ГЛАВНА СТРАНИЦА

ГЛАГОЛИ

Општи правила:
a) Глаголите не  се менуваат по лица, само по времиња.

б) Во речник глаголите се дадени во инфинитив.

в) Во инфинитив глаголите обично завршуваат на -e, но едносложните  глаголи кои завршуваат на ненагласена самогласка не  завршуваат со -e.

г) Ако инфинитивот не завршува со -e, тогаш   тој се совпаѓа со основната форма: bo (да живее), gå (да оди), se (да гледа)

д) Основната форма (основа на глаголот)  е инфинитивот без -e:
syng (=synge минус -e) (да пее).

ГЛАВНА СТРАНИЦА
1. Сегашно време

Сегашното време се образува со  додавање на наставката -r на инфинитивот (важи за сите лица):

инфинитив: synge + -r = synger (пејам, пееш, пее, пееме, пеете, пејат)

инфинитив: bo + -r = bor (живеам, живееш, живее, живееме, живеете, живеат )

инфинитив: stå + -r = står (стојам, стоиш, стои, стоиме, стоите, стојат)

Употреба: Како и во македонскиот јазик (за изразување на дејство што се извршува во моментот на зборувањето). Понекогаш се користи и како идно време:

jeg kommer i morgen – јас доаѓам утре

Дејствата кои се случуваат во тековниот момент може да се изразат на  неколку начини:

а) со сегашното време: han læser – тој чита

б. со конструкцијата:
sidder/står/ligger og + сегашно време:
han sidder og læser – тој (седи и) чита

в. со конструкцијата:
er ved at + инфинитив:
han er ved at læse – тој чита

ГЛАВНА СТРАНИЦА
2. Минато време

Постојат 2 правилни (регуларни) конјугации (погледајте го и  Перфект на сегашно време):

а) Правилна конјугација, група 1 (најголема):
Основа + -ede (за сите лица):
husk, lav = huskede (памтев), lavede (правев)
bo, vask = boede (живеев), vaskede (миев)

б. Правилна конјугација, група 2:
Основа + -te (за сите лица):
læs, spis = læste (читав), spiste (јадев)
køb, vis = købte (купив), viste (покажував)

в. Неправилна конјугација:
var (бев), så (видов), gik (одев),
sagde (се чита [sä·]) (реков)

Употреба: Се употребува за дејствија кои се извршувале во минатото.

Дејствијата кои започнале во минатото и сеуште траат  можат да се изразат на неколку начини:

а) со употреба на минато време: han læste – тој читаше

б) со конструкцијата:
sad/stod/lå og + сегашно време:
han sad og læste – тој (седеше и)  читаше

в) со конструкцијата:
var ved at + инфинитив:
han var ved at læse – тој читаше

 

ГЛАВНА СТРАНИЦА
3. Перфект на сегашното време

Се образува со помошта на har или er пред минатиот партицип (погледнете минат партицип):

jeg har købt et hus – јас купував куќа
jeg er gået i sent – јас одев да спијам

Употреба: вообичаено се користи "har" : han har spist – тој изеде

"er" се користи со глаголите поврзани со движење:
han er gået – тој отиде
но: han har gået hele dagen – тој одеше цел ден

и во пасив: maden er blevet spist – храната беше изедена

 

ГЛАВНА СТРАНИЦА
4. Перфект на минатото време (свршено)

Се образува со помош на havde или var пред минатиот партицип (погледнете минат партицип):

jeg havde købt et hus – јас купив куќа
jeg var gået i sent – јас отидов кревет

Употреба: За опис на дејства, кои завршиле во определен момент во минатото.

ГЛАВНА СТРАНИЦА
5. Идно време

Се образува со помош на skal/vil пред инфинитивот
или користејќи сегашно време:

jeg skal rejse i morgen – јас ќе тргнам утре
jeg vil rejse i morgen - јас ќе тргнам утре
jeg rejser i morgen - јас ќе тргнам утре

 

ГЛАВНА СТРАНИЦА

НЕПРАВИЛНИ ГЛАГОЛИ

Тие се еднакви за сите лица:

jeg/du/han/hun/vi/I/de bliver
jeg/du/han/hun/vi/I/de blev
jeg/du/han/hun/vi/I/de er blevet

* - модални глаголи
** - помошни глаголи
*** - модални и помошни глаголи

Ова се најчесто употребуваните неправилни глаголи:

 

ГЛАВНА СТРАНИЦА

ПОМОШНИ ГЛАГОЛИ

Помошните и модалните глаголи kunne/skulle/ville/måtte се користат со инфинитив без "at":

jeg kan tale dansk – јас можам да говорам дански
du må gerne komme ind – ти можеш да влезеш
han ville ikke gøre det – тој не сакаше да направи така

Особеност на помошните глаголи е дека последната самогласка обично не се изговара:

han kan [kä] komme – тој може да дојде
han vil [ve] komme – тој сака да дојде
han skal [sgä] komme – тој треба да дојде
han skulle [sgu] komme – тој требаше да дојде

ГЛАВНА СТРАНИЦА

ПАРТИЦИПИ

1. Партиципи на минатото време

Постојат две правилни конјугации на минатиот партицип:

а) Правилна конјугација, група 1 (најголема):
Основа + -et (за сите лица):
husk, lav = husket, lavet
bo, vask = boet, vasket

б) Правилна конјугација, група 2:
Основа + -t (за сите лица):
læs, spis = læst, spist
køb, vis = købt, vist

Употреба: За образување на сложените времиња (сегашен и минат перфект):
jeg har/havde købt en ny bil – јас купив/бев купил нов автомобил.

Минатиот партицип може да се користи и како придавка (и се ускладува со именката како придавка)
: den spiste kage – изедениот колач
en spist kage – изеден колач

Минатиот партицип има пасивно значење:
den spiste kage - колачот што беше изеден

 

ГЛАВНА СТРАНИЦА

2. Сегашен партицип

Сегашниот партицип се образува со додавање на -ende кон  основата на глаголот:

smilende (smil + -ende), gående (gå + -ende).

Може да се користи како глаголски прилог само по kommer/kom, blive/blev: 
                       han kom gående (тој дојде одејќи)
                       hun blev stående (таа остана стоејќи)

Забелешка:  Англиската -ing форма, со која глаголскиот прилог може да се поистоветува во определен број случаи, во данскиот јазик се прави на друг начин:
                       девојчето се насмевнува = pigen smiler, pigen sidder/står/ligger og smiler
                       (подмет (девојчето) + прирок (се насмевнува))

Забелешка:          pigen er smilende = девојката е насмевната
                       (подмет(pigen) + глагол (er) + придавка (smilende) – именски прирок) 


             

Употреба: Сегашниот партицип може да се користи и како придавка, но тој не се согласува по ред и бројт со именката:
den smilende pige – насмевнатата девојка
en smilende pige – насмевната девојка
et/det smilende barn – насмевнато/то дете
de smilende børn – насмевнатите деца

Сегашиот партицип има активное значење:
den smilende pige – девојката која се насмевнува

ГЛАВНА СТРАНИЦА

 

ИНФИНИТИВ

Инфинитив – е формата во која се дадени глаголите во речник и обично таа завршува со -e.

Ако инфинитивот не завршува со -e, тогаш инфинитивот и основата се совпаѓаат:

bo (да живеам/да живееш/да живее/да живееме/да живеете/да живеат)
gå (да одам/да одиш/да оди/да одиме/да одите/да одат)
stå (да стојам/да стоиш/да стои/да стоиме/да стоите/да стојат)

1. Инфинитив без "at":

а)со помошен глагол:
jeg kan komme i morgen – јас можам да дојдам утре
jeg kan ikke komme – јас не можам да дојдам

б) по глаголи што опишуваат чувства:
jeg så ham komme – јас видов како дојде

2. Инфинитив со "at":

а) после предлог: han kom for at besøge mig – тој дојде за да ме види

б) како подмет: at rejse er dyrt – да се патува е скапо (патувањето е скапо)

в) предмет: hans mål var at rejse – неговата цел беше да се патува (неговата цел беше патување)

г) користење со друг глагол: han ønskede at komme – тој сакаше да дојде

[Главна Страница]

СУБЈУНКТИВ (КОНЈУНКТИВ)

 Субјунктивот не се користи во современиот дански јазик, но наоѓа примена во некои стари изрази и поговорки:

Gud velsigne Danmark - Боже, благослови ја Данска
Gud være med dig – Бог нека е со тебе

ГЛАВНА СТРАНИЦА

ПАСИВ

Општи правила: Пасивот се формира на два начини. Во некои случаи сеедно е кој начин ќе биде употребен, но некогаш постои мала разлика помеѓу искажаното од двете форми. Понекогаш може да се искористи и само едната од нив.

1. s-пасив:
Во сегашно време, наместо активната наставка -r  се додава наставката -s: sælges (актив: sælger)

bogen sælges – книгата се продава

Во минато време на активниот завршеток се додава  -s: solgtes (актив: solgte)

bogen solgtes – книгата е продадена

2. blive-пасив:
Сегашно време: bliver + минат партицип:

bogen bliver solgt - книгата се продава

Минато време: blev + минат партицип:

bogen blev solgt – книгата е продадена