Zaylac sida aynu la’ wada soconno waxa ay ahaan jirtay caasimaddii boqortooyadii Awdal,waxay ahaan jirtay hoy taariikheed, waxay ahaan jirtay hoy xaddaaradeed ama ilbaxnimo, waxay ahaan jirtay albaabka adduunku ka aglo Bariga iyo badhtamaha Afrika.

Zaylac waxa si weyn loo aamin san yahay in ay ahayd hooyadii magaalooyin xeebeedka Badda cas ka hor Ber bera, Jabuuti, Musawac iyo Bender Qaasim, xataa waxa ay ka qaddiim sanayd Muqdisho, Marka, Malindi iyo Mombasa, waxa kale oo aan la’ isku khilaaf sanayn in Zaylac ahayd halkii saxaabadii rasuulku ka soo degeen kolkii laga soo eryey Maka ee ay ku socdeen Ardul Xabash (Ethiopia). Waxa kale oo ay xuddun u ahayd halgankii Axmed Gurey, hoggaamintii toosnayd ee Suldaan Nuur iyo boqortooyadii cimriga dheerayd ee Awdal.

Zaylac waxa ay taariikhda, diinta, degaanka iyo maamulkaba mataano ku ahaayeen magaaladii caan baxday ee Adari (Harar) oo aan wax badan ka fogayn oogada Zaylac. Zaylac waa magaaladii uu in badan iyo inbadan ku taamayey boqorkii boqorada, libaaxii shawa ee Emperor Menilik II.

Nasiib wanaag, magaaladii noocaas ahayd ayay fursaddayda nololeed ii suurta gelisay in aan dhowaan booqdo, Zaylac oo sida magaalooyin xeebeedka kale ee badda cas ku taalla bogcad hoose oo la siman heerka badda ayaan ku begmay xilli galabeed abbaara 4:30 galabnimo. Waxa magaalada dhan kasta ka soo dugsiyey daruuro ka soo kacay xagga badda, daruurahaas oo aan xiligan jiilaalka ah looga baran xeebaha, haddana waxa la’ ii sheegay in dharaarahan oo dhan cirku cusbaa. Hirarka badda ayaa iyagna si debecsan u garaacayey banaanka bataaxa ah ee badda, waxaanan niyaddayda gashaday muuqaal kaas la yaabka leh qof kasta oo walbahaar iyo wel wel kashiisa ku jirey wuu ku ladnaan lahaa, gaar ahaan qofka shaqadu ku badatay ee nasiino doonaya ama lamaanaha is jecel ee nolosha macaankeeda wada dhadhaminaya iwm.

Magaalada Zaylac waxa ka jira nabad gelyo qaan gaadhay, oo gaamurtay, mana jirin wax cabsi ah oo ay qabeen dadka reer Zaylac. Dhinaca dhaqaalaha magaalada nolosheedu waxa ay si weyn ugu xidhan tahay Jabuuti, waxanay ii sheegeen dadka reer Zaylac in xadkii xidhnaan jiray uu waagii hore si weyn u wax yeeleeyey noloshoodana saamayn balaadhan ku yeeshay, laakiin hadda ay ku naalloonayaan naruurada xidhiidhka wanaagsan ee labada dal (Somaliland iyo Jabuuti) inkasta oo aan weli la wada fulin bay leeyihiin heshiiskii labada madaxweyne ee labada dal.

Dhinaca maamulka magaaladu waxay kamid ahayd degmooyinkii nasiib wanaag hanaanka dimoqraadiga ahi ka hano qaaday, waxaana taageero badan iyo wujuudba ku leh Xisbiga qaranka ee UDUB, xataa waxan ku arkay dukaamo iyo goobo ganacsi, oo dadku iyaga oo aan lagu khasbin ay iskood ugu dhejisteen sawirka Madaxweynaha Mudane Daahir Rayaale. Taas oo muujinaysa jacaylka iyo kalcaltooyada dadka reer Zaylac u hayaan dalkooda, dadkooda iyo dowladdoodaba.

Dhinaca duruufaha nololeed Zaylac oo sidaan hore u soo sheegay ahaan jirtay hooyadii magaalooyinka, waxa hadda ka muuqda dayac aad u fara badan, waxa gebi ahaanba bur buray dhismayaashii, waxa xidhmay wadooyinkii, ma laha cusbataallo iyo Iskuullo la xuso, dadkuna waa ku teel teel, haddii waayo badan Zelac ahaan jirtay hoyga xaddaaradda Geeska Afrika, hadda waa magac weyn iyo arag weyd ah. Hadday soo saari jirtay geesiyo sida Axmed Gurey iyo Shuyuukh caan baxa sida Sheekh C/Raxmaan Zeylici oo kutubtiisu goob kasta oo cilmi yaallaan, hadda ma laha xalqad tacliimeeed oo la’ tilmaamo. Haddii Ibnu Batuuta, Ibnu Khalduum, Al Cumari, Ibnu Hawkal iyo guud ahaan qorayaashii caan baxay ee dunidu wax ka qori jireen, hadda anigaa ugu horreeyey wax qarnigan wax ka qora.

Si kastaba ha ahaatee waxan ku soo arkay Zaylac dad wanaagsan oo fur furan oo u baahan dowlad iyo horumar. Waxaanan ku kalsoonahay in waqti dhow Zaylac noqon doonto Zaylacdeedii, marka loo eego sida ay u danaynayaan labada wadan ee jaarka ee Jabuuti iyo Etiopia.