'EERST PAUS, DAN HEILIG'
dr. J.M. Gijsen,
bisschop te Roermond

Groene Amsterdammer 20 september 1989

Ook dreef hij als beginnend kapelaan een ilegale kroeg in zijn kelder, maar de dame in de 'Kapel in 't Zand' verzekert me: 'Ach meneer; onze bisschop is een heilige, hij slaapt nooit!' Om vier uur 's nachts brandt er nog licht achter het glas-ln-lood raam op de eerste etage in de Paredisstraat. Waarschijnlijk heeft mgr. dr. J. M. Gijsen via het levensgrote Mariabeeld op zijn kamer contact met de hemel. Om 'bij Ons Moeder te rade te gaan' over de vele conflicten die rond hem zijn ontstaan.

Op het Hoogfeest van de Heilige Rozenkrans, 7 oktober 1932, kreeg in het Brabantse gehucht Kruispunt (gemeente Oeffelt) Gertruudje Gijsen er een broertje bij: Joannes Mathijs, Jo genoemd. De gelukkige ouders konden niet bevroeden dat hun blozende baby 53 jaar later door het maandblad
Opzij tot lelijkste man van Nederland zou worden gekozen.
Jojo groeit op in Sittard. Als meester Snel van de katholieke Lagere School aan de Engelkampstraat vraagt wat Jo later wil worden, antwoordt de knaap bescheiden: 'Eerst paus, dan heilig'.
Na gymnasium en Groot Seminarium Rolduc trekt Jo op vijfentwintigjarige leeftijd de priesterrok aan en vertrekt hij als kapelaan naar de parochie van Altijddurende Bijstard in Valkenburg. De manier waarop kapelaan Jo katechismusonderricht onder de knapen bedrijft veroorzaakt de eerste storm van kritiek. Men spreekt schande als bekend wordt dat de kapelaan in de kelder van zijn woning aan de Oosterbeekstraat een illegale jongerenkroeg drijft. Een van de vaste klanten van dit etablissement zou later memoreren dat de kapelaan 'openstond voor alle opinies. Als wij als jeugd van de parochie wel eens vroegen van "Kapelaan, kan dat wel?" dan zei hij gewoon "Dat moet je proberen. Laat de jeugd eens experimenteren."
Er werd flink op los geëxperimenteerd, ook als de kapelaan er met een tentje opuittrekt met de 'boys' van zijn kroeg. Jos Caelen, een in Eijsden woonachtige kunstschilder liet in De Limburger weten 'Van een aparte tent voor de kapelaan was toen beslist geen sprake. Daardoor kan ik nu zeggen dat ik naast de bisschop in de tent heb gelegen. Ik heb er hele leuke herinneringen aan.'
Na twee jaar met katholieke jongens te hebben geëxperimenteerd haalt Gijsen zijn MO-geschiedenis en gaat in Bonn aan de Rooms-katholieke faculteit theologie studeren. Daar promoveert hij in 1963 cum laude op een achttiende-eeuwse abt van Rolduc.
Drie jaar doceert Jo kerkgeschiedenis aan het groot seminarie van Roermond en is tevens stafdocent algemene wetenschappen, Cultuur- en geestesgeschiedenis aan de Limburgse Academie voor Bouwkunst in Maastricht om vervolgens als rector te worden opgenomen in zwakzinnigeninrichting Op de Berg in Schinnen.

Bruid

Dan trekt hij in hij de nonnen van het vrouwenklooster St. Elisabeth te Nunhem, tot het moment waarop Rome hem beveelt bisschop te worden. Nog steeds breien de nonnen het grofwollen ondergoed van Zijne Eminentie.
Bij zijn benoeming laaien de emoties hoog op, omdat de paus z'n kont had afgeveegd met de zogenaamde 'kapittelvoordracht'. Tweeënvijftig Limburgse priesters protesteren tegen zijn benoeming. 'Ik wijk voor niemand', zegt de kersverse bisschop. Zijn eigen diocesane pastorale raad besluit hem niet te feliciteren.

Twee weken later schuift paus Paulus VI zelf de bisschopsring om de slanke, zachte vinger van Jo, 'als teken van trouw ten opzichte van de bruid van de bisschop'. Uiteraard wordt met deze 'bruid' geen vrouw maar het Vaticaan bedoeld.
Onder gemor en getier betreedt de bisschop voor het eerst zijn Sint Christoffel-kathedraal, een kerk genoemd naar de nèt door Rome afgekeurde beschermheilige van automobilisten, omdat er met de beste wil geen aanwijzingen waren gevonden dat Christoffel ooit had bestaan.

Nog in zljn wittebroodsweken als bisschop wijst Gijjsen de twee vicarissen-generaal de deur en haalt zijn vriend Alfons Castermans binnen, die tot hulpbisschop wordt geconsacreerd. De diocesane pastorale raad maakt het niet lang meer, wanneer deze voorzichtig kritiek uit op de eerste beleidsnota van de bisschop. Een conflict met de kaders van het bisdom leidt tot een vertrouwensbreuk met Gijsen, dle vlug naar Rome vliegt om bij de paus te klagen over zoveel ongehoorzaamheld.
Al zeventien jaar lang probeert de nu 56-jarige kerkprins de meest uiteenlopende groeperingen tot de katholieke orde te roepen. Halsstarrig weigeren de meesten te handelen naar de in overeenstemming met de officiele kerkelijke leer zijnde bevelen en verboden. Het zijn niet alleen potten, flikkers of gehuwde priesters die ongehoorzaam zijn. Ook 'zich katholiek noemende ministers' luisteren niet. Geheel in overeenstemming met aloude Romeinse tradities dreigt Gijsen in 1972 de katholieke minister-president Van Agt met excommunicatie als deze meewerkt aan de totstandkoming van een abortuswet.
De kerkprins schrikt er zelfs niet voor terug om Amsterdamse krakersbolwerken te bestormen. Een donkerblauwe BMW 520 met bisschoppelijk wapen werd een jaar geleden in de Staatsliedenbuurt gesignaleerd. Een actiegroep vond het nogal verdacht en noteerde het nummerbord: TB-93-NB. In kraakblad De Grachtenkrant nr. 399 werd onthuld wie de bezitter was: J.M. Gijsen, Paredisstraat 10, Roermond. Het Parool meldde op 27 mei van dit jaar dat de bisschop naar Amsterdam was gekomen om de piek te bezoeken waar Maria verschenen zou zijn.

De lichten op de eerste etage van het bisschoppelijk paleis doven om zes uur en vijf over zeven stapt Zijne Eminentie in de donkerblauwe BMW. Een drukke dag: pontificale hoogmis, huisbezoeken aan priesters, plechtige vespers en een pontificaal lof. Soms gaat zijn aankomst gepaard met scheldpartijen en protesten. Deze ondergaat de zachtmoedige prelaat gelaten als een ware martelaar, 'want hebben ze de Christus zelf niet bespot en beschimpt!'

Redactioneel artikel in De Groene Amsterdammer 20 september 1989

HOME