Bij het vernieuwen van de sierbestrating en de aanleg van een rioleringsbuis op de Dam voor het Paleis werd eind februari van dit jaar (= 1974, red.) gestoten op een funderingsrest van de Waag. Hierbij kon voor het eerst het gebouw exact gelokaliseerd worden.
De voorzijde was op het zuiden gericht. De westelijke zijkant stond tegenover de Mozes en Aäronstraat. De achterkant stond pal voor het huidige pand Dam 4, de oosthoek van de Nieuwendijk. Uit de metingen blijkt dat het gebouw slechts 47 meter van het paleis verwijderd stond. Daaruit valt te begrijpen dat Lodewijk Napoleon er last van had wanneer hij zijn blik liet dwalen vanuit het paleis in de richting van de Vijgendam en de Vismarkt! Hij liet het prachtige gebouw afbreken in 1808.
Op de prent van de Dam uit de Atlas van P. Fouquet uit 1762 krijgen we een indruk van het eerste monumentale renaissancegebouw in Amsterdam, dat hier in 1565 werd gebouwd. Tot 1617, toen ook de Sint Antoniespoort op de Nieuwmarkt als zodanig werd ingericht, was dit het enige waaggebouw van Amsterdam.
De nieuwe waag op de Dam verving een eerder, te klein geworden waaggebouwtje, dat voor de ingang van de Nieuwendijk had gestaan. Het nieuwe gebouw had twee verdiepingen met muren van zandstenen blokken. Ervoor stond een kapitale dubbele trap die naar de bovenzaal leidde, waar een wachthuis voor de soldaten was.
Beneden had de Waag zeven deuren waarin zeven weegschalen hingen om de koopmansgoederen, waarop accijnzen geheven werden, te wegen. Van dit alles zijn slechts de twee windwijzers, voorstellende Neptunus en Minerva, bewaard gebleven; ze zijn te zien in het Amsterdams Historisch Museum.
Dit renaissancegebouw vertoonde niet alleen boven de grond nog ouderwetse trekken, zoals het spitse hoge dak, maar ook onder de grond. Er was gekozen voor een zeer beproefde en ouderwetse funderingsmethode. Deze bestaat uit een roosterconstructie van eiken balken, waarbij de vakken werden volgeheid met berkenstammen.
De fundering verkeerde nog in goede staat, de muur had een dikte van ca. 80 cm, gemetseld met een steenformaat van 20 x 9,5 x 4,5 cmn. Dit is de gebruikelijke dikte voor een muur van een behoorlijk gebouw in de middeleeuwen hier in de stad. Dit type fundering is uit archeologisch onderzoek bekend in Amsterdam sinds omstreeks 1350. In de tijd dat deze waag gebouwd werd, 1565, vond al de overgang plaats naar de ‘Amsterdamse’fundering, die bestaat uit lange grenen masten met slechts een één- of anderhalfsteens muur met een dikte van 20 à 30 cm.
(Uit: Ons Amsterdam, oktober 1974.)
GROOTGRUTTERS
Niet Albert Heijn, Simon de Wit of De Gruiyter was kort na de eeuwwisseling het grootste levensmiddelenbedrijf van Amsterdam, maar de nu bijna vergeten firma W. van Amerongen.
Het in 1833 opgerichte eenmansbedrijfje van G.A. van Amerongen 'in komenijswaren', Nieuwe Leliestraat 28 (later 20), was uitgegroeid tot een filiaalbedrijf en werd in 1911 omgezet in Nederlandsche Handelsvennootschap v/h W. van Amerongen G.Azn., met als hoofdkantoor Prinsengracht 205. In 1914 had Van Amerongen 59 vestigingen, voornamelijk in Amsterdam, en was toen het grootste filiaalbedrijf van Nederland.
In dat jaar viel het bedrijf na een broedertwist uiteen: Ferdinand van Amerongen hield het bedrijf van vader Wilem, zijn jongere broer Willem junior stichtte de VANA (= Van A.). In 1938 runde Van Amerongen vanuit het nieuwe hoofdkantoor Haarlemmer Houttuinen 92 en vier pakhuizen (De Twee Leeuwtjes, Danzik en Het Paleis, Haarlemmer Houttuinen 179-185) in totaal 91 buurtwinkeltjes, waarvan 65 in Amsterdam.
De VANA, Stadhouderskade 80, telde dat jaar 69 Amsterdamse vestigingen. Daarmee waren de Van Amerongen de belangrijkste leveranciers van levensmiddelen in de hoofdstad. Ter vergelijking; in 1938 had P. de Gruyter & Zn. in Amsterdam 40 vestigingen en Albert Heijn maar dertien. In 1950 werd Van Amerongen overgenomen door Albert Heijn en verdween in 1953 ook als winkelnaam. De VANA (die de overgang naar echte supermarkt niet aandurfde) ging in 1970 ter ziele.
(Fragmenten uit: Philippe Hondelink. 'Levensmiddelenhandel in Amsterdam' I & II in Ons Amsterdam dec. 1997 en januari 1998. Beide nummers kunt u nog bestellen door een telefoontje naar OA-medewerkster Maaike van Veen (020-5518 533), het sturen van een e-mailtje of een krabbel in het Gastenboek op onze homepage!)
Wegwijzer:
Terug naar eerste pagina
25 & 50
Nog meer uit oude nummers van Ons Amsterdam
Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis
WhoWhere? - The Best Communications Guide on the Web
_______________________________________________________________
HUISNUMMERING
In Amsterdam worden de straten [bezien vanaf het uiteinde met de laatste nummers - red. '98] links oneven genummerd en rechts even. Deze regel wordt bevestigd door de uitzondering in de Maarten Harpertsz. Trompstraat in Amsterdam-West. In die straat liggen de oneven nummers [bezien vanaf de Admiraal de Ruijterweg ] rechts. Bovendien ziet men daar nog nog boven de meeste nummerbordjes de letter J, vermoedelijk een overblijfsel uit de tijd, dat deze wijk nog tot de gemeente Sloten behoorde.
[H.W. Alings in Ons Amsterdam oktober 1949.]
