|
Faallada warka:
Ururka Al-Itixad al-Islami iyo Doorka uu ku leeyahay dagaalka sokeeye iyo siyaasadda soomaaliya
W.Q: Xersi M. Labagarre
Dagaalka sokeeye iyo siyaasadda soomaaliya ee gurracantay way adagtahay in si qayaxan loo falaanqeeyo ama looga faalloodo, taasna waxaa badanaa ugu wacan, dalka oo go'doon ah oo aan macluumaad tifatiran mar walba laga heli karin iyo adiga oo haddii aad macluumaadkaas hesho uu badanaa ahaanayo mid hal dhinac oo kaliya ka turjumaya, marka annaga oo intsaas oo dhan og ayaan haddana aragnay in aan maanta isku dayno in aan arrinkan xoogoo iftiin ah ku shidno.
Billowgii Balaayada!
Dabayaaqadii maamulkii Siyaad Barre (allaha u naxariistee) ayaa Qabyaaladda iyo kooxaha Islaamiga ah sida Itixaadka iyo Islaaxu xoogaysteen, waxaana xoogaysigooda ka dambeeyay arrimo badan oo aanan halkan lagu soo koobi karin ayna ugu mudnaayeen siyaasadda Siyaad Barre oo xumaatay iyo guud ahaan dhibaatada dhaqaale iyo nabadgelya xumada dalka ka dhalatay.
Kooxahaas qaarka qabyaaladda ku salaysan ayaa hubaysnaa waagaas, laakiin kuwa diinta ku salaysan ma hubaysnayn, wayna ka soo horjeedeen in ay siyaasadda fara gelshaan, laakiin xaaladdii markaas dalka ka jirtay ee cabsida ahayd labada qolaba midba si gaar ah ayay uga faa'iidaysatay.
Kooxda hore ee qabyaaladda isku urursaday waxay isku dayeen in ay ku abuuraan bulshada danaano qabyaaladeed oo aad u qaabdaran, wayna ku guulaysteen 100%. Kooxda labaad ee ku salaysneed diinta waxay ayaguna isku dayeen in ay bulshada ku abuuraan dareen diimeed oo aad u xoog badan ayaguna runtii guul aan baas lahayn ayay soo hooyeen.
Kooxaha Diimeed iyo Dagaalka qabyaaladeed
Kooxihii diimeed ee dalka ka jiray kolkii dowladdii dhacday mowqif adag ayaa soo fool saaray, waxayna hardan isaga horyimideen kooxihii qabyaaladda u daacadda ahaa oo markaas xamaasad adag ka haystay taageerayaashooda, taasina waxay keentay in wadaaddadii kooxahaa diimeed ku jiray qaar badan oo ka mid ah qabiilkoodii dib ugu laabteen oo dagaalkii qabiilkoodu weday dhinac ka raaceen ayaga oo kolkaa u arka dagaalka qabiilkoodu wado jihaad loo baahanyahay in aan marnaba laga harin, waxaana wadaaddadaan tusaale u ah, lataliyayaashii xagga diinta ee Maxamad Faarax Caydiid, kuwaas oo runtii dagaalkii sokeeya siiba kii koofurta ka dhacay iyo kii Muqdisho ka dhacay labadaba kaalin lama illoobaan ah ka qaatay ayaga oo ku guubaabinayay dhallinyarada jihaadka, oo ciidanka la socday, waxayna wadaaddadaasu ka qaybqaateen qabsashadii gobalka bay iyo Kismaayo uu Maxamad Faarax Caydiid Qabsaday.
Wadaaddadii Islaaxu waxay ku lumeen bulshada dhexdeeda, mid qabiilkiisii raacay iyo mid dalka ka dhoofay bay noqdeen, mana laha maanta jiritaan urur oo micne wayn leh, haddii uu jirana waa mid ruuxi ah ee mid bulsho ama siyaasadeed maaha.
Marka waxaa Inoo soo haray Itixaad al-Islaami, oo runtii kaalin wayn ka ciyaaray syaasadda dagaal ee soomaaliya ka jirtay 10kii sano ee la soo dhaafay, sida aan sheegayna laba kooxood ayay noqdeen, koox qabiilkoodii ku biirtay oo la dagaal gashay iyo koox gaar u istaagtay.
Itixaadka ka yimid Qabiilooyinka Daaroodka sida kuwa Majeerteenka iyo Mareexaanka iyo Ugaadeenku gaar bay u istaageen waxayna noqdeen kooxo hubaysan oo doonaya in ay la wereegaan maamulka goballada ay ka dhasheen.
Itixaadka qabaailka hawiyaha siiba habargidirta iyo Isaaqu waxay ku jaan go'een qabiilooyinkoodii waxayna la garab istaageen taageero aan dhammaad lahayn, tusaale ahaan Itixaadka iyo abgaal dagaalka si fiican bay u galeen oo qabaa'ilkooda ayay la safteen, Itixaadka Isaaqa iyo Murusadaha iyo qaarkale oo yaryar ayaa ayaguna kaalin fiican ka ciyaaray kobcinta dhaqaalaha qabaa'ilkooda oo ilo dhaqaale oo xoog leh abuuray.
Itixaadka Daaroodka
Ittixaadka qabaailka daaroodka waxay foodda darteen dagaal aan dhammaad lahayn oo aan cidna ku guulaysan, dagaalkaasi wuxuu ka billowday goballada bari ee Majeerteenku dego wuxuuna soo maray dhulka ugaadeenku dego ee ku yaalla Ethiopia dhexdeeda wuxuuna u soo gudbay Gedo iyo dhulka Mareexaanka.
Dagaalladaasi waxay ku dhammaadeen, Majeerteen oo Itixaadkii dhinac uga soo wada jeestay oo isku raacay in siyaasadda gobalka laga baxsho kooxahaas, iyo Ogaadeenya oo madaxdii magaalooyinku gacan saar la yeesheen dowladda dabadeedna Itixaadki loo arkay jabhad argagixiso ah oo qaanuunka ka baxsan, iyo Mareexaan oo dagaal ba'an kadib lagu heshiisiiyay ayaga iyo SNF in aanan Itixaadku siyaasadda mar dambe soo fara gelin, maamulka gobalka iyo difaaciisana loo daayo SNF.
Qabyaaladdii iyo Diintii keebaa dagaalka ku guulaysaty?
Maamulka Puntland wuxuu metelayaa taliska qabiil ee Majeerteenka, kooxaha Caydiid iyo Cali mahditaageerana waxay matalayaan awoodda qabiil ee dhulkaas ka jirta, sidoo kale, kooxaha isku haysta gobalka gedo sida SNF waxay u taaganyihiin siyaasadda qabiil ee gobalka.
Dhinaca kale, Itixaadka mareexaanka ee wali xooggiisii joogo iyo kuwa habargidirta ee hadda qabsaday dhulka u dhexeeya Marka iyo Muqdisho kadib markii siyaasaddii Ina Caydiid xumaatay xooggii siina yaraaday iyo kooxaha isku sheega "wadaaddada maxkamadaha" ee muqdisho meelo ka mid ah awoodda wayn ku leh, ganacsataduna taageerto waxay hadda u taaganyihiin jabhad kale oo ka soo horjeedda siyaasadda iyo xoogagga qabyaaladeed ee hadda waddanka gacanta ku haya.
Ilaa iyo hadda lama sheegi karo qolada dagaalka dahsoon ku guulaysatay, maxaa yeelay xoogagga qabiil ee hadda waddanka ka jira waxaa haysta dhibaatooyin aad u badan oo laga yaabo in ay haddii ay aad u raagaan, ay keenaan xoogaggii diimeed oo dib u soo noolaada.
Cabdullaahi Yuusuf maalin dhawayd wuxuu afka ku dhuftay in ay jiraan kooxo doonaya in ay waddanka inqilaab ku dhuftaan oo soo nooleeyaan xooggii Itixaadka ee gobalka ka jirijiray, sidoo kale waxaa hadda dhibaato ka haysataa mareexaanka sidii ay isu haleeshiin lahaayeen siyaasadda xoogagga qabyaaladeed iyo shuruudaha Itixaadku dalbayo.
Waxaa ayada dhibaato ka taagantahay sidii laysu haleeshiin lahaa siyaasad Ina Caydiid iyo danaha Itixaadka qabsaday Marka iyo dhulka la xiriira, in kasta oo aaney hadda si cad isaga hor imaan iayaga iyo xoogagga qabiil ee hadda ka jira xamar, laakiin xoogoo khilaaf hoose ah ayaa jira oo aan ognahay, oo uu tusaale u yahay khilaafkii qabaa'ilka abgaal qaar kood ku dhexmaray daanta bari-galbeed ee magaalada muqdisho kana dhashay maxkamadaha iyo awoodda Cali Mahdi sidii laysugu keeni lahaa, kuna dhamaaday dagaal hubaysan oo keenay in la dunshay dhismihii maxkamadda.
Ilaa iyo hadda dhulka reer waqooyiga Itixaadka ku dhaqan qaylo lagama maqal, maxaa wacay iyagu judhii horeba siyaasadda ma fara gelin ee waxay u jeesteen dhaqaalaha, waxaa Itixaadkaas u dhaw kuwa Murusadaha laakiin waxay ku daydeen Itixaadka abgaal oo kula talshay in ay maxkamado furaan laakiin ilaa iyo hadda iyaga iyo xoogagga qabiil sida kooxda qanyare wax khilaaf ah oo dhex maray ma maqal.
Waxaa inoo soo haray Itixaadka Ogaadeen, waxaadna mooddaa in ay markan dabar go' joogaan maxaa wacay, dalka dibaddiisa ayay dagaalka ka wadeen siiba Gedo iyo Bakool, bakool Ethiopia ayaa dowlad ka dhistay, Gedana mareexaankii wuxuu isku afgartay in aanan gedo noqon meel Ethiopia looga duulo, oo macnaheedu yahay, in aanan marnaba loo ogolaan Itixaadka ama ha ahaadeen Itixaad mareexaan ama ha ahaadeen qaar kale e, in ay halkan kaga duulaan Ethiopia.
Mustaqbalka Itixaadka Soomaaliya
Haddaba tobankii sano ee aan soo dhaafnay xoogagga Itixaadka ah waxaa dadaalkoodii wiiqay xoogagga qabiil ee ay dagaalka tooska ah la galeen, waxaa kale ee aan aragnay guulaha daqaale iyo kuwa idoloojiyo ee ay soo hooyeen Itixaadka aan dagaalka la gelin qabiilooyinkooda, sida Itixaadka hawiyaha iyo isaaqa, halkaas waxaa inooga muuqda in xoogagga Itixaadka ahi runtii yihiin xoogag ku dul nool xoogagga qabiilka ah, macnaha xoogagga Itixaadka ahi ma jiri karaan haddii aysan ku tiirsanayn qabiil, meelna kaligood ma istaagi karaan.
Taasina waxay keenaysaa in waxtarkooda iyo dhibaatadooda labadaba laga arko qabiilka dhexdiisa, maadaama aaney wax qabiilka ka baxsan jirin marka laga hadlayo bulshada soomaaliya.
Hadda iyo dan, ayada oo xaqeeqooyinkaas oo dhan kaashanayna, ayaan dhihi karnaa mustaqbalka Itixaadka soomaaliya wuxuu ku xiranyahay hadba sida ay isu afgartaan xoogagga qabiil ee meesha ka jira, haddii hoggaamiyayaasha Itixaadku indhaha furaan oo ay xaqqeqada qabiilka arkaan oo fahmaan waxaa laga yaabaa in kooxohoodu mustaqbalka kaalin fiican ka ciyaaraan dalka dhismihiisa xag dhaqaale iyo xag tacliimeed intaba.
Haddiise ay iska indha tiraan xoogga qabiil ee runtii aan ku matali karo "libaax dad qaad ah" kaas oo dowladdii siimaalya jilbaha u laabay, walina doonaya in uu dhashooda cuno oo dhiiggooda ku noolaado ilaa ninka ugu dambeeya ka dhinto, waxaan leeyahay, haddii Itixaadku xaqeeqadaas iska indha tiro, waxaa hubaal ah in uu u dhiman doono sidii ay u dhinteen xoogaggii iydoloojiyada ee qaaradda Africa soo maray.
Nin Hay'adaha gargaarka u shaqaynayay oo la dilay
January 6, 2000 Nairobi, Injineer soomaali ah oo magaciisa la yiraahdo Shucayb Maxamad Xuseen ayaa axaddii la soo dhaafay lagu dilay Balcad asiga oo u socday si uu u soo qiimeeyo baahdida ka jirta gobalka shabeellada dhexe.
Ninkaas oo u shaqaynayay hay'adda CARE waxaa la sheegayaa in xabbad lagu dhuftay laakiin aanada ka dambaysa lama garanayo. Madaxda CARE u hadashay waxay sheegeen in arrinkaasi nasiib darro ku dhacay uuna yahay luggooyo cusub oo u soo hoyatay gargaarka soomaaliya ka socda, laakiin waxay intaa ku dareen in aanan arrinkaas CARE loogu danlahayn.
Warar kale waxay sheegayaan in niman hubaysan soo weerareen kolonyo gargaar wadda oo ay lahayd hay'adda Red Cross, oo maraysay agagaarka Baardheere.
Burcaddaas waxaa loo maleeyay in ay ka tirsanaayeen qabiilka Geledle, waxaana la sheegayaa in weerarkaa laba baabuur lagu furtay 15 qofna lagu dhaawacay ama la dilay, baabuurtaa la furtay waxaa dib loo soo dhacshay kadib markii uu maamulka Baardheere taakulayn soo diray.
Gargaarkaas oo siday cunto gaaraysa 300 oo tan kana koobnaa ilaa 30 baabuur, wuxuu ka mid ahaa barnaamijka cuntada degdegga ah ee ay laanqayrta cas ka waddo koofurta soomaaliya oo la sheegayo in ay gaajo ba'ani faro ku hayso.
Lix qof oo lagu dilay bariga Muqdisho
Lix qof ayaa lagu dilay 10 kalena waa la dhaawacay kadib markii ay niman burcad ah soo weerareen gaari ay saaraayeen dad badankoodu ahaa ganacsatada caanooleyda ah ee baadiyaha Muqdisho bariga ka xiga caanaha ka keena.
Dadkaas waxaa burcaddu soo weerartay ayaga oo tuulooyinkoodii dib ugu socday, wuxuuna weerarku dhacay Sabtidii la soo dhaafay. Cid weerarkaa ka dambaysay iyo sababta weerarku u dhacay midna lama sheegin.
Dowladda Puntland oo soo celisay Shaqaalihii UN-ka
Maamulka Puntland ayaa dib u ogolaaday in uu soo celsho saddex nin oo shaqaalaha UN-ta ka mid ahaa oo ay horey dalka uga tarxiileen, arrinkaasi wuxuu ka dambeeyay kadib markii waan waani dhexmartay UN-ta iyo dowladda Puntland.
Shaqaalahaas waxaa dowladda Puntland tarxiishay bishii December ee la soo dhaafay kadib markii uu wasiirka arrimaha gudaha Puntland Mudane Xasan Abshir ku eedeeyay in aaney shaqadoodu ahaynmid lagu qanci karo.
Shaqaalahaas waxay kala ahaayeen Eddie Johns oo ka socday UNDP/UNCTAD, iyo Remmelt Hummeyn oo ka mid ah shaqaalaha UNDP iyo Said Al-Naimari oo ka socday UNICEF. Dowladda Puntland waxay UN-ta horey u waydiisatay in ay shaqaalahaas bedelkoodii soo diraan laakiin madaxdu toddobaad kadib ayay ra'yigoodii bedeleen oo shaqaalahaa mid ka mid ah soo celsheen, dabadeedna waxay ogolaadeen inta kale.
Qabqablayaasha Muqdisho oo isku afgaran waayay ciddii madax u noqon lahayd
Wararka ka imaanaya Muqdisho ayaa sheegaya in qabqablayaasha kooxaha Muqdisho isku haysta oo maalmahanba isku deyayay in ay maamul cusub soo dhisaan ay isku afgaran waayeen magacaabidda ciddii maamulkaas maxad ka noqon lahayd.
21kii bishii december ee ina soo dhaafay ayaa shan abaanduule, oo kala ah Ina Caydiid, Xuseen Xaaji Bood, Osman Caato, Maxamad Qanyare
Afrax iyo Cali Mahdi heshiis ku gaareen in ay maamul midaysan u sameeyaan magaalada muqdisho.
Laakiin waxay isku afgaran waayeen ilaa iyo hadda ciddii maamulkaas cusub madax ka noqon lahayd, waxaana la sheegayaa in ay go'aansheen in qofba mar madax noqdo, kadib marka guddiga maamulaya la magacaabo.
Waxaa kale oo wararku sheegeen, in Muuse Suudi Yalaxow diiday in
uu ku soo biiro kooxdaas heshiiska wadda, asiga oo ku andacooday in ay maamulkaas ku jiraan dad aan degaanka Muqdisho u dhalan, waxaa kale oo la sheegayaa in ay maamulkaas mucaaradeen qaar ka mid ah hogaamiyayaasha jabhadda Xuseen Caydiid.
Dekeddii Muqdisho ma la furay?!
Warar kale ayaa ayaguna sheegaya in Abdulkarim Mohamed
Farabadne iyo ninka ay xulafada yihiin Mohamed Jama Furhuh, ay sheegteen in ay dekedda Muqdisho hadda furantahay, waxayna ganacsatada ugu baaqeen in ay adeegsadaan dekedda intii ay badeecadooda ka soo dejin lahaayeen xeebaha aan dekedda lahayn.
Labadaa nin oo hadda ciidan xoogleh in ay hastaan la sheegay waxay ka mid ahaayeen saraakiishii ciidanka Ina Caydiid, laakiin hadda waxaad mooddaa in ay ka madax bannaanaadeen, waxayna sheegeen in ay dantu ku khasabtay in ay kaligood shaqeeyaan kadib markii ay arkeen in aanan wax horukac ah la hayn.
Maamulka cusub ee la sheegay in Muqdisho laga dhisay mid lagu qaboobi doono uma eka, in kasta oo ay ragga abaabulay sheegeen in maamulkaasi xukumi doono Muqdisho iyo agagaarkeeda iyo koofurta soomaaliya, "Koofurta soomaaliya" wax looga jeedo lama yaqaan laakiin waxaa loo malaynayaa in ay "Kismaayo" ka wadaan.
Kornayl Shaar-Guduud oo dunida gargaar waydiistay
Kornayl Xasan Maxamad Nuur oo loo yaqaan Shaar-Guduud ayaa dunida waydiistay in ay kaalmo iyo gargaar la soo gaaraan dadka reer Bay iyo Bakool oo dhibaatooyin ka soo gaareen gaajada ba'an ee dhulkaas ku habsatay.
Waxaa wararku sheegayaan in roobabkii dayrtu ay sanadkan soo daaheen, kuwaas oo la filayay in laga helo waxsoosaar gaaraya ilaa 25% cuntada beeraha ka soo go'da sanadka oo dhan, laakiin aan hadda rejo fiican laga lahayn wax soo saarkeeda.
Shaarguduud wuxuu maamul hoosaad ka sameeyay Bay iyo Bakool asiga oo kaashanaya Ethiopia laakiin wali ma cadda maamulkiisu qaabka uu u shaqaynayo iyo waxa yididiiladiisu tahay.
|
