|
||||||||||||||||||||||||
|
KABA ZURNANIN TANIMI VE YAPISI Ege, Trakya, Sivas, Tokat ve Kastamonu’nda çok yaygın olarak çalınan kaba zurna yapı itibariyle zurna ailesi içinde en büyük olan zurnadır. Boyu 50-55 cm. arasında değişmektedir. Ana gövde büyüyünce diğer parçaları ve delikleri de ona göre büyür. Çalınması bakımından en rahat çalınan zurnadır. Çünkü, 2 oktav kadar geniş bir ses sahasına sahiptir. Deliklerinin ve delik aralıklarının büyük oluşu sebebiyle diyez ve bemoller en rahat bu zurnadan çıkarılır. Kaba zurna kendi arasında iki çeşittir. Birincisi daha büyükçe olan” tam baba “ veya “ tüm baba “ adı verilen Aydın civarında ve Trakya’da çalınan zurnadır. İkincisi ise, boyu 5-10 cm. daha küçük olan “ orta kaba “ adı verilen zurnadır. Tokat çıvarında, Sivas, Kastamonu yörelerinde çokça görülen bir kaba zurna çeşididir. Özellikle Ege ve Trakya’da 2, hatta 3 zurna bir arada çalar. Bunlardan biri dem tutarken diğeri melodiyi çalmaktadır. Veya ikisi dem tutar biri çalar, tam tersi de olabilir. Buna karşılık yanlarında genelde çift davul çalındığı görülür. Aslında bu dem tutanlar ustalarının yanında zurnaya yeni başlayan ve daha acemi olanlardır. Onlara dem tutarak kendilerini geliştirmeye çalışırlar. Kaba zurnada ses alanı ve çalınışı bakımından bir icra rahatlığı görülür. Bu yüzden yüzyıllar boyu Mehterhane’nin birinci sazı olmuştur. Burada ana melodileri çalan birinci saz zurnadır. KABA ZURNANIN YAPISI Ana Gövde Ana Gövde Erik, abanoz, zerdali, zeytin gibi sert ağaçlardan yapılan kaba zurnalar daha makbuldür. Ana gövdenin, ön kısımda 7 tane, arka kısmında 1 tane olmak üzere 8 tane deliği vardır. Bu delikler melodiyi çalmak için bulunurlar. Deliklerin büyüklüğü ana gövdenin boyutlarına göre ayarlanır. Gövdenin üst kısmı incedir. Aşağı doğru gittikçe genişleyen gövdenin alt kısmına “ kalak “ adı verilir. Kalak kısmı zurnanın volümünün çok çıkmasından oldukça etkilidir. kalak kısmının üzerinde şeytan delikleri de bulunur.Zurna yapımı bölümünde Ana gövdenin yapımı anlatılmıştır. Ana Delikler Ana gövdenin üzerinde bulunan bu delikler, zurnadan çıkarılan muhtelif sesleri elde etmeye yarar. Gövdenin ön yüzünde 7 tane, arka yüzünde ise 1 tane delik bulunur. Gövdenin ön yüzündeki deliklerin, üstten 3 tanesi sol elin üç parmağı ile kapatılır. Sol elin serçe parmağı başta kalır. Altta kalan 4 delik sağ elin dört parmağı ile kapatılır. Sağ elin başparmağı zurnayı tutmayı ve dengelemeyi sağlar. Sol elin başparmağı ise arka deliğin kapatılmasını sağlar. Bu tutuş pozisyonu solak çalan kişiler için değişmektedir. Şeytan Delikleri Çeşitli yörelerde Cin delikleri de denilen bu delikler zurnanın kalak kısmında 3 sıra halinde bulunurlar. Aşağıdan yukarı doğru birinci sırada 3 tane, ikinci sırada 1 tane, üçüncü sırada ise 3 tane olmak üzere toplam 7 tane şeytan deliği vardır. Kalak kısmından gövdeye doğru üçüncü sıradaki delikler zurnanın akort edilmesinde rol oynarlar. Diğer iki sıradaki deliklerin teknik kullanım açısından önemi yoktur. Şeytan delikleri üst taraftaki perdelerden çıkan havanın dengelenmesini sağlar. Dil
Dil Zurnanın üflendiği kısımda ana gövdenin içine giren ve zurnanın ağız kısmına kuvvet vererek sesin çıkarılmasında önemli bir rol oynayan bir bölümdür. Genellikle ana gövdeninkinden başka bir ağaçtan yapılır. Şimşirden yapılanları makbuldür. Kamış ile gövde arasındaki bağlantı dil sayesinde olur. Gövdeye giren dilin orta kısmı deliktir. Bu deliğe boru geçirilerek zurna çalınmaktadır. Dil çeşitli yörelerde nezik, başlık, zaynak gibi isimlerle anılmaktadır. Dilin boyu ana deliklerden üçüncüsünün sonuna kadar uzanmalıdır.Dil in farklı uzunluklarda olması zurnanın entonasyonununda değişmesine sebep olacaktır.Zurna Yapımı bölümünde dil yapımı anlatılmıştır Boru
Boru Zurnanın ses çıkarmaya yarayan en önemli bölümlerinden birisidir. Ucuna kamış bağlanır ve Egedeki kullanımında üzerine avurtlak adı verilen nefes alıp vermeyi kolaylaştıran yuvarlak bir tablo takılır. Boru zurnanın üst tarafından bulunup 4/1’lik bölümü dilin içine girer. Genellikle metalden yapılır. Yörelere göre yapıldığı metal değişebilir. Gümüş veya sarı olabilir. Boru, çeşitli yörelerde lüle, etem, metem, boru, ula, v.s. gibi isimler alır. Zurna yapımı bölümünde boru yapımı anlatılmıştır Kamış
Kamış Zurnada ses elde edilmesini sağlayan en önemli parça kamıştır. Zurnadan çıkan volümlü ses kamışa aittir. İnce tarafı boruya bir iple bağlanır. Kamış çalınmaya başlamadan önce ıslatılmalıdır. Islatılan kamışa hava üflendiğinde, kamışın yatay haline getirilmiş kenarları birbirine çarpmaya başlar. Bu çarpmanın hızı sayılmayacak kadar titreşimlere neden olur. İşte bu titreşimler sayesinde kamışta ses oluşumu sağlanır. Kaba zurna çalımında kamışın ağız içindeki durumu yörelere göre değişiklikler gösterir. Bu değişiklikler de farklı çalım şekillerini ortaya koyar.Zurna yapımı bölümünde kamış yapımı anlatılmıştır
|
|
|||||||||||||||||||||||
