Sunucu (Server) Nesneleri

Buraya kadar ele aldığımız nesneler bir anlamda bizim sadece tek tek sayfalarda yararlanacağımız araçları sağlıyor. Oysa ASP'yi diğer CGI teknolojilerinden ayıran başlıca özelliklerden biri tek tek Web sayfalarını sanki bir bilgisayar programının çeşitli pencereleri, diyalog kutuları, mesaj kutuları, girdi kutuları gibi, birarada bir "uygulama programı" olarak bağlayabilmesidir. Başka bir deyişle bize, ziyaretçinin sitemize bağlandığı ve ana sayfamızı açtığı andan itibaren sitemizin bir program bütünlüğünde çalışmasını sağlayacak araçlar gerekir. Bunu ancak Web Server'ın yardımıyla yapabiliriz.

ASP sayfalarımızda kullanacağımız ikinci grup nesne, Sunucu Nesneleri'dir. Bu grupta tabiî önce Sunucu'nun kendisi yer alır; sonra ziyaretçi ile kurduğumuz ilişki gelir. Ziyaretçi ile ilişkimizi iki yönlü trafiğe benzetebilirsiniz: ondan bize gelen talepler, bizim ona karşılıklarımız.

Ziyaretçiden bize gelen trafiğe neden "Talep" diyoruz? Ziyaretçi, Browser'ının URL hanesine yazdığı her adresle, veya formlardaki bir düğmeyi veya sayfalarımızdaki herhangi bir köprüyü tıklamakla, Server'a "Bana şunu göndersene!" demiş olur. Bu taleptir. Ziyaretçi taleplerinin tümü Talep Nesnesi (Request Object) olarak bir arada ele alınabilir. Server'ın bu taleplere verdiği karşılıklar, yani ziyaretçinin Browser'ına gönderdiği sayfalar, resimler, sesler, videolar ise karşılıktır ve ASP açısından Karşılık Nesnesi'ni (Response Object) oluşturur.

Bu bölümde bu nesneleri daha yakından tanıyacağız.

Server Nesnesi

Web Server, ASP için bir nesnedir, ASP'nin bir çok işini bu nesnenin özellikleri ve metodları halleder. Server nesnesinin bir özelliği (ScriptTimeout) ve dört metodu (CreateObject, HTMLEncode, URLEncode, MapPath) vardır. Web Server çalıştığı bilgisayarın sizin siteniz adına yönetiminden sorumludur; dolayısıyla bu kadar az özellik ve metodu var diye bu nesneden çok yararlanmayacağımızı sanmayın. ActiveX ve COM bileşenlerini çalıştırmak Server'ın görevidir.

ScriptTimeout Özelliği: Diyelim ki bir ASP Script'i ya bizim, ya ziyaretçinin, ya da Server'ın bir hatası üzünden sonsuz döngüye girdi! Döngünün durması için gerekli şart asla yerine gelmiyor ve Script bir türlü yapacağı işi yapıp, sonlandırmıyor. Bu durumlarda ziyaretçinin ve tabiî Server'ın sonsuza kadar beklemesi mümkün değil! Programın bir şekilde durdurulması gerekir. Bunu hemen hemen bütün Web server programlarının Script Timeout (Script süre sınırı) diyalog kutusuna bir değer girilerek yapılır. Öreğin MS-Internet Information Server için varsayılan Script Timeout süresi 90 saniyedir. Yani ISS, herhangi bir Script'in çalışıp-durmasını 90 saniye bekler; bu sürenin sonunda Script'in çalışması tamamlanmazsa ziyaretçiye arzu ettiği sayfanın veya unsurun bulunamadığını bildirir. Bu süreyi (Server'ın varsayılan değerinin altında) kısaltmak değilse bile uzatmak elimizdedir. Bunu ScriptTimeout özelliğini kullanarak yaparız. ASP sayfasının herhangi bir yerine örneğin şu kodu koymak yeter:

Bu örneğe göre Server'ın varsayılan Script Timeout süresi 90 saniye ise 100 saniyeye çıkmış olur.

Böyle bir şeyi neden yapmak isteyebiliriz? Script'iniz çok karmaşık veya başka bir Server'daki veritabanından veri çekiyor, olabilir. Gerçi bu anlamda 90 saniye bilgisayar milleti için bir asır anlamına gelir, ama yine de durdurulmasaydı işini başarıyla tamamlayacak bir Script, bu sürenin kısalığı yüzünden Server tarafından durdurulabilir. ASP sayfalarınız çok karmaşıksa ve sürekli Timeout hatası veriyorsa, hata aramadan önce bu süreyi uzatabilirsiniz.

CreateObject Metodu: İlk ASP kodunu yazdığımız andan beri bu metodu kullandığımızı görüyorsunuz. CreateObject (nesne oluştur) olmasa idi, dört mevsim birbirini izleyebilir, Dünya Güneş'in etrafında dönebilir miydi? Hiç sanmam. Fakat lütfen o CreateObject ile bu CreateObject'i birbirine karıştırmayın. Yukarıda kullandıklarımız Scripting nesnesinin bir metodu idi; bu Server nesnesine aittir. Diyelim ki sayfanızda reklam amaçlı banner grafiklerini belirli zaman aralığı ile veya ziyaretçiye gönderdiğiniz Cookie (çerez) bilgilerine göre değiştirmek istiyorsunuz. Bunun için diyelim ki MS-Web Server Programının AdRotator bileşininden yararlanacaksınız; şöyle bir kod işinizi görebilir:

Burada GetAdvertisement, Server'ın AdRotator bileşininin bir metodudur. Server'ın CreateObject metodundan, veritabanına ulaşırken de yararlanacağız.

MapPath (Yolu belirle) Metodu: Web Server açısından "kök dizin" (root directory) Server'ın bulunduğu bilgisayarın sabit diskinde, herhangi bir klasör olabilir. Örneğin IIS için bu varsayılan değer olarak "C:\inetbup\wwwroot" klasörüdür. Özellikle ASP ile "program niteliğinde siteler" yapmaya başladığımızda, sitenin ilgili bütün dosyalarının bulunduğu bir dizin için yol belirlemek isteyebiliriz. Bunu Server nesnesinin MapPath (Yolu belirle) metodu ile yapabiliriz:

Bu komutla WebDizini değişkenin değeri muhtemelen şöyle olacaktır: "C:\inetbup\wwwroot\benim_site\" Fakat bu metodun sadece böyle duragan biçimde kullanılması gerekmez; bazen sayfalarımızda ziyaretçi ile etkileşmenin sonucu olarak varsayılan Web dizinimizi değiştirmek isteyebiliriz. Sözgelimi biri Türkçe, diğeri İngilizce iki sitemiz varsa, ve ana sayfamızda ziyaretçi Türkçe'yi seçtiyse, o noktadan itibaren Web uygulamamız için Web kök-dizini, "/turkish/" olacak ve mesela resimlerimiz için verdiğimiz "/resimler/" dizini kök dizinde değil, "/turkish/resimler/" klasöründe aranacaktır. Web yolunu dinamik olarak, yani ziyaretçinin tercihine bağlı şekilde değiştirebilmek için, önce ziyaretçiden gelecek bilgileri nasıl kullanacağımıza, yani Request (talep) nesnesine değinmemiz gerekir.

HTMLEncode, URLEncode: İçinde HTML açısından kod parçası veya özel işaret sayılan karakterler bulunan metinleri sayfamıza içerik olarak göndereceğimiz zaman Server'ın işaretleri aynen metin gibi göndermesini sağlamak için, örneğin:

yazarsak, ASP bu metni HTML kodu olarak yorumlamaz, metin olarak algılar.

Internet'te bazen özellikle sayfa adresleri belirtilirken bazı değerlerin "URL Kodu" dediğimiz şekilde kodlanmış olarak gönderilmesi gerekir. Bu kodlama türünde boşlukların yerine + işareti konmuş olması şarttır. Bu tür bilgiler göndereceğimiz zaman:

şeklindeki bir kod Bunu hemen şu şekle sokacaktır: kelime1+kelime2+kelime3