Naim Frashëri

BAGËTI E BUJQËSIJA

O malet e Shqipërisë! E ju o lisat e gjatë,

Fushat e gjera me lule, q’u kam nër mënt dit’ e natë,

Ju bregore bukuroshe e ju lumënjt’ e kulluar,

Çuka, kodra, brinja, gërxhe dhe pyje të gjelbëruar!

Do të këndonj bagëtinë, që mbani ju e ushqeni,

O t’vëndethit e bekuar, ju mëndjenë ma dëfreni!

Ti, Shqipëri më ep nderë, më ep emërin Shqipëtar,

Zemrënë ti ma gatove plot dëshirë dhe me zjarr.

Shqipëri! Ò mëma ime! Ndonëse jam i mërguar,

Dashurinë tënde kurrë, zemëra s’e ka harruar.

Kur dëgjoj zëthin e s’ëmës, qysh e lë qengji kopenë,

Blegërinë dy a tri herë edhe ikën e merr dhenë,

Edhe në i prefshin udhën njëzetë a tridhjetë vetë

E ta trembin, ajy s’kthehet, po shkon në mest si shigjetë.

Ashtu dhe zemëra ime më le këtu, tek jam, mua,

Vjen me vrap e me dëshirë aty në viset e tua.

Tek buron ujët e ftohtë, edhe fryn veriu në verë,

Tek mbin lulja me gas shumë e me bukuri e m’erë,

Ku i fryn bariu xhurasë, tek kullosin bagëtija,

Ku mërzen cjapi me zile, atje i kam mënt’ e mija;

Atje lint diell’ i qeshur edhe hëna e gëzuar,

Fat’ i bardh’ e mirësija n’atë vënt janë mbluar;

Nat’ atje ‘shtë tjatrë natë, edhe dita tjatrë ditë.

Në pyjet e gjelbëruar, atje rrinë Perënditë.

Mëndje! Merr fushat e malet, jashtë, jashtë nga qyteti,

Nga brenga, nga thashethemet, nga rrëmuja nga rrëmeti.

Tek këndon thëllëza me gas edhe zogu me dëshirë,

E qyqeja duke qeshur, bilbili me ëmbëlsirë,

Tek hapetë trëndafili, atje ma ka ënda të jem,

Bashkë me shpestë edhe unë t’ja thërres këngës e t’ja them.

Të shoh kecërit e shqerrat, deshtë, cjeptë, dhënte, dhitë,

Qiellin e zbukuruar, dhenë me lul’ e me dritë.

Vashë bukurosh’ e bariut, që vjen me llërë përveshur,

Me zemër të dëfryer e me buzëzë të qeshur,

Me dy shqerrazë ndër duar të bukura, si dhe vetë,

Në sythin t’ënt e shoh gazë, që s’e kam gjetur ndë jetë.

Dashi susk’ e me këmborë, q’e ke manar, po të vjen pas

Dhe qeni me bes’ i larmë, të ndjek me dëshir’ e me gas;

Dashç Perëndinë, pa më thua, amës na pe bagëtinë?

I lash’ atje pas më të gdhirë... jâ atje përtej tek vinë!

O! Sa bukuri ka tufa, sa gas bije bagëtija!

Vinë posi mblet’ e plotë! I bekoftë Perëndija!

Nëpër shesh’ e nër bregore janë përhapur shqerrat,

E kecërit në për rripat, dhe gjethet e në ferrat;

Sa me vrap e me gas bredhin, edhe lozin shoku me shok

Aty përhapenë me nxit, aty mblidhenë prapë tok,

Edhe prapë tufë-tufë, përhapenë duke bredhur,

Duke ikur me vrap shumë, duke lojtur, duke hedhur,

Nxitojn’ e s’lodhenë kurrë, edhe kur i mer urija,

Sicili futet në tufë, suletë te mëm’ e tija,

Posa gjen mëmën e dashur, edhe me vrap i hyn në gji,

Rri më gjunjë dhe zë sisën, e qumështin e ëmbël pi:

Pa e ëma me mall shumë, ndo dhi qoftë e ndo dele,

Bir’ e vetëm e merr në gji, me gas e me përkëdhele.

Sa të mirazë ke dhenë! Zot i math e i vërtetë!

E ç’nom të hekur vure, për çdo gjë q’është në jetë!

Sa më pëlqen blegërima, zër’ i ëmbl’ e i bagëtisë,

Qengji edhe kec’ i bukur, që rri më gjunj’ e pi sisë!

Përhapurë bagëtija, në për sheshe, në për brinja,

Nër lajthi e në për dushnja, ndërr murriza, në dëllinja,

Bijen zilet e këmborët, dhe fyelli e xhuraja,

Dhe mbleron e gjelbërojnë fusha, male, brigje, maja,

Edhe gjithë gjë e gjallë, ndjen në zemrë një dëshirë,

Një gas t’ëmbël’ e të shumë. O! Sa e bukur e sa e mirë!

Pelën e ndjek mëz’ i bukur, lopës i vete viç pas,

Dellëndyshja punëtore, bën folenë me të math gas,

Ogiçi ikën përpara, i bie tufës në ballë,

Me zemrë të çelur shumë, vete si trimi me pallë,

Zoqtë zënë këng’ e valle dhe po kërcejn’ e këndojnë.

E në për dega me lule, si engjëllit fluturojnë,

Larashi ngrihet përpjetë, thua q’i shpije Perëndisë,

Një lëvdatë të bekuar për gëzim të gjithësisë.

Qielli sa ësht’ i kthiellt, e sa është zbukuruar!

E dielli sa ndrin bukur, mbi lulet e lulëzuar!

Gjithë këto lule ç’janë? Që u ngjallë me një herë!

Nga qielli ke zbritur? Ver’ o e bukura verë!

Çdo lulezë ka me vet-he, një emër’ e një fytyrë,

Një bukuri, një mirësi, një shtat, nj’ erë e një ngjyrë,

Si dhe çdo dra e çdo pemë, edhe çdo bar e do fletë,

Sa ësht’ e bukur faq’ e dheut! S’të zë syri gjë të metë,

Gjithë kjo bukuri vallë nga dheu të ketë mbleruar?

A me të matht të ti Zoti prej parrajs’ e ka dërguar?

... Veç një njeri shoh pa punë dhe të mjer’ e të brengosur,

Të këputur, të mejtuar, të grisur e të rreçkosur,

Lipën i gjori pa shpresë, se atje e pru përtimi,

S’i ka mbetur gaz në zemrë, se s’i la vënt hidhërimi;

Është njeri, si dhe neve, pa ep-i-ni, o të pasur,

E mos e lini të urët dhe të mjer’ e buzë-plasur,

Se përtim’ i zi, q’e pruri të gjorin më këtë ditë,

Nuk’ e dimë vet’ e xgjodhi, apo ja dhanë perënditë;

Edhe për një mizë, kur heq, i vjen keq njeriut të mirë,

Zemëra s’thuhetë zemrë, po të keshë mëshirë.

Ah! Edh’ atje tej mbi udhë, i duket i shkreti varri!

Rrethuar me lul’ e me bar, një të gjori udhëtari,

Që ka vdekur i ri shumë, e ka rarë lark shtëpisë,

Mërguar nga mëm’ e motrë, i rri si mëmëzë dh’ e qan,

Ndarë nga të gjithë shokët, edhe zi për të mjerin mban.

Tomor! O mal i bekuar, fron i lartë, që rri Zoti

Pas fes vjetrë që kishin Shqipëtaretë që moti,

Dhe ti Mali-Plak i lartë, që me syt e tu ke parë,

Luftëra të mëdha shumë, e punë, që kanë ngjarë.

O malet e Shqipërisë, që mbani kryet përpjetë,

Tëmer e frikë përhapni! Përpini qiejt e retë!

Të pa tundur për jetë jini, pa kur oshëtini,

Udhëtaritë në zemrë frikë të madhe i vini;

Kini shkëmbenj, gërxhe, lisa, lumënj dhe dëborë ndër gji,

Përsiprë lule’ e gjethe dhe brënfa ergjënt e flori:

E ju fusha bukuroshe, edhe të majm’ e pjellore,

Ju sheshet e lulëzuar ju bregore gjelbëroshe.

Q’u fali Zoti të mira, u mba me shumë pekule,

U dha bar e gjeth e veri, zoq e flutura e lule,

Zemrën’ e varfërë t’ime, aty ndër ju e kam mbuluar,

Jam lark jush i dëshëruar, edhe s’e duronj dot mallë,

Po s’e di si dua unë do t’i shoh njëherë vallë!

Të paskësha vrapn’ e veriut, të kisha krahë pëllumbi,

Nxitimn’ e lumit me valë, q’ikën me verik si plumbi,

E të vinja në gjit’ t’uaj nj’ujë të ftohtë të pinja,

Edhe në për ato hije një copë herë të rrinja,

Syt’ e ballit t’i xbavitnje, zemërënë ta dëfrenje,

Gazë, që paçë një herë, prap’ aty ndër ju ta gjenje.

O popo! Kshu pse më vili, përpara syve pa pushim?

O ditët’ e djalërisë! O moj kohëz’ e të rit t’im!

O flutura krahë-shkruar! Që fluturon në për erë,

As mer dhe zëmërënë t’ime, me vet-hezë dhe ma shpjerë.

Nër malet e Shqipërisë, tek kullosën bagëtija,

Tek i fryn bariu xhurasë, tek më rrinë mënt’ e mija,

Ku shkon me zile të madhe, ogiçi për mes lajthisë,

Po zjen e oshëtin mali, ngraha zër’ i bagëtisë;

Marrënë vrapn’ e nxitojnë, derdhen në gjollë për kripë,

Dhënët ndër shesh’ e ndër brigje, dhit në shkëmp e në rripë.

Bariu plak krabën në dorë, edhe urdhëron të rinjtë,

E ata gjithë punojnë, ngriturë më bres përqinjtë:

Ca bëjnë vathën e shtrungën, ca ngrehin tëndënb e stanë,

Kush sjell gjeth, karthij’ e shkarpa, sicilido ndih më një anë

Kush përvjel, kush qeth shëleknë, kush mjel dhitë, kush mjel dhëntë,

Njëri merr ushqen këlyshnë, tjatri përgëzon qëntë,

Stopani bër’ i zi sterrë, shikon bulmetn’ e bekuarë,

Tunt, bën gjalpë, djathë, gjizë, edhe punon pa përtuar;

Udhëtarvet, gjahëtorvet, q’u bije udha ndër male,

U ep mish, qumësht, kos, dhallë, ajkë, djathë, bukëvale...

Kec’ i mbeturë pa mëmë dhe i varfër’ e i shkretë,

Mënt mëmënë, që ka mbetur pa bir e pa gaz në jetë.

Dëgjoret nga mez’ i pyllit krism’ e sëpatës s’druvarit,

E sharresë, që bën lëndë, edhe fyell’ i shterparit.

Shterpari s’i qaset stanit, po nër pyje nij’ e ngrihet,

Në për maja, nër bregore, rri, këndon, a gdhënt, a shtrihet;

S’i trëmbetë syri kurrë, vetëm ajy dit’ e natë,

Nga ujku e nga kusari s’ka frik’ as nga lis’ i gjatë,

As nga shkëmbenjt’ e nga pylli; as gogolëtë s’e hanë,

Armëtë ka shok e vëlla, mëm’ e motërë xhuranë,

Miqt’ e ti shqerratë janë, kecëritë, dhitë, dhëntë,

Cjeptë, ziletë, këmborët, deshtë, e më teprë qëntë,

Që s’flenë, po rrin’ e ruajnë bagëtinë dhe barinë,

Kur shohin, tundin bishtin, dhe me gaz të math i vinë:

S’e hanë njerin’ e mirë edhe mikn’ e udhëtarë,

Se njohën, po të liknë, egërsirënë, kusarë.

Vjen nata, e lë në t’errët, del hëna i përhap dritën,

Vjen mëngjesi, sbardhëllehet, lint diell’ i bije ditën;

Yjtë, hëna, djelli, shënja, lindin e prapë perëndojnë,

Gjithë ç’lëvrijnë nër qiej, përpara syvet i shikojnë;

Mblidhen ret’ e hapësira, bënetë e zezë sterrë,

Vetëtimat e gjëmimet nisin, e shiu zë të bjerë,

Bariu vë gunën më kokë, z’eshkën me herë të parë,

Ndes shkarpat sakaqëherë, a lisnë fyl, dhe bën zjarrë;

Fishkëllen e thërret qentë si cilën me emër veçan,

Pa kur derdhetë baliku! Ujkun e zë edh’ e përlan,

Sa bisha, që bie dëmnë, errësir, e mjergull kërkon,

Papo bariu shum’ ahere vë re dhe mba vesh e dëgjon:

Dhe sokëllin me zë të math, tunden malet e shkëmbenjtë,

Gumzhitin pyjet e veshur, e oshëtinjë përrenjtë!

Ësht’ e lehtë dhi e stani, që kullot gjethin e malit,

Dhe bij’ e fle majë shkëmbit e pi ujëthit e zallit,

Dhi e shtëpis’ ësht’ e plokshtë, fle në vath’ e nënë strehë,

E pi ujët e rrëkesë edhe shtrihetë në plehë,

Ësht’ e butëz, edh’ e qetë dhe e urtë manare,

Nukë është si malsorja, andaj i thonë bravare.

Në pshat, posa sbardhëllehet, sheh në plakëzë të gjorë,

Ngrihet, hap derën nga-dale