Site hosted by Angelfire.com: Build your free website today!
Note:
The following information is being reproduced from the Navajo Times, printed Thursday, February 5, 2009, without permission for educational purposes to teach the Navajo (Diné) language.
 
Ti̜’ Diné Bizaad bee yádeilti’ dooleeł!
Let’s go speak Navajo!

 
 
Saad Bee Ál’íní (Alphabet)
A, B, Ch, Ch’, D, Dl, Dz, E, G, Gh, H, Hw, I, J, K, K’, Kw, L, Ł,
M, N, O, S, Sh, T, T’, Tł, Ts, Ts’, W, X, Y, Z, Zh, ’
(glottal stop)

 
Yá’át’ééh Marilyn Dempsey dashijní. Kiiyaa’áanii nishłí̜. Tó Dích’íi’nii báshíshchíín. Dibéłzhíní éí dashicheii. Hónágháahnii éí dashinálí. Kót’éego asdzá̜á̜ nishłí̜.

The Diné Bizaad page’s purpose is to provide an introduction to our indigenous language. Our language has been spoken by our people throughout time to communicate with one another, to sing, to pray, to express thoughts, and to think, plan, live, and reflect on our lives. Our great grandfather and leader, Chief Manuelito was quoted, “Shikéí, shidine’é, ałtah háási̜i̜łgóó… háadida léi’ nihizaad, nihisodizin, ádóone’é niidlínígíí dóó nihe’á’ál’í̜ nihił ch’aa wóle’ sha’áłchíní, hosídoolí̜i̜ji̜’, sidoołdee’ji̜’…” His words should not be forgotten and left by the wayside. So, it is up to each one of us to revitalize and maintain our dying language.

Indigenous languages have been utilized in wars of the United States. Our Diné language was used to win a war for this country. Just as the Code Talkers used our language as a weapon, we too must use our language as a weapon to protect our Diné Culture and values.

Diné Bizaad is one of the few indigenous languages left. We have not lost it all yet. Out of hundreds of indigenous languages pre-Columbus, there are less than 100 indigenous languages left that are spoken today.

Language is essential to the survival of a culture. Language and culture is essential to one’s self-identity, self-esteem, foundation, and success in life.


Haigo Hane’

Diné éí haigo hane’ t’óó ahayóí bee dahóló̜. Ni’ hodiłhił dóó Ni’ hodootł’izh dóó Ni’ haltso dóó Ni’ halgai dóó Hajíínéí dóó Hataa’ Baazhní’áázh dóó Ma’ii Joodloshí dóó daashí̜í̜ néeláá’ hane’ hóló̜.

Haigo doo hózhó̜ naanish dahóló̜o̜go éí hane’ áłchíní bee bił hane’. Díí hane’ éí na’nitin lá̜’í bił silá. Ałchíní bił hane’go éí yits’á̜á̜dóó dahóyá̜ dóó t’áá bí bidine’é baa hane’ hazhó’ó bił béédahózin. Díí áłchíní yaa nídahoolne’.

Naakiishchíín

Nishích’á̜á̜’ígíí éí Hataa’ Baazhní’áázh át’é. Díí Naakiishchíín éí tsídii naayéé’ yiyiisxí͔ biniinaa éí Diné nideiłtseed. Tsé Bit’a’gi éí tsídii naayéé’ bighan. Ákó͔ó͔ Naakiishchíín naazh’áázh. Áádóó amá tsídii naayéé’ nilínígíí Naakiischíín néiníjaa’. Naakischíín béédoochiid áádóó ats’os bee hóló̜. Éí yee hazhó’ógo nahasdzáán bikáa’ji̜’ yee ní’áázh.

Níwohdé̜é̜’ éí Naakiishchíín naayéé’ bidéé’ hóló̜né̜e̜ yiyiisxí̜. Áádóó éí néis’ah dóó bich’í̜í̜’ éí dił yii’ haidééłbi̜i̜d. Áádóó yił azdis. Tsídii naayéé’ nábidiinilgo áádóó ach’í̜í̜’ yizhgish biniinaa éí dił ba̜a̜h hóló̜ nahalin biniiyé.

Tsídii naayéé’ naaki biyázhí bee hóló̜. Éí tsídii yázhí Naakiischíín ch’ééh biłta̜zh nít’éé’. “Shhh,” yidííniid. Tsídii yázhí násdzííd dóó a’niichah. Shi’niiłhí̜ nízingo biniinaa yicha. Áádóó tsídii naayéé’ amá dóó azhé’é nabi’distseed. Éí Naakiishchíín át’í̜.

Jianna Chavez
Ashdla’ígíí yółta’
Tséhootsooí Diné Bi’ólta’

Ma’ii So̜’ Yááyiighaz

Ałk’idá̜á̜’ jiní ła’ éí Níłch’i Dine’é éí áłah silí̜í̜’ jiní. Áłah silí̜i̜’go éí ádaaní jiní, “Haash yit’éego so̜’ nihee hóló̜o̜ dooleeł?”

Áádóó Níłch’i Dine’é tséghá’dinídínii abání yikáá’ nideizhjaa’. Nít’éé’ aadé̜é̜’ Ma’ii yigááł dóó táchééh góne’ yah eelwod. Ma’ii ání, “Díí éí há’át’íí ádaołééh?” Áádóó Níłch’i Dine’é éí ádaaní, “Ch’ínílyeed! Ch’ínílyeed!” Áádóó Ma’ii éí ch’ínályeedgo báháchxi̜’go ch’íníyá.

Ma’ii ̜éí t’óó t’iis yine’dé̜é̜’ sizí̜i̜go doo dajoo’í̜i̜ da jiní. Áádóó Níłch’i Dine’é éí ádaaní, “Hait’éego so̜’ nihee hóló̜o̜ dooleeł?” Áádóó Ma’ii áádé̜é̜’ yah eelwod dóó tséghá’dinídínii dóó abání néidiiłtsooz dóó deigo yááyiighaz. Nít’éé’ Níłch’i Dine’é éí ádaaní,” Dooda! Dooda! Ma’ii dooda!” Ch’ééh shí̜í̜ dooda bi’doo’niid.

Nít’éé’ ła’ so̜’ łichíí’ nináálts’id. Áádóó Ma’ii ání, “Díí éí shí dooleeł.” Áádóó Ma’ii éí so̜’ łichí’ígíí éí e’e’aahjigo ayííłhan jiní.

Ákót’éego Ma’ii so̜’ niinínil jiní.

Mariah Bia
Ashdla’ígíí yółta’
Tséhootsooí Diné Bi’ólta’

At’ééd Shash

Ła’ at’ééd éí shash at’ééd nádleeh. At’ééd bilah ashdla’ hóló̜. Éí ayóo nidaalzheeh. Ma’ii éí bahastiin nilí̜. Łah at’ééd bilah nidaalzheehdé̜é̜’ Ma’ii t’áágééd nákai biniinaa at’ééd báhóóchi̜i̜d. Áádóó at’ééd ch’ééh bilah hainitá.

Bikéédóó éí Shash At’ééd ha’a’aahjigo bilah hainitá. T’ah nít’éé’ bilah yiyiiłtsá̜. Áádóó bilah yiyiisxí̜. Áádóó Shash At’ééd éí shádí’áahjigo bilah hainitáá nít’é̜é̜’ ła’ nááná bilah yiyiisxí̜. Áádóó náhooko̜sjigo dah náádiilwod. Nít’éé’ bilah ła’ nááná yiyiiłtsá̜ bikéédóó bilah yiyiisxí̜.
 

Áádóó Shash At’ééd éí ch’ééh bilah akéédé̜é̜’ naagháhígíí haintá nít’éé’ ko̜’ diltłi’. Áádóó níléí łeeyi’ góyaa ko̜’ biyaadi bilah sidáá lá. Áádóó bilah bitsii’ yá yishóóh nít’éé’ Shash At’ééd ch’ééh bilah deeshxash nízingo at’ééd bitsilí ha’a’aahjigo bits’á̜á̜’ yaaltáál.

Áádóó Shash At’ééd bikéédé̜é̜’ yilwoł nít’éé’. Áádóó niléidi Shash At’ééd bijéí si’á̜a̜go áyiilaa lá jiní. Ashkii bilah, At’ééd Shash, yiskah dóó Shash At’ééd naa’íígo’. Áádóó dił éí Shash At’ééd bijéí bich’i̜’ yinah nít’éé’. Ashkii yich’á̜á̜h azoh jiní. Ákót’éego ashkii Shash At’ééd yiyiisxí̜ jiní.

Certain Begay
Ashdla’ígíí yółta’
Tséhootsooí Diné Bi’ólta’

Ma’ii Dóó At’ééd Dóó Na’ashjé’ii Dine’é

Ałk’idá̜á̜’ Ma’ii éí ła’ at’ééd léi’ yiyiiłtsá̜. At’ééd éí t’óó ahayóí nizhónígo éé’ bee hóló̜. At’ééd éí ashdla’ bilah hóló̜ dóó bilah éí ts’ídá yéego nizhónígo naalzheeh yéédahósin. Éí biniinaa at’ééd éí t’óó ahayóí bi̜i̜h bikágí éé’ bee hóló̜.

Ma’ii éí ła’ at’ééd bił nizhóní nidi at’ééd Ma’ii doo bił hózhó̜o̜ da. Ma’ii éí ání, “Shiyíłhé̜e̜hgo shí éí doo naanideesht’i̜i̜ł da.” Áko at’ééd éí Ma’ii yiyiisxí̜. Nidi aadé̜é̜’ Ma’ii bił yah anáálwod. Áádóó at’ééd éí, “Hágoshí̜í̜,” dííniid. Áádóó Ma’ii dóó at’ééd éí wónáásdóó t’óó ahait’áázh.

At’ééd bilah éí nizhónígo naalzheehí danilí̜. Áko t’óó nidaalzheehgo áádé̜é̜’ nináhákááh. Áádé̜é̜’ nináánákai nít’éé’ halah Ma’ii baazhníyáá lá. Áko Ma’ii bił dzizké.

Náádazhdeeshzhee’góó náázdeeskaigo Ma’ii, “Shí ałdó’,” ní. Hojooba’ígo, “Hágoshí̜í̜,” dabizhdííniid nidi atsi̜’ éí t’áá át’é nídíígééł deinííniid. Áádóó at’ééd bilah dóó Ma’ii eekai. Dah diikaigo Na’ashjé’ii Dine’é yik’e̜e̜’a̜a̜n haakai. Áádóó Ma’ii, “Na’ashjé’ii Dine’é doo baa níjít’í̜i̜ da,” deidííniid.

Áádóó atsi̜’ shidayoost’e’go, “T’áá át’é nidígeeh,” dabizhdííniid. Nít’éé’ atsi̜’ yé̜e̜ t’óó ła’ yiyííyá̜á̜’ dóó t’óó yee naazne’ lá jiní. Dah náádiilwod dóó Na’ashjé’ii Dine’é dabiisxí̜. Áádóó nijikai nít’éé’ halah, “Háájí sha̜’ Ma’ii?” ní. Yaa nitsíkeesgo, “T’áá hó dajiisxí̜," nízin. Shash násdlí̜i̜’go ałtso nahastseed jiní.

Chloe James
Ashdla’ígíí yółta’
Tséhootsooí Diné Bi’ólta’


 
| Home |