Rauf Orbay İsmet Paşa'nın LOZAN dönüşünde GAZİ'yi ve MECLİS'i avucunun içine alışını şöyle anlatır:

- " İsmet Paşa kendisini 'Avrupa politika alemini ve dünya ahvalini herkesten iyi anlamış ve bilmiş bir politika adamı' olarak tanıtmak becerikliliğini, MUSTAFA KEMÂL PAŞA da dahil olmak üzere herkese kabul ettirmişti!"

- "Bunu böyle kabul edişimiz, bizim GAFLET'imiz olmuştur!.. Zira MUSTAFA KEMÂL PAŞA da, ben de, KARABEKİR ve ALİ FUAT PAŞALAR da, diğer bir çok arkadaşlar da yıllardanberi çeşitli vazifelerle gidip gelerek, dillerini bildiğimiz, matbuatını ve neşriyatını da yakından takip ettiğimiz dış âlemin ve bilhassa Avrupa politikasının hiç te yabancısı olmadığımız halde; şimdi ömründe İLK defa gittiği Avrupa'da bir kaç haftacık kalan İsmet Paşa'ya 'dünya ahvalini herkesten iyi bilen bir dış politika uzmanı' gözü ile bakmak gafletine nasıl düştüğümüzü anlamıyorum!!."

- "Büyük Millet Meclisi'ndeki EKONOMİ-POLİTİK tahsillerini Avrupa'da yapmış, bu sahada İHTİSAS sahibi olmuş, muntazaman dünya ahvalini takip eden genç mebuslar bile, Lozan'dan dönen İsmet Paşa'yı dinlerken, ağzından çıkan her sözü mahz-ı keramet telakki edecek derecede tesiri altında kalmışlardı!"

- İsmet kudretli ve değerli birini görürse, hemen onu tepelemeye kalkardı!.. İşin kolayını da bilirdi. Rakibini MUSTAFA KEMÂL'e şahsi düşmanmış gibi gösterir, onu aldatırdı!.. Bu suretle MUSTAFA KEMÂL'in çevresindeki değerli insanların uzaklaşmasına sebep olmuş, ve tek kalmayı başarmıştır.

Bu durumdan tedirgin olan Kâzım Karabekir, Ali Fuat, Refet paşalar arasında, Rauf Bey başbakanlıktan çekildikten sonra bir tertip düşünülmüştür.... Muvaffak olabilmek için de orduyu ele almak lüzumlu görülmüştür.

Bu sırada MUSTAFA KEMÂL generallerin ya ordudan ya da meclisten istifaları üzerinde duruyordu.

Paşalar önce mebusluktan istifa ettiler. İsteklerine uygun olarak Kâzım Karabekir 1. Ordu müfettişliğine, Ali Fuat paşa 2. Ordu müfettişliğine tayin edildi. 3. Ordu müfettişi Cevat Paşa ile kolordu kumandanı Cafer Tayyar da bu tertibe dahildi... Bir yıl sonra orduyu elde ettiklerine inanınca, askerlikten istifa edip tekrar Meclis'e döndüler.

- Ali Fuat Paşa Konya'dan döndükten sonra MUSTAFA KEMÂL ile görüşmek istemiş, fakat bir türlü emeline nail olamamıştı... Biri Devlet Başkanı, diğeri Ordu Müfettişi; o zamanın Ankara'sı gibi avuçiçi kadar bir kasabada bir araya gelemiyor!.. Bu mümkün değildi.

O günlerde Meclis'te dolaşan söylentiler bunun İsmet Paşa'nın bir tertibi olduğu yönünde idi... Çünkü Ali Fuat Paşa, MUSTAFA KEMÂL ile diğer paşaların arasını bulmaya azmetmişti!

Bu kişilerin muhalefeti doğrudan GAZİ'ye değildi. Hepsinin emeli de GAZİ ile anlaşmaktı.

Böyle bir şey İsmet Paşa'nın işine gelir miydi?..GAZİ eski silah arkadaşları ile bir araya gelince o "vazgeçilmez adam" vasfını kaybetmez miydi?..İşte böyle bir kuruntu içinde İsmet Paşa, MUSTAFA KEMÂL ile Ali Fuat Paşa'nın buluşup uzlaşmalarını önliyecek her türlü tedbiri almıştır!.. Adı geçen paşaların bir çoğu, ATATÜRK öldüğünde dahi ona "küs" idiler.

- Büyük Millet Meclisi, Fransız İhtilali erkanının birbirini bertaraf etmeye çalıştığı "Convention"ı hatırlatır olmuştu.

Refet Bey ve arkadaşları "Saltanatçı, Hilafetçi, Cumhuriyet Düşmanı" olarak suçlandıklarında, hepsi "Reddederim!" diye bağırıyordu. Şu halde dava ne idi?... Onların davası MUSTAFA KEMÂL PAŞA'nın sadece İsmet Paşa'ya bağlanıp kalmaması, eski silah arkadaşları ile birleşmesi idi!..

Sonunda Ali Fuat Cebesoy'un, Rauf Bey, Refet Paşa, ve Kazım Karabekir Paşa ile birlikte Halk Fırkası'ndan istifa ettiklerini ve Cumhuriyetçi Terakkiperver Fırka"yı kurdular.

- Bu arada hasta olduğunu öne süren İsmet Paşa, başbakanlıktan istifasını verdi!.. Yerine Fethi (Okyar) Bey geldi. Ancak Şeyh Sait Vak'ası denilen büyük silahlı gericilik hareketi, Fethi Bey hükümetini gafil avladı. (11.2.1925) (6)

Fethi Bey o geniş ve yığın halindeki ayaklanmayı, Doğu'da sık görülen dağ eşkiyalıklarından biri telâkki etmişti... Bir kaç kıta jandarma ile bastırılacağını zannediyordu. Milletvekillerinin büyük kısmı da bu kanaatte idi...(7)

İsmet Paşa'ya göre isyan ordunun müdahalesini zaruri kılacak kadar vahimdi... Şeyh Sait çeteleri Şemdinan'a gelip dayandılar. 14 vilâyet isyancıların eline geçti. Yani durum sadece ciddi değil, tehlikeli idi. Çünkü arkasında İngilizler vardı.

Buna rağmen Terakkiperver erkanı ile Halk Partisi hizipçileri isyanın ordu kuvvetiyle bastırılmasına şiddetle karşı çıktılar... Aralarında Kazım Karabekir gibi paşaların bulunduğu bu grup, "kardeş kanı dökülmesinden, iç savaştan" söz ediyorlardı. İktidar kanadı da çok ağır ithamlarla saldırıyordu. Aslında ATATÜRK'ün sonradan Nutuk'ta belirttiği gibi, Şeyh Sait isyanında muhalif gruptan bir çok kişinin parmağı vardı, bunlar vesikalarla ortaya çıkmıştı...(8)

MUSTAFA KEMÂL'in hem isyan, hem de muhalefetle uğraşması mümkün değildi. Takrir-i Sükun kanunu çıktı. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası kapatıldı. GAZİ-Karabekir sürtüşmesi böylece derinleşti. Kel Ali, Kılıç Ali yeniden kurulan İstiklâl Mahkemeleri'nde epey idam cezası verdiler.

İşte İsmet Paşa böyle bir hengâme sonucu, bir elinde Şark'taki ayaklanmayı ordu ile bastırma, diğer elinde de Takrir-i Sükun Kanunu, tekrar iktidara gelmişti. Uzun süre de başta kaldı, ta 1937'nin sonlarına kadar!...

- MUSTAFA KEMÂL, DOĞU ve GÜNEYDOĞU MESELESİ'ne büyük ehemmiyet veriyordu... Bölgede 30.000'i mavzer olmak üzere 160.000 silah toplanmıştı!.. Buradakiler fakirdi de, bunca silahı alacak parayı, mermiyi nereden buluyorlardı?.. Bu soru, şimdinin de en önemli sorusudur.

Bunun için isyan bastırılır bastırılmaz 1505 ve 1515 sayılı kanunlar çıkarıldı... Bölgedeki arazi istimlâk edilecek, sonra TÜRK veya TÜRK KÜLTÜRÜ'ne bağlı göçmenlere tahsis edilecekti.

Ayrıca isyana sebep olan 500 kadar ağa ve aşiret reisi de batıya göç ettirildi. Bu kişiler Ermeniler'den kalan toprakların ve evlerin üzerine de oturmuşlardı... Topraklar ellerinden alınıp otoriteleri kaldırılınca, gerekli hukukî ve sosyal zemin hazırlanmış oldu. Artık o bölgenin her bakımdan TÜRKLEŞMESİ için hiç bir engel malmamıştı.

Ancak MUSTAFA KEMÂL'in kafasında uğraşması gereken pek çok konu vardı... Bu meselenin teferruatı ile ilgilenemedi. Başbakan olan Bitlisli İsmet te, Rumeli göçmenleri ile ilgilenmedi... Doğuya gidenlere tapu verilmedi... Batıya göç ettirilen ağalara 1934 yılında geri dönme izni verildi... Bunlar Medenî Kanun'un 639. maddesini çarpıtarak Ermeni topraklarını şahsi mülkleri haline getirdiler!.. 2510 sayılı kanunla da dağıtılmamış topraklarını geri aldılar. Büyük ümitler ile doğuya yerleştirilmiş olan Rumelili göçmenler Bursa yöresine kaydı. (9)

Cumhuriyet döneminde de azgın BATICILIK yapıldı... O kadar ki, takvimimizi, ağırlık, uzunluk ölçülerimizi bile değiştirdik, tek BATI'ya benziyelim diye... Bununla da yetinilmedi. Kıyafetimizi, tatilimizi, saatimizi, nikah, cenaze, yemek sistemimizi, hukuk sistemimizi, devlet idaremizi, hatta yanlış uygulanan "LÂİKLİK"le dinimizi bile değiştirdik. (10)

***

> İÇİNDEKİLER< > ATATÜRK DÖNEMİ - 2 < > ATATÜRK DÖNEMİ - AÇIKLAMALAR < > AÇIKLAMALAR-2 <
> NUTUK'TAN : ATATÜRK DÖNEMİ < > TÜRKİYE'NİN EKONOMİK DEĞERLENDİRMESİ 1924-2003 < > UNUTULMAYAN MANŞETLER <