Site hosted by Angelfire.com: Build your free website today!
Note:
The following information is being reproduced from the Navajo Times, printed Thursday, August 13, 2009, without permission for educational purposes to teach the Navajo (Diné) language.
 
Ti̜’ Diné Bizaad bee yádeilti’ dooleeł!
Let’s go speak Navajo!

 
 
Saad Bee Ál’íní (Alphabets)
A, B, Ch, Ch’, D, Dl, Dz, E, G, Gh, H, Hw, I, J, K, K’, Kw, L, Ł,
M, N, O, S, Sh, T, T’, Tł, Ts, Ts’, W, X, Y, Z, Zh, ’
(glottal stop)

 
Yá’át’ééh Marilyn Dempsey dashijní. Kiiyaa’áanii nishłí̜. Tó Dích’íi’nii báshíshchíín. Dibéłzhíní éí dashicheii. Hónágháahnii éí dashinálí. Kót’éego asdzá̜á̜ nishłí̜.

The Diné Bizaad page’s purpose is to provide an introduction to our indigenous language. Our language has been spoken by our people throughout time to communicate with one another, to sing, to pray, to express thoughts, and to think, plan, live, and reflect on our lives. Our great grandfather and leader, Chief Manuelito was quoted, “Shikéí, shidine’é, ałtah háási̜i̜łgóó… háadida léi’ nihizaad, nihisodizin, ádóone’é niidlínígíí dóó nihe’á’ál’í̜ nihił ch’aa wóle’ sha’áłchíní, hosídoolí̜i̜ji̜’, sidoołdee’ji̜’…” His words should not be forgotten and left by the wayside. So, it is up to each one of us to revitalize and maintain our dying language.

Indigenous languages have been utilized in wars of the United States. Our Diné language was used to win a war for this country. Just as the Code Talkers used our language as a weapon, we too must use our language as a weapon to protect our Diné Culture and values.

Diné Bizaad is one of the few indigenous languages left. We have not lost it all yet. Out of hundreds of indigenous languages pre-Columbus, there are less than 100 indigenous languages left that are spoken today.

Language is essential to the survival of a culture. Language and culture is essential to one’s self-identity, self-esteem, foundation, and success in life.


Dibé Choo’í̜

Dinék’ehjígo éí dibé iiná át’éego baa nitsáhákees. Nihahastóí dóó nihizáanii éí dibé dóó tł’ízí dóó łí̜í̜’ dóó béégashii ts’ídá yéego bił nilí̜i̜go yaa nitsékees. Dibé éí bił nanihi’diilyá. Áko t’ah bił yiikah. Sáanii dóó hastóí éí dibé hóló̜o̜go bił yá’áhoot’ééh dóó bidziilgo hooghangi haz’á̜a̜go yaa nitsídaakees.

Diné éí dibé ts’ídá yéego łá̜a̜ji̜’ choyooł’í̜. Dibé bighaa’ éí diyógí bits’á̜á̜dóó ál’í̜. Diyógí éí beeldléí nahalingo choo’í̜í̜ nít’éé’. Dibé bighaa’ éí biil éé’ ałdó’ bee ál’í̜. Dibé bikágí éí yaatéél biniiyé choo’í̜í̜ nít’éé’ ałdó’. Dibé t’áadoo le’é ahideiłnáago ałha̜a̜ yílyéego (trade) ałdó’ biniiyé choo’í̜í̜ nít’éé’. Binahji̜’ t’áadoo le’é hwee haleeh, łí̜í̜’ da naalyéhé da. Dibé éí nidahagháágóó choo’í̜. Diné la̜’ígo ch’iyáán bá hóló̜o̜ dooleeł.

Diné éí dibé ch’iyáán yiniiyé choyooł’í̜. Ach’á̜ yiidleehgo éí dibé nídeił’ah dóó da’iilghał. Éí bee nihitah yá’ánáádahoot’éeh łeh. Hodíina’ yé̜e̜dá̜á̜’ éí Diné dibé bitsi̜’ t’éiyá t’áá íiyisíí dabi’atsi̜’ nít’éé’. Diné éí t’áá bí yaa ádahalyá̜ dóó nideiniłkaadgo łahdóó bich’iya̜’ át’éego yéego chodayooł’í̜í̜ nít’éé’.

Dibé níjił’ahgo éí ayóo naanish. Diné éí t’áá bí dibé nídeił’ah. Atsi̜’ dóó dibé bitsá̜ siláii hasht’éjiił’i̜i̜h dóó jiłt’is. Ch’iyáán ał’a̜a̜ át’éego bits’á̜á̜dóó hóló̜. Atsi̜’ sit’éego dóó atoo’ ályaago ayóo łikan. Áádóó ach’í̜í̜’ bik’ídeesdiz dóó ałtaanáshgizhgo ałdó’ ádajiił’i̜i̜h. Abid éí adił bee ájiił’i̜i̜h. Atsii’tsiin dóó akee’ ałdó’ disis dóó łeeh jiniłgo jiłt’is. Áádóó dibé bikágí éí bíni’ jiłtsih dóó yaateel ájiił’i̜i̜h. Dibé níjił’ahgo éí t’áá ałtso chojooł’i̜i̜h. Doo t’óó bee nijinée da.

Dibé Ná’ah

Áłtsé dibé yéego bikétsí̜i̜gi be’jíłtł’óóh. Áádóó éí béésh deenínígíí bee dibé bizázhdígish. Háida łahdóó éí dił yiniiyá ásaa’ dah yoo’áałgo éí ádił bee ájiił’i̜i̜h.

Dibé bizázhdígish dóó éí dibé bitééldé̜é̜’ bikágí hazhdiiłgish bik’os dóó niléí bitsee’ji̜’ ákójiił’i̜i̜h.

Áádóó dibé bigaan dóó bijáád ałtso nijíł’ah. Ałtsogo éí dibé bizágí ájiił’i̜i̜h. Bikéédóó éí bijáád nishtł’ahjígo tł’óół biníkájíłt’ih dóó bee dah hízhdiiłtééh. Áádóó éí dibé bikágí ałtso bik’kijízó̜ó̜s bitsee’ dóó níléí bik’osji̜’.

Dibé biyidgi ooshge̜e̜zhígíí ałts’ájíłniih. Áádóó bitééldé̜é̜’ deigo nijiłgish dóó abid dóó ach’í̜í̜’dóó ajéí dóó azid hajinił.

Dibé ałtso nijíł’ahgo atsi̜’ hasht’ejiił’i̜i̜h dóó jiłt’is. Átsá̜á̜’ éí áłtsé jiłt’is.

Ach’í̜í̜’ dóó abid éí nizhónígo cha̜a̜’ ba̜a̜h dajildah dóó táádajigis. Áádóó ach’í̜í̜’ ak’ah bik’ídazdidis. Ach’í̜í̜’ dóó abid dóó ajéí ałtaa náshgiizhgo ájiił’i̜i̜h dóó ásaa’ nijizi’.

Átsá̜á̜’ éí bikáá’ at’eesí bikáá’ níjiyoo’áałgo jiłt’is. Tsííd éí t’áá áłch’í̜í̜dígo biyaa siziidgo ájiił’i̜i̜h. Náneeskaadí dóó ach’í̜í̜’ dóó atsi̜’ dóó azid dóó gohwééh tsííd bikáá’ sit’éego dooládó’ ayóo áhálniih da!

Ná’ásh’ah – I am butchering Yist’ees – I am cooking/roasting
Ná’íł’ah – You butcher Niłt’ees – You are cooking/roasting
Náníł’ah – You butcher (it) Ałt’ees – He/she is cooking/roasting
Ná’áł’ah – He/she is butchering Yishghał – I am eating meat

Saad Bóhoo’aah

Fill in the blank with the missing word. Practice using Diné words every day.
Ná’ásh’ah Shimásání bits’á̜á̜dóó __________ bóhooł’á̜á̜’.
(I learned to butcher from my grandmother.)
Náníł’ah Níísh dibé __________ bééhonísin?
(Do you know how to butcher a sheep?)
Ná’áł’ah Shimá __________. (My mother is butchering.)
Yist’ees Atsá̜á̜’ __________. (I am roasting ribs.)
Niłt’ees Ha’át’íísh __________? (What are you cooking/roasting?)
Ałt’ees Shinálí __________. (My maternal grandmother is cooking.)
Yishghał Shí dibé bitsi̜’ __________. (I am eating mutton.)

 
| Home |