h — Buhl (Cimrilik)
Nefs-i emmârenin sekizinci huyu buhl, yâni cimriliktir. Cimrilik de kötü ahlâklardan biridir. Cimri kimseyi kullar sevmediği gibi Allah celle celâlühu da sevmez.
Cimrilik insanın Allah Teàlâ’yı tam bilmemesinden ileri gelir. Zira Allah Teàlâ Hazretleri, cömert, ata ve ihsan sahibi olup sayısız nimet ve rızıkları verendir, ihsanının sonu yoktur. Lütuf ve ihsanı sayıya gelmez derecede çok olduğundan hesapsız verir, vermiştir. En aşağı mükâfatı ise, bire ondur.
Allah Teàlâ’ya yakın olmak isteyenlerin de cömert ve sehâvet sahibi olmaları lâzımdır. Eğer bütün insanlar bu güzel huylarla amel etmeyip, paralarını sevip hayırlara can ü gönülden iştirak etmezlerse, şüphe yok ki, meydana getirdikleri cemiyetler pek çabuk yok olurlar, çökerler. Başkalarının esiri ve kölesi durumuna düşerler.
Mü’min önce iyi ahlâk sahibidir. Sonra âbiddir, zâhiddir. İyi ahlâkın en mühim sıfatlarından biri de cömertliktir. Çünkü, “Cömert insan hem Allah’a yakın, hem cennete yakın, hem de insanlara yakındır; cehennemden de uzaktır. Bahil (cimri) ise aksine; Allah’tan uzak, cennetten uzak, insanlardan uzak; cehenneme yakındır” buyurulmuştur.
Bunun için cömert kişi câhil dahi olsa, bahil olan âlimden, âbidden, zâhidden daha makbul ve Allah’a yakındır. Cennetin cömertler evi olduğunu da unutmamak lâzımdır. İbrahim aleyhisselâmın Allah Teàlâ’nın Halil’i oluşunun sebeplerinden birisi de cömertliğidir, denmiştir.
Cömert insanların rızıklarının pek çabuk ve sür’atle geleceğinden şüphe yoktur. Cenâb-ı Hak cömertleri hıfz u emânında bulunduracağından onların aleyhinde bulunmamak da ayrıca tavsiye olunur.
Cömert, Allah’ın ve insanların haklarına hürmet ve riayet edip malını ve hattâ canını Hak yolunda fedadan çekinmez. Cimri ise Allah’ın ve insanların haklarına riayet etmediği gibi, malını da infâk etmekten korkan ve kaçman kimsedir.
Haram yerlerden kazanıp haram yerlerde parasını israf edenlere cömert denemeyeceğini de bilmek gerekir.
Cimriliğin tedavisi ancak ilim ve iman kuvvetine amelce cömertliğe doğru atılan adımların, ihsan ve ikramların, mürüvvet icabı sadakaların bol bol verilmesine, bunun için de cömert kimselerle dost olup onların hareketlerim taklit ve tatbik etmek veya bunlara benzer ameller işlemekle mümkündür.