Μεταξύ των μεσολιθικών ευρημάτων που βρέθηκαν στη Βοίβη της Θεσσαλίας, συμπεριλαμβάνεται και η αιχμή βέλους από πυριτόλιθο, που φυλάσσεται στο μουσείο Βόλου.

    Η αιχμή έχει μίσχο και η διαμόρφωσή της έγινε ύστερα από επεξεργασία των πλευρών μικρής λεπίδας πυριτόλιθου.

    Χρονολογείται στην όγδοη χιλιετία περίπου π.Χ.

Άποψις του σπηλαίου Φράγχθι

    Ο "άνθρωπος του KENNEWICK" ανακαλύφθηκε το 1996 στην ομώνυμη περιοχή της πολιτείας της Ουάσιγκτων των Η.Π.Α. και παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον αφού το κρανίο του είναι ευρωπαϊκού τύπου (caucasian).

    Οι έρευνες καθυστερούν λόγω δικαστικών διαμαχών ανάμεσα στους επιστήμονες και τους αυτόχθονες ιθαγενείς Ινδιάνους, οι οποίοι θεωρούν την εκταφή των νεκρών τους ως ιεροσυλία.

Ευρεθέν κρανίο

    Εξαιρετική σημασία για την ελληνική προϊστορία έχει η διεύρυνση των ορίων του αρχαιοτέρου νεολιθικού πολιτισμού ως τη μακεδονική Νέα Νικομήδεια (Νομός Ημαθίας - περιοχή Βεροίας).

    Από την κεραμική φαίνεται ότι ο σπουδαίος αυτός συνοικισμός χρονολογείται στην ώριμη φάση της αρχαιοτέρας νεολιθικής.

    Τα αγγεία της περιόδου μοιάζουν με ανάλογα της Θεσσαλίας.

    Την ίδια εποχή ακμάζουν (στο προκεραμικό στάδιο) και η Κνωσσός, η Άργισσα, η Ελάτεια κλπ. 

    Η Νέα Νικομήδεια στη Μακεδονική γη καθώς και η Χοιροκοιτία της Κύπρου αποτελούν τις αρχαιότερες πόλεις με αυξημένη οικιστική δομή και οργάνωση στον κόσμο.

    Η ανασκαφή έδωσε πολύτιμα στοιχεία για την αρχιτεκτονική και την διάταξη των οικημάτων.

    Τα σπίτια ήταν χτισμένα με έναν σκελετό από δοκάρια και κλαδιά που στήριζε τοίχους από πηλό.

    Η κάτοψη είναι τετράγωνη και οι διαστάσεις δείχνουν ευρύχωρα οικήματα (μήκος και πλάτος 8 μ. ενίοτε όμως ως 12 μ.).

    Από λείψανα εσωτερικών δοκών συμπεραίνεται ότι η στέγη ήταν κεκλιμένη προς τις πλευρές.

    Από αυτόν τον συνοικισμό προέρχονται οι περισσότερες ταφές της αρχαιοτέρας νεολιθικής.

    Κατά κανόνα οι νεκροί ενταφιάζονται σε αβαθή ορύγματα χωρίς κτερίσματα και χωρίς καμμιά ιδιαίτερη φροντίδα.

    Η στάση των περισσοτέρων σκελετών είναι η γνωστή συνεσταλμένη.

Ιδιαίτερα εντυπωσιακή φαίνεται η ταφή μιας μητέρας με δύο παιδιά, στο ίδιο όρυγμα.

    Η οικονομία ήταν βασικά γεωργική - αναμφισβήτητη και τεκμηριωμένη η καλλιέργεια δημητριακών - και κτηνοτροφική.

    Οστά εξημερωμένων προβάτων, βοδιών και χοίρων βρέθηκαν άφθονα, καθώς και ψαριών.

    Η ανάπτυξη της γεωργίας στον ελλαδικό - αιγαιακό χώρο σημειώνεται κατά την 7η χιλιετία π.Χ. και εγκαινιάζει, μαζί με την κτηνοτροφία, το παραγωγικό στάδιο οικονομίας.

    Τα είδη που καλλιεργούνται συστηματικά από την Προκεραμική Nεολιθική είναι το μονόκοκκο και δίκοκκο σιτάρι και το κριθάρι. Η μελέτη απανθρακωμένων σπόρων από οικισμούς της Mακεδονίας, Θεσσαλίας, Aργολίδας και Kρήτης δείχνει ότι κατά τις πρώτες περιόδους της Νεολιθικής απαντά συχνότερα το δίκοκκο σιτάρι, ενώ παράλληλα καλλιεργούνται και όσπρια (φακή, μπιζέλια). Από την Αρχαιότερη Νεολιθική καλλιεργείται και το λινάρι, σημαντικότατη πρώτη ύλη για την υφαντουργία.

    Από τη Νεότερη Νεολιθική η γεωργία επεκτείνεται με την καλλιέργεια σιταριού αρτοποιίας (Σιταγροί, Σέσκλο), κεχριού (Άργισσα, Xαιρώνεια), σίκαλης (Θαρρούνια Eυβοίας) και βρώμης (Πλατιά Μαγούλα Ζάρκου, Θαρρούνια). Στα όσπρια προστίθενται τα κουκιά (Σέσκλο, Διμήνι, Θαρρούνια), η φάβα και τα ρεβίθια (Διμήνι), εμπλουτίζοντας έτσι τη διατροφή σε φυσικές πρωτεΐνες.

    Kατά τη Nεότερη και την Tελική Nεολιθική εντατικοποιείται η καλλιέργεια του κριθαριού, πιθανότατα λόγω της προσαρμοστικότητάς του σε διαφορετικές κλιματολογικές συνθήκες. Στις πρώτες φάσεις της Νεολιθικής καλλιεργείται ευρύτατα το δίστοιχο κριθάρι (Γεντίκι, Σουφλί, Νέα Νικομήδεια, Φράγχθι, Κέα, Κνωσός), ενώ από τη Νεότερη Νεολιθική στη Μακεδονία και τη Θεσσαλία προτιμάται το εξάστοιχο κριθάρι.

    Aπό τη μελέτη των φυτικών καταλοίπων συνάγεται ότι τα δημητριακά και τα όσπρια καλλιεργούνται είτε στους ίδιους είτε σε διαφορετικούς αγρούς. Mικτές καλλιέργειες σημειώνονται για παράδειγμα στο Γεντίκι και στην Άργισσα, ενώ στον Πρόδρομο και το Σέσκλο οι καλλιέργειες γίνονται χωριστά. Aξίζει να σημειωθεί ότι τα είδη σιτηρών και οσπρίων που αναφέρονται δεν καλλιεργούνται το ίδιο σε όλους τους οικισμούς του ελλαδικού χώρου. Στη Νέα Νικομήδεια και τη Μαγούλα Μπαλωμένου προτιμάται για παράδειγμα ένα μόνο είδος σιταριού.

    Oι αγροί σκάβονται με λίθινες αξίνες, ενώ η χρήση του αρότρου δεν τεκμηριώνεται αρχαιολογικά στο Αιγαίο πριν από την Πρώιμη εποχή του Χαλκού (3η χιλιετία π.Χ.). H συγκομιδή των σιτηρών γίνεται με ξύλινα δρεπάνια, στο στέλεχος των οποίων προσαρμόζονται λεπίδες πυριτόλιθου η μια δίπλα στην άλλη.

    Tη διατροφή των νεολιθικών ανθρώπων συμπληρώνουν καρποί και φρούτα που συλλέγονται από φυτά που βρίσκονται στο άμεσο και ευρύτερο περιβάλλον των οικισμών: βελανίδια, φιστίκια, αμύγδαλα, κορόμηλα, κεράσια, δαμάσκηνα, μήλα, αχλάδια, ελιές, σταφύλια και μούρα. H συστηματική καλλιέργεια της ελιάς και του αμπελιού αρχίζει κατά την εποχή του Χαλκού.

    Μεταξύ των άλλων ευρημάτων της Νέας Νικομήδειας συγκαταλέγονται και οι 2.000 περίπου απανθρακωμένοι σπόροι σίτου, που αποδεικνύουν ότι οι μακρινοί εκείνοι πρόγονοί μας γνώριζαν να καλλιεργούν την γη από την 7η χιλιετία π.Χ.

Απανθρακωμένοι κόκκοι σιτηρών. Θεσσαλία (Μουσείο Βόλου)

    Απανθρακωμένοι κόκκοι σιτηρών βρέθηκαν και σε αρχαιότερα νεολιθικά στρώματα της Θεσσαλίας. Πρόκειται για άμεσες αποδείξεις του γεωργικού χαρακτήρος του αρχαιοτέρου νεολιθικού πολιτισμού του θεσσαλικού κάμπου (έμμεσες υπάρχουν άφθονες : τριπτήρες, μυλόλιθοι κ.ά.).

    Οι απανθρακωμένοι κόκκοι αποτελούν τις αρχαιότερες αποδείξεις καλλιέργειας σιτηρών στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Και είναι γνωστό ότι υψηλοί πολιτισμοί αναπτύχθηκαν μόνο στις περιοχές όπου είχε εξασφαλισθεί η καλλιέργεια σίτου (είναι πιο ανθεκτικός, αποθηκεύεται εύκολα, δεν χρειάζεται άρδευση).

    Υπάρχουν επίσης λεπίδες από θεριστικά μαχαίρια ή δρεπάνια (με γυαλισμένη μια πλευρά συνήθως, από το θέρισμα δημητριακών). Το συνηθέστερο λίθινο εύρημα της Προκεραμικής είναι μικρά κομμάτια λεπίδων από πυριτόλιθο ή οψιανό. Συνήθως το μήκος τους δεν ξεπερνάει τα δύο εκατοστόμετρα. Τα βασικά εργαλεία πρέπει να ήταν σύνθετα, από περισσότερα δηλ. μικρά κομμάτια πυριτόλιθου ή οψιανού που έμπαιναν σε λαβές ξύλινες ή οστέινες.

    Στη Θεσσαλία έχει ως τώρα επιβεβαιωθεί η καλλιέργεια δύο ειδών σιταριού, δύο ειδών κριθαριού, καθώς και κεχριού, πίσου, φακής και βίκου. Βρέθηκαν ακόμη μερικά βαλανίδια, που μπορεί να ήταν εδώδιμα. Τα είδη των δημητριακών φαίνονται πολύ πιο κοντά στα σύγχρονα, παρά στις άγριες μορφές τους, όπως τουλάχιστον βεβαιώνουν οι ειδικοί. Επομένως ήταν από καιρό εξημερωμένα και καλλιεργημένα.

    Το δίκοκκο σιτάρι και το κριθάρι απαντάται και στη Μικρά Ασία. Το μονόκοκκο σιτάρι και τα όσπρια απαντώνται, σε άγρια μορφή, και στη Νότιο Βαλκανική και στη Μικρά Ασία και σε ολόκληρο τον μεσογειακό χώρο. Φαίνεται πώς καλλιεργήθηκαν από τις άγριες μορφές - ή τουλάχιστον είναι δυνατόν να προέρχονται από ιθαγενείς ποικιλίες.

    Απανθρακωμένοι σπόροι από μονόκοκκο σιτάρι και βελανίδια έχουν βρεθεί και σε ειδικούς λάκκους αποθήκευσης και σε ειδικούς αποθηκευτικούς πίθους στον προϊστορικό οικισμό στο Αρχοντικό Γιαννιτσών.

    Έχουν βρεθεί επίσης απανθρακωμένα μπιζέλια και στην Σκοτεινή Θαρρουνίων Ευβοίας. Χρονολογούνται στην Nεολιθική εποχή.

    Οπωσδήποτε, τα είδη των ζώων και των φυτών που εξημερώθηκαν ή καλλιεργήθηκαν στην Ελλάδα κατά την αφετηριακή φάση της νεολιθικής, είναι τα ίδια με αυτά που συναντούμε στην Μικρά Ασία και την Μέση Ανατολή, γενικότερα.

    Θα πρέπει να προσθέσουμε ακόμη ότι στην Θεσσαλία (Άργισσα) βεβαιώθηκε η παρουσία σκύλου και ότι στο Σέσκλο έχουμε αρκετά οστά ψαριών, πράγμα που μαρτυρεί ότι η αλιεία δεν ήταν άγνωστη. Εξ' άλλου στις παραποτάμιες θέσεις αφθονούν τα όστρεα και σ’ όλους τούς συνοικισμούς βρέθηκαν κοινά σαλιγκάρια.
 

Απανθρακωμένα μπιζέλια. 
Σκοτεινή Θαρρουνίων Ευβοίας.
Φωτογραφικό αρχείο : Εφορείας
Παλαιοανθρωπολογίας-Σπηλαιολογίας. © YΠΠO

    Ο πρώτος «ολοκληρωμένος» πολιτισμός της Ευρώπης έχει γενέτειρα την Θεσσαλική γη.

    Ο πολιτισμός του Σέσκλου με τις ακροπόλεις χαρακτηρίζεται από τις «μαγούλες» (γηλόφους) και την ωραία διακόσμηση - κεραμική με τα γραμμικά κοσμήματα και τις πέτρινες σφραγίδες με τα μαιανδροειδή γεωμετρικά σχήματα.

    Οι ανασκαφικές έρευνες του 20ού αιώνα (1901 – 1902, 1956 – 1977) στο λόφο Καστράκι και τη γύρω του περιοχή πιστοποιούν την κατοίκηση του χώρου από την Προκεραμική Νεολιθική (6.800 – 6.500 π.Χ.) μέχρι την Ύστερη εποχή του Χαλκού (μέσα 2ης χιλιετίας π.Χ.).

Ανασκαφική άποψις

    Μέρος των ευρημάτων της Νέας Νικομήδειας αποτελεί το αγγείο με πλαστική απόδοση ανθρώπινης μορφής της Αρχαιότερης Νεολιθικής πολιτιστικής περιόδου (περ. 6500-5800 π.Χ.) και το οποίο βρίσκεται στο Μουσείο Βέροιας.

    Βάση αγγείου με αποτύπωμα υφάσματος. Aρχαιότερη Nεολιθική εποχή (περ. 6500-5800 π.X.).

Mουσείο Δράμας Φ 1439. ΥΠΠΟ/ΤΑΠ.

    Οι συστηματικές ανασκαφές που κατά καιρούς ανέλαβαν οι Γερμανοί καθηγητές Αρχαιολογίας Γουλιέλμος Δαίρπφελντ, Εριχ Μπούλλε, Αντολφ Φουρτβαίνγκλερ και Εμιλ Κούντσε, έφεραν στο φως ψευδόστομο αμφορέα με την αρχαιότερη μέχρι τώρα απόδειξη γραφής (σύμβολα κεραμέων ;) εις τον χώρο της ηπειρωτικής Ελλάδος.

    Τα πρώτα ίχνη οικισμών που έχουν βρεθεί μέχρι στιγμής στην Κύπρο, χρονολογούνται στις αρχές της έκτης χιλιετηρίδας π.Χ. στους πρόποδες της οροσειράς Τρόοδος.
 

    Ο συνοικισμός έχει ιδρυθεί πάνω σε λόφο που περιβάλλει ο ποταμός του Μαρονίου, σε μικρή απόσταση από την νότια παραλία της νήσου, μεταξύ Λεμεσού και Λάρνακος. Τα οικήματα πυκνά κτισμένα το ένα δίπλα στο άλλο, κατελάμβαναν όλη την έκταση του λόφου (μήκος περίπου 250 μέτρων) και, όπως υπολογίζεται, έφθαναν τα χίλια. Μπορούμε δηλαδή να μιλάμε για μια μικρή πόλη 4.000 - 5.000 περίπου κατοίκων.

Καλλιτεχνική αναπαράσταση οικισμού

    Ήταν κυκλικά χτισμένα με λίθινη κρηπίδα και ανωδομία από ωμές πλίνθους ή πηλό με θολωτό σχήμα της στεγάσεως. Η διάμετρος των περισσότερων θόλων δεν ξεπερνούσε τα 6 μέτρα, ενώ των μεγαλύτερων έφθανε τα 10 μέτρα.
 

    Μια λιθόστρωτη οδός μήκους 185 μέτρων χώριζε τον οικισμό, εκατέρωθεν του οποίου υψώνονταν οι θόλοι.
 

    Αν και δεν βρέθηκαν απανθρακωμένα δημητριακά, η καλλιέργειά τους βεβαιώνεται έμμεσα από την εύρεση μυλόλιθων και λεπίδων για δρεπάνια. 

Λίθινο αγγείο από τον οικισμό Χοιροκοιτίας

    Βρέθηκαν πάνω από διακόσια λίθινα αγγεία, κατασκευασμένα με μεγάλη επιδεξιότητα, κυρίως αβαθείς λεκάνες, κυκλικού, ωοειδούς και τετράπλευρου σχήματος, συχνά με εκροή, σπάνια και με λαβές, και αβαθείς δίσκοι.

    Βεβαιωμένη είναι και η ύφανση. Το ράψιμο ρούχων δηλώνεται έμμεσα από ευρήματα όπως οστέινες καρφίδες και βελόνες.

    Σε ταφές γίνονταν σε πρόχειρα ορύγματα εντός των θολωτών οικημάτων, με τον νεκρό ντυμένο και σε συνεσταλμένη στάση, συνοδευόμενο από κτερίσματα (συνήθως λίθινα αγγεία και κοσμήματα).

    Οι χρονολογίες που έδειξε η μέθοδος του άνθρακα C¹⁴ είναι γύρω στο 5.800 π.Χ.

    Την υποδειγματική ανασκαφή του μεγάλου αυτού συνοικισμού καθώς και πολλών άλλων νεολιθικών και χαλκοκρατικών συνοικισμών και θέσεων οφείλουμε στον ακάματο ερευνητή της κυπριακής προϊστορίας Πορφύριο Δίκαιο.

    Πρόκειται για τα παλαιότερα ομοίωματα οικημάτων από τον ελλαδικό και τον ευρωπαϊκό χώρο γενικότερα :
 

·        Ο περίφημος πήλινος «οικίσκος της Κραννώνος» (από τον «Πολιτισμό Σέσκλου» Θεσσαλίας). Από το εύρημα αυτό βεβαιώνεται ότι η στέγη των οικημάτων της εποχής ήταν δικλινής και ότι υπήρχε «οπαίο» για την έξοδο του καπνού. Η γραπτή διακόσμηση επιτρέπει να υποθέσουμε ανάλογο στολισμό ειδικής φύσεως κτισμάτων. Μέση Νεολιθική Εποχή (5.800 - 5.300 π.Χ.). Μουσείο Βόλου M 170.

Ο "οικίσκος της Κραννώνος"

Το ομοίωμα της Χαιρώνειας

·        Πήλινο ομοίωμα σπιτιού από την Χαιρώνεια. Ανήκει στη ίδια περίοδο με τον "οικίσκο της Κραννώνος". Μουσείο Χαιρώνειας 24.

    Τα ομοιώματα χωρίς στέγη προέρχονται από τη Θεσσαλία και τη Μακεδονία, χρονολογούνται στη Νεότερη Νεολιθική περίοδο και στοχεύουν στην προβολή του εσωτερικού του σπιτιού.

    Τα αντιπροσωπευτικότερα δείγματα προέρχονται από τους Σιταγρούς Μακεδονίας και από την Πλατιά Μαγούλα Ζάρκου στα Τρίκαλα Θεσσαλίας.

    Στο εσωτερικό των σπιτιών αποδίδεται η εστία και το "θρανίο" (κρεβάτι), ενώ στο δείγμα από την Πλατιά Μαγούλα Ζάρκου εμπεριέχονται και τα οκτώ μέλη της οικογένειας: παππούδες, γονείς και τέσσερα παιδιά!

    Από οικισμούς της Νεότερης και Τελικής Νεολιθικής δεν απουσιάζουν και πήλινες μικρογραφίες απαραίτητων στοιχείων του νεολιθικού νοικοκυριού, όπως φούρνοι και τραπέζια.

Πήλινο ομοίωμα σπιτιού με ειδώλια από την Πλατιά Μαγούλα Ζάρκου Τρικάλων. Mουσείο Λάρισας ΜΛ.ΠΖΜ.619

Προσόψεις μινωικών σπιτιών

    Είναι πολυώροφες με τοίχους κτισμένους από πέτρα, στρώματα πηλού και ξυλοδεσιές.

    Δεν υπάρχουν παράθυρα στο ισόγειο, ακριβώς όπως και στα ανάκτορα.

    Τα πλακίδια αποτελούν ίσως ενθέματα κιβωτιδίου με παράσταση πόλεως και κυνηγιού. 17ος - 15ος π.Χ. αι. (Μουσείο Ηρακλείου).

    Ακόμη μία απόδειξη των πολυώροφων Μινωικών κτισμάτων είναι και αυτός ο σφραγιδόλιθος, που παρουσιάζει έναν Μινωίτη (άρχοντα, ήρωα ή θεό), να στέκεται μπροστά από ένα παραθαλάσσιο συγκρότημα κτιρίων, που μπορεί να είναι ανάκτορο ή συνοικία πόλεως. Ο Α. Έβανς ήταν από τους πρώτους που πίστευε ότι το παλάτι της Κνωσσού ήταν πολυώροφο και πολλοί τον κατέκριναν για τις απόψεις του πιστεύοντας ότι κάτι τέτοιο είναι αδύνατο.

Αναπαράσταση ναού από τερακότα, α’ ήμισυ 1ου αι. π.Χ.,
από την περιοχή του Βούλτι.
(Ρώμη, Εθνικό Μουσείο Villa Giulia)

    Με την υποταγή στους Ρωμαίους, η τυρρηνική τέχνη υπέστη ακόμα πιο πολύ την επίδραση της μεγάλης Ελλάδας, υιοθετώντας έναν περισσότερο εμπορικό χαρακτήρα και σχεδόν αποκλειστικά μυθολογικά θέματα.

    Το εικονιζόμενο μοντέλο, το οποίο αναπαριστά ετρουσκικό ναό από το Βούλτσι, αποτελείται από έναν ενιαίο χώρο.

    Ο ναός είναι σκεπασμένος με ξύλινη στέγη, η οποία προστατεύεται με κεραμίδια από τερακότα.

    Αριστερά και δεξιά της στέγης βρίσκονται τα ανθεμωτά ακρωτήρια, ενώ στο αέτωμα εικονίζεται σύμπλεγμα αγαλμάτων.

    Οι ετρουσκικοί δε κίονες θυμίζουν πολύ τους δωρικούς.

·        Τμήματα πήλινων χοανών με υπολείμματα σκωριών, καθώς και σκωρίες από την Κεφάλα της Κέας προέρχονται από αναγωγή μεταλλευμάτων χαλκού όπως έδειξε η χημική ανάλυση.

·        Πήλινες χοάνες με υπολείμματα σκωριών από τήξη χαλκού από τους Σιταγρούς (Φάση ΙΙΙ) στην Δράμα.

·        Δυο χωνευτήρια με σκωρίες τήξης χαλκού από το Γυαλί Νισύρου (Δωδεκάνησα).

·        Υπολείμματα τήξης μετάλλου και σημαντικά χάλκινα αντικείμενα (εγχειρίδια, ράβδος) κοντά σε μεγάλη εστία - πυρά στο σπήλαιο Αλεπότρυπα Διρού Λακωνίας.

Χωνευτήρι από το Γυαλί Νισύρου

Ζεύγη αργυρών ενωτίων
από το Διρό

·        το αργυρό περίαπτο (φυλαχτό) σε μορφή δαχτυλιόσχημου ειδωλίου, το αργυρό περιδέραιο με τις 170 μικρές χάντρες από ασήμι και τα δυο ζεύγη αργυρών ενωτίων που έχουν κατασκευαστή από σφυρήλατο σύρμα (όλα από το Διρό) και τα οποία βρίσκονται στο Νεολιθικό Μουσείο Διρού,

·        το ασημένιο περίαπτο από το σπήλαιο της Αμνιστού Ηρακλείου σε μορφή ειδωλίου από σφυρήλατο έλασμα, και

·        το αργυρό περίαπτο με τραπεζιόσχημο στέλεχος πού φέρει διαμπερή οπή από το σπήλαιο Περιστέρια της Σαλαμίνας (ή αλλιώς Σπήλαιο του Ευριπίδη) που τοποθετείται στα τέλη της Νεωτέρας και τις αρχές της Τελικής Νεολιθικής, περίπου στο 4.500 π.Χ.

    Τα κοσμήματα αυτά είναι δαχτυλιόσχημα περίαπτα, ελάσματα δισκόμορφα σφυρήλατα με οπές, ελάσματα σε σχήμα ταινίας, διάφορα άλλα περίαπτα και χάντρες διαφόρων σχημάτων.

    Ο αριθμός των περιάπτων - φυλαχτών ανέρχεται στον αριθμό των 35, εκ των οποίων τα 33 έχουν το σχήμα δακτυλίου.

    Είναι κατασκευασμένα από χρυσά ελάσματα σφυρηλατημένα, που είχαν δημιουργηθεί από χύτευση σε ειδικές μήτρες.

Δισκόμορφα ελάσματα

Ίχνη γραφής (;)

    Το πιο εκπληκτικό δε όλων είναι ένα χρυσό δαχτυλιόσχημο περίαπτο με εγχάρακτα σημεία στην μία του πλευρά, τα οποία μοιάζουν να αποτελούν σημεία γραφής, όπως η αρχαιολόγος Καίτη Δημακοπούλου, στην δημοσίευσή της περί του νεολιθικού θησαυρού στην προαναφερθείσα έκδοση του ΤΑΠ αποδέχεται, τοποθετώντας όμως και ένα ερωτηματικό (?) δίπλα στην λέξη "γραφή", επειδή περιμένει - θέλουμε να πιστεύουμε - πιο ολοκληρωμένη μελέτη του υλικού και το οποίο τοποθετείται στο 4.500 με 3.300 π.Χ.

    Η παρουσία δε μιας τέτοιας μεγάλης ποσότητος χρυσού στον Ελλαδικό χώρο αυτή την εποχή και η πολύ καλή τεχνική πού εφαρμόζεται πάνω στο μέταλλο δηλώνουν καθαρά μία γνώση των κατοίκων του ελλαδικού χώρου πολύ παλαιότερη, όσον άφορα στην μεταλλουργία.

Η ανασκαφική δραστηριότητα του αρχαιολόγου και καθηγητού του ΑΠΘ κ. Γ. Χουρμουζιάδη έφερε στο φως ξύλινη ενεπίγραφη πινακίδα που χρονολογήθηκε με τη μέθοδο του ραδιενεργού άνθρακα ¹⁴C και βρέθηκε ότι είναι ηλικίας 7.250 ετών.

Ανεξαρτήτως του χαρακτηρισμού της (οπωσδήποτε Ελληνικής - η ομοιότητα των χαρακτήρων με τη Γραμμική Α είναι οφθαλμοφανής) γραφής που είναι χαραγμένη στην πινακίδα αυτήν και της αποκρυπτογραφήσεώς της, η ανακάλυψή της καταρρίπτει τις θεωρίες περί Φοινικικής ή Ινδοευρωπαϊκής προέλευσης του αλφαβήτου μας και αναδεικνύει την Ελλάδα ως την μοναδική κοιτίδα της γραφής και του πολιτισμού.

Ευρέθη από τον συγγραφέα – ερευνητή Κώστα Δούκα σε σωρούς χωμάτων προερχόμενους από τις ανασκαφές της περιοχής.

Μεταξύ άλλων, η ανασκαφική δραστηριότητα του αρχαιολόγου και καθηγητού του ΑΠΘ κ. Γ. Χουρμουζιάδη στο Δισπηλιό Καστοριάς έφερε στο φως μια οστέινη φλογέρα και ένα πέτρινο αγαλματίδιο, όλα της αυτής ηλικίας.
 

Χαρακτηρίστηκε από τους πρώτους ερευνητές της ελληνικής Προϊστορίας ως «πολιτισμός Διμηνίου».

Ευρέθη κεραμικός κλίβανος εργαστηρίου κεραμικής ο οποίος αποτελείται από ένα κυκλικό λίθινο θεμέλιο, που ορίζει το χώρο στον οποίο στοιβάζονταν τα στεγνά, ήδη διακοσμημένα αγγεία. Στη συνέχεια τα αγγεία σκεπάζονταν πλήρως με κλαδιά.

H επιφάνεια των κλαδιών στεγανοποιείτο με μάζες νωπού πηλού, ώστε να μπορέσει στη συνέχεια να ελεγχθεί η θερμοκρασία όπτησης (850οC).

Αιχμές βελών

Απεικόνιση του οικισμού (ΙΕΕ τ. Α σελ.71)

Ο τύπος του λαβύρινθου στην κατασκευή του οικισμού είναι χαρακτηριστικά παρόμοιος με τους αντίστοιχους λαβύρινθους των Κρητομινωϊτών και φυσικά του Δίσκου της Φαιστού.

Νεώτερες μελέτες δείχνουν να διαφωνούν με την συγκεκριμένη ερμηνεία της ρυμοτομίας του οικισμού, θεωρώντας ότι οι λίθινοι περίβολοι του Διμηνίου δε φαίνεται να ακολουθούν ένα προκαθορισμένο σχέδιο, αλλά ότι υπακούουν στις πρακτικές ανάγκες των κατοίκων του. Έτσι, πιθανότατα να συνδέονται με τη σταδιακή ανάπτυξη του οικισμού, προκειμένου να καλυφθούν οι ανάγκες στέγασης του πληθυσμού που αυξάνεται συνεχώς στην ευρύτερη περιοχή κατά τη διάρκεια της Νεότερης Νεολιθικής.

Κατά την Πρώιμη εποχή του Xαλκού η οικία 13 του κεντρικού περιβόλου θα επεκταθεί, οι δίοδοι προς την κεντρική αυλή φραχθούν και ο λόφος θα χρησιμοποιηθεί αποκλειστικά από μια οικογένεια.

Βρέθηκε στις ανασκαφές στην Σπηλιά του Κύκλωπος στην ερημονησίδα Γιούρα της Αλοννήσου από τον έφορο αρχαιοτήτων κ. Α. Σάμψων.

Πρόκειται για όστρακο (θραύσμα αγγείου) πάνω στο οποίο είναι χαραγμένα σύμβολα γραφής.

Η δε χρονολόγηση του ευρήματος έγινε με την μέθοδο της στρωματογραφίας.

Τα σήματα αυτής της γραφής μοιάζουν με τα γράμματα του Ελληνικού Αλφάβητου που υποτίθεται ότι «εμφανίστηκαν» γύρω στο 800 π.Χ.

Τα χαράγματα στο όστρακο δεν σχετίζονται με κανένα γνωστό είδος εγχάρακτης διακοσμήσεως, αποτελούν σαφή σύμβολα γραφής και έγιναν στην αρχική επεξεργασία του αγγείου. Μετά το αγγείο ψήθηκε και έτσι τα χαραγμένα σύμβολα έμειναν για πάντα.

Επομένως τα σύμβολα γραφής χρονολογούνται την εποχή κατασκευής του αγγείου (5.000-4.500 π.Χ.) και αποτελούν μία συνειδητή ενέργεια του κεραμέως.

"Σύμβολα κεραμέων" ;

Οι ανασκαφές των τελευταίων 15 ετών στην βασιλική νεκρόπολη της Αβύδου (480 χλμ. νότια του Καΐρου), που πραγματοποιούνται από το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο Καΐρου, απέδωσαν μικρά ελεφάντινα και οστέινα πλακίδια ύψους 3 περίπου εκατοστών.

Έχουν χαραγμένα πάνω τους σύμβολα αρίθμησης ή ένα έως τέσσερα ιερογλυφικά, τα οποία απεικονίζουν ποσότητες αγαθών που αποδόθηκαν έως φόροι.

Ο τάφος του βασιλιά Σκορπιού, στον οποίο βρέθηκαν, είναι της Προδυναστικής περιόδου και χρονολογήθηκε με την μέθοδο του άνθρακα ¹⁴C στην περίοδο Νακάντα ΙΙ (3.400 – 3.200 π.Χ.).

Τα περισσότερα πλακίδια χρονολογήθηκαν στο 3.200 π.Χ., ενώ ορισμένα στο 3.400 π.Χ.

Πλακίδια με δείγματα γραφής

Δύο πινακίδες από την περιοχή Τελ Μπρακ της Συρίας πιστεύεται ότι φέρουν τα αρχαιότερα εικονογράμματα της Μεσοποταμίας, τα οποία απεικονίζουν μία αίγα και ένα πρόβατο, συνοδευόμενα από τον αριθμό 10.

Σήμερα πιστεύεται ότι η εμφάνιση της γραφής στην Μεσοποταμία συντελέσθηκε σε μια ευρεία περιοχή κατά μήκος των ποταμών Τίγρη και Ευφράτη.

Εγχάρακτα σύμβολα - γράμματα βρίσκουμε στην Μακεδονία, στο Αιγαίο, στη Βουλγαρία, στην Ρουμανία και πιθανόν και σε άλλους χώρους της χερσονήσου του Αίμου.

Σε προϊστορικές ανασκαφές μέχρι τώρα βρίσκαμε νεολιθικά όστρακα αγγείων με εγχάρακτα σύμβολα, που μπορεί να έχουν σχέση με την προαναφερθείσα γραφή. Μέχρι πρόσφατα τα ονομάζαμε "σύμβολα κεραμέων".

Έχουμε επίσης "σύμβολα κεραμέων" στην Πρωτοελλαδική εποχή (3η χιλιετία) και στην Μεσσοελλαδική (2η χιλιετία).

Σύμβολα που μοιάζουν καταπληκτικά με τα Ελληνικά γράμματα : Μ, Χ, Ν, Κ, Ξ, Π, Ο, Ε, βρέθηκαν πολύ πρόσφατα σε ένα τεράστιο σύνολο αγγείων από τάφο της πρωτοκυκλαδικής περιόδου (3η χιλιετία) στην Μήλο.

"Σύμβολα κεραμέων" ;

Αναπαράσταση του βασικού καμινιού κυπέλλωσης

Οι λαυρεωτικές γλαύκες με την κουκουβάγια στην μια τους όψη, το ισχυρότερο νόμισμα της εποχής εκείνης, περιείχαν άργυρο του οποίου η καθαρότητα έφθανε στο 98%.

Ασημένιο τετράδραχμο.

Μέσα 5ου π.Χ. αι.