kısa bir süre sonra Pompeius ile uzlaşmaya dayanan bir barış antlaşması imzalamak bir başka önemli başarıydı. Seleukos devletinin yok olduğu ve Suriye bir Roma ili haline getirildiği sırada Pompeius, Kommagene'nin bağımsızlığını tanıdı ve hatta Selevkos topraklarının bir kısmının Kommagene topraklarına katılmasına razı oldu. Böylece, Kommagene'nin bizim tarafımızdan en tanınmış kralı olan Antiokhos M. Ö. 64 yılında Romalı komutan Pompeius'un yardımlarıyla krallığının sınırlarını genişletmiş oldu. Bunun üzerine Pompeius'un Roma'da düzenlediği bir zafer töreninde Antiokhos'un adı bir levhaya yazılarak taşınmıştır. Kuşkusuz, Kral Antiokhos için tek önemli şey, Kommagene topraklarının bağımsızlığını koruyabilmiş olmasıydı.
Antiokhos, aynı zamanda Parthlarla da ailevi bağlar kurmuştur. Romalı hatip Cicero, Antiokhos'un kendilerine dost olduğundan kuşku duyulmadığını, ama buna karşılık Parthların düşmanı olduğununun da söylenemeyeceğini yazmaktadır. Zamanla, Parthlara duyduğu dostluk onu Roma'nın düşmanı haline getirmiştir. Aslında, hem Parthlar hem de Romalıların hedefi olduğu halde her iki büyük güç ile de ilişkilerini dengede tutarak kendi çıkarlarını koruması Kommagene kralı I. Antiokhos'un en büyük başarısıydı. Kommagene krallığının böylesi bir politika yürüterek iki büyük güç arasında bir denge unsuru olması bölgenin coğrafyasından kaynaklanmaktadır. Kommagene krallığı doğuda Hindistan ve Orta Asya'dan gelen, batıda ise Roma'ya kadar uzanan ticaret yollarının doğu-batı ayrım noktasında önemli roller oynamıştır. Coğrafyacı Strabon, Antiokhos'un ölünceye kadar izlediği başarılı siyasetini, Kommagene'nin küçük, fakat aynı zamanda çok şanslı bir ülke olduğunu söyleyerek özetlemiştir.
İşte bu küçük devletini politik kargaşalardan zarar görmeden kurtardığına inanmış olan I. Antiokhos, öldükten sonra geriye büyük bir devlet hazinesi bırakmıştı; fakat geleceği görerek Roma'nın gücünü tam olarak değerlendirememişti. I. Antiokhos'un kesin olmayan ölüm tarihinden sonra, yine tahta kesin çıkış tarihi bilinmeyen III. Antiokhos'un M. S. 17'de tahttan inişine kadar geçen sürede adları bilinmeyen birkaç kral daha Kommagene tahtına çıkmıştır.
Gelişen olaylar yüzünden yönetim kadrosu iyice zayıflayan bölge M. S. 17'de Romalıların hakimiyetine geçti; fakat M. S. 38'de tekrar bağımsızlığına kavuştu. Roma imparatoru Caligula, gençlik arkadaşı Antiokhos IV'e, babasından aldığı krallığı geri verdi ve Antiokhos IV, M. S. 72'ye kadar burada hüküm sürdü. Antiokhos IV'ün zamanında ülkenin sınırları, özellikle batıya doğru genişledi. Neron devrinde Parth savaşlarında gösterdiği yararlılıklardan dolayı Doğu Anadolu'nun bir kısmı ona bağışlandı. Yahudi savaşları sırasında Vespasianus, Antiokhos IV'ü, Parthların tarafını tutmakla suçlayarak yerine vali olarak L. Caesennius Paetus'u yolladı. Böylece bu küçük krallığın bağımsızlığı sona erdi ve Kommagene yeniden Roma hakimiyeti altına girdi. Böylece, Roma ile izlenmeye çalışılan tüm dostluk politikasına rağmen, M. S. 72 yılında Roma lejyonlarına karşı yapılan ve kaydedilen son "Kommagene Savaşı" ile, ülkenin bağımsızlığı sona erdi ve Vespasianus bu krallığı Syria eyaletine kattı.
Kral ailesine, Roma'yı yurt edinme daveti yapıldı. Son kral IV. Antiokhos'un ardıllarından sadece torununun adı sonraki kuşaklarca bilindi. Roma'da kendisine konsül ünvanı verilen bu philopappos (dedeyi seven), 114-116 yılları arasında Atina'daki Akropolis karşısındaki Museion'un doruğuna kendisi için bir anıt mezar yaptırdı.
Romalı fatihler, yenik bir ülkenin hükümdarının kültü ile tanrılarına, Roma'da o tanrılar için sunaklar bulunsa bile, pek önem vermediler. O tarihten sonra Zeus ve Herakles, Kommagene tasvirlerindeki Pers kıyafetlerini ve başlıklarını asla taşımadılar. Buna karşılık, Kommagene'den çıkan Mithras, zamanla, özellikle Roma lejyonları tarafından benimsenen bir kültün tanrısı haline geldi.
Kommagene bölgesindeki araştırmalarda, Romalılardan kalma ilk ize Heinrich Kiepert'in 1842'de çıkarttığı Anadolu haritasında Kâhta (Nymph) Çayı üzerinde gösterdiği Roma köprüsüyle rastlanmış olur. Bu köprü, Samosata'da, Lucius Marius Perpetuus'un komutasında üslenmiş bulunan 16. Roma Lejyonu mühendislerince yapılmıştır. Üstündeki kitabelerin verdiği bilgiye göre, köprü, eski bir köprünün yerine temelden başlanarak yeniden inşa edilmiştir. Köprünün her iki yanında ikişer adet olarak dikilmiş dört sütunundan bugün sadece üç tanesi ayaktadır. Güneybatı yönündeki iki sütunun üzerinde İmparator Septimus Severus ile mater ka(str)orum yani "askerlerin anası" denen eşi Julia Domna için şeref kitabeleri bulunmaktadır. Karşı taraftaki tek sütunun üzerinde ise, Septimius Severus'un oğlu ve sonradan halefi olan İmparator Caracalla adına yazılmış şeref kitabeleri bulunmaktadır. Eksik olan dördüncü sütun ise, Caracalla'nın annesinin çok sevdiği kardeşi Geta adına dikilmişken, Caracalla'nın, kardeşini öldürdükten sonra, ona dair bütün izleri silmek istemesiyle, bizzat kendisi tarafından yıktırılmıştır. Köprü, M.S. 2. yüzyıl sonlarında İmparator Septimius Severus'un izlediği doğu politikasıyla bağlantılı olarak inşa edilmiştir. Parthlara karşı planlanan geniş çapta askeri operasyonların aksamadan yürütülebilmesi için köprünün yenilenmesinin yanı sıra yollar da tamir ettirilmiştir. Dörner, Göksu'nun Fırat'a karıştığı yerin yaklaşık 4 km. öncesinde bulunan ve ilk köprüye çok benzeyen bir başka köprünün de büyük olasılıkla yine 16. Roma lejyonu mühendislerince inşa edilmiş olduğunu söyler. Wagner'e göre, köprülerin eski halleri Roma imparatoru Vespasian'ın Fırat'ı ilk olarak tabiî sınır halinde tahkim ettiği döneme aittir; yenilenmeleri ise, M. S. 2. yüzyılda, İmparator Septimius Severus zamanında gerçekleşmiştir.
Kaynaklar :
P. Brown, Geç Antikçağda Roma ve Bizans Dünyası
Q. İplikçioğlu, Eskiçağ Tarihinin Ana Hatları
R. Gibbon, Roma İmparatorluğu’nun Gerileyiş ve Çöküş Tarihi
S. Demircioğlu, Roma Tarihi
R. H. Barrow, Romalılar
F. Kretzschmer, Antik Roma’da Mimarlık ve Mühendislik
F.K. Dèorner , Kommagene
(Künyesini kaybettiğim ve Roma Dönemi Kamu Hizmetleri hakkındaki bir yüksek lisans tezi)EK
http://www.ualberta.ca/~calonso/commkl.htmThe Kings of Commagene
The Kings of Commagene*Ruler--------- Dates
Ptolemaeus (At first Seleucid governor, then independent ruler c. 163/2 BCE - c. 130 BCE
Samus II Theosebes Dikaios c. 130 BCE - c. 100 BCE
Mithridates I Callinicus c. 100 BCE - c. 92 BCE
Mithridates II Philhellen Philoromaios c. 92 BCE - c. 70 BCE
Antiochus I Theos Dikaios Epiphanes Philoromaios Philhellen c. 70 BCE - c. 70
Four or Five unknown kings, including a Mithridates ?????
Antiochus III (for the first Time) ? - CE 17
Annexed by Rome CE 17 - CE 38
Antiochus III (for the second time) CE 38
Antiochus IV Epiphanes CE 38 - CE 72
Reannexation by Rome CE 72*Based upon King list found in Rulers and Governments of the World, Vol. 1 : Earliest Times to 1491. Compiled by Martha Ross. London: Bowker, 1978, p. 155.
