QABAN
QAABIN MUDAHARAAD SHARCI AH OO QARANNEED
Waxa
qorey: Faarax Cali Jaamac,Ottawa,
Canada
Waxaa
hore loo yidhi: Ama afeef hore lahaw ama adkeysi dambe lahaw. Waxa kale oo
hore loo yidhi: Ishiisa laga arkaa, ushiisa lagu tumaa.
Sidaas
daraadeed, waxan halkan uga baaqayaa shacbiga geesiga ah ee Somaliland inay
hada fadhiga ka kacaan oo iyagoo adeegsanaya xuquuqdooda sida ku cad Dastuurka
iyo sharciga u yaala dalka Somaliland, ay qaban qaabiyaan mudaharaad sharci ah
oo ka dhaca dhamaan magaalo madaxyada lixda gobol ee dalka (Hargeysa, Burco,
Berbera, Borame, Cerigaabo, Laas Caanood ama Caynabo) kaasoo ay si adag ugu
difaaci doonaan himiladooda, geedi socodkooda, dimoqraadiyadooda, Dastuurka
iyo sharcigooda, xuquuqal insaankooda, xoriyatul qawlkooda, qadyadooda, iyo
jiritaanka Maandeeq ee cadowga gudahu iyo debedu uu ku hayo weerarada joogtada
ah ee kala duwan ee sida dadban iyo badheedkaba ahiba loogu fulinaayo.
Waxa
loo baahan yahay in mudaharaadkaas sharciyanka ah ee heerka qaran ahi ay
ummadu ku saleeyso diidmadooda ku wajahan tayo la’aanta
xukumada, maamul xumada, wax qabad la’aanta, wada shaqeyn la’aanta
xukumada iyo xisbiyada mucaaridka, kelitalisnimada, ku tumashada dastuurka iyo
sharciga, ku dhaqanka Xukunka Deg Dega ah kaasoo khayral dastuuri ah baalna
maraya maxkamadaha dalka, cadaalad darada guud ee dalka ka jirta, eexashada
sumeysan ee la caadeystay, ku tagri falka hantida qaranka, lunsadka hantida
qaranka, miisaaniyada sannadka 2004/2005 ee dhacan, dhaqaale xumada, daryeel
la’aanta bulshada, shaqo la’aanta, horumar la’aanta guud, musuq maasuqa
dhinac walba saameeyey, iyo dhul boobka badheedhka ahi.
Waxa
kale oo loo baahan yahay in mudaharaadkaas looga digaa Xukumada Riyaale inay
ka waantoobaan khalkhalida nabadgelyada guud iyo xasiloonida dalka, xaalad
abuurka sumeysan, hurinta colaadeed, ku xad gudubka xuquuqda muwaadiniinta,
xidh xidhida muwaadiniinta ee sida bilaa sharciga ah looga qafaalanayo
suuqyada, guryahooda, iyo hudheelada ay jiifaan; kala qaybinta midnimada
ummada iyo kala dhantaalida dalka (Galbeed iyo Bari), iyo isku dirka beelaha
walaalaha ah, hurinta dagaal sokeeye; waana in looga digaa Xukumada Riyaale
munaafaqada iyo dhoobeynta siyaasada gudaha iyo debeda ee dalka, mooqif
la’aanta iyo ka tabaabushe la’aanta ku wajahan Shirka Dib u Heshiisiinta
Kooxaha Somalia ee uga socda dalka Kenya, shisheeye kalkaalnimada, iyo u
adeegida cadowga gudaha iyo debeda ee ka soo horjeeda qadyada iyo jiritaanka
Somaliland falalkaas oo dhami oo noqonaya dembiyada la xidhiidha Khiyaamo
Qaran iyo Qaran Dumisnimada taasoo ay si cad u dhex dabaalanayso xukumadu una
baahan in fiiro gaar ah loo yeesho wax ka qabasho deg deg ah laga qaado si loo
badbaadiyo ummada iyo Maandeeqba.
Hadaba,
waa in ay ummadu hada kacdaa oo si deg deg ah isu habeeysaa oo ay
mudaharaadkan ku muujiyaan muwaadinnimadooda, himiladooda, iyo awoodooda
dastuuriga ah kaasoo ay ku baraarujin doonaan Xukumada Riyaale iyo Xisbiga
talada haya ee UDUB ee aragtida gaaban ee ra’yiga ka araday ee indhaha la’
ee dhegaha ka fureystay shacbigii soo doortay kuna soo ceshan doonaan
xuquuqdooda iyo xaqooda sida badheedh ahi loo duudsiiyey mudadaas dheer.
Sidaas
daraadeed, waxa loo baahan yahay in mudaharaadkan qaranneed loo qaban qaabiyo
si heer sare ah loona fuliyo si nabadgelyo leh oo xilkasnimo iyo ilbaxnimo
dheeraad lehi ku dheehan tahay; waxaan halkan uga soo jeedinaya dhamaan
ururada bulshada, hay’adaha wadaniga ah ee samafalka, iyo hay’adaha
wadaniga ah ee u dooda xuquuqal insaanka inay iyagoo ka shidaal qaadanaya
mudaharaadkii ardayda iyo dhalinyarada ee dhacay 18 May 2004, dhaawacyadii
axmaqnimada ahaa ee caruurtaas loo geystay, iyo xukunka deg dega ah ee khayral
dastuuriga ah ee sida qarsoogida iyo mugdigu ku jiro ay ugu riday Gudiga
Nabadgelyada ee Gobolka Hargeysa taasoo ku tumatay dastuurkii iyo sharcigii
dalka u yaalay baalna martay maxkamadihii dalka.
Ugu
dambeyn, waxaan halkan uga soo jedinayaa Xukumada Riyaale inaaney hor istaagin
dalabka mudaharaadkan sharciga ah
ee qaranneed ee dalka ka dhaci doona waana inay si hagar la’aan ah oo
xilkasnimo leh loogu ogolaadaa muwaadiniintaas xaqooda daba taagan ee ka doodi
raba hogaankan guracan iyo kelitalisnimadan dalkooda ka dhex aasaasantay ee
dhabada mugdiga ah ku majaro habaabinaya ummada iyo dalkaba ee khatartu ku
jirto ee sida badheedhka ah loogu jujuubaayo si waxyeelooyin iyo burbur loogu
geysto; waana in Boolisku ka waantowba cadaadiska iyo waxyaabaha ka gadoodsiin
kara ummadaas rabta inay si nabadgelyo
ah oo sharaf leh uga mudaharaadi doona dhamaan magaalooyinkooda waaweyn ee
dalkooda hooyo.
Waxa
kale oo aan u soo jeedinayaa in Radio Hargeysa, TV-Hargeysa, iyo dhamaan
Saxaafada xorta ahi inay wararka mudaharaadkaas qaranned ay si cilmiyesan oo
heer sare ahi ay dalka iyo caalamkaba uga hagar bixiyaan ama ugu soo
bandhigaan banaan baxaas muhiimka ahi kaasoo muujin doona dimoqradiyada dalka
ka jirta iyo sida ummada reer Somaliland ay ugu bislaatay qadyadooda taasoo
niyad jab weyn ku noqon doonta cadowga gudaha iyo debeda ee Maandeeq
ictiraafkana dardar hor leh gelin doona.
Haddi
Xukumada Riyaale ay ishortaagto qabashada mudaharaadkan qaranneed, waa in
markaa la qaban qaabiya SHIRWEYNE QARAN kaasoo lagu ridi doono xukumadan ina
majaro habaabinaysa iyo shaqsiyaadkan ina hor taagan ee mooqifkoodu cadeyn ee
aan daacada inoo ahayn ee hawlaha mugdiga iyo shisheeye kalkaalnimada inagula
dhex wareegaysa; waana in shirweynaha qaran lagu soo doortaa dowlad ku meel
gaadh ah oo mudo laba ama saddex sannadood dalka hogaamin doonta taasoo ummada
iyo dalkaba gaadhsiin doonta doorashooyin
xalaal ah oo ka turjunta rabitaanka shacbiga hubaal ah inay inoo horseedi
doonto halka aanu hiigsaneyno ee guushu, gobanimadu, midnimadu, nabadgelyadu,
horumarku, iyo bash bashka iyo barwaaqadu ku jirto.
Guul
iyo Gobanimo,
Faarax
Cali Jaamac,
Ottawa,
ON Canada
fjama022@uottawa.ca
