Yarım kalan izdivaç

Biyologlar uzun yıllardan bu yana Brezilya'da yaşayan bir papağan türünü kurtarmak için çabalıyorlardı. Ne yazık ki bu kuş şimdi kayıp...

Özgür doğada yaşayan son Spix-Ara , gayet miskin bir yaşam sürmekteydi. Akşam kızıllığında yuvasına döndüğünde onu karşılayacak bir dişisi bile yoktu. Savanlarda yankılanan ötüşleri bir türlü karşılık bulamazken, çaresizliğinden farklı türden dişilerle de çiftleşmişti.

"Dünyanın en yalnız kuşu" ("The Independent") en az on yıldan bu yana kuzeydoğu Brezilya'da yaşıyordu. Biyologlar onun bu yazgısından yola çıkarak türünü yeniden kazanmak için harekete geçmişlerdi. Ne var ki umutlar yaklaşık üç aydan bu yana suya düşmüş durumda.

"Sanki yer yarıldı, kuşu içine aldı" diye hayıflanmakta " Ararinha Azul" ("Küçük mavi Ara") projesinin yöneticisi Mello Baros . "Eğer bu son erkek kuş da öldüyse, sonuca ulaşmamız çok zor".

Zoraki kaçınığın olası ölümüyle hayvanlar dünyasında ortaya çıkan trajedinin baş sorumlusu, gri mavi renkte parıldayan bu ayrıcalıklı kuş sayesinde kısa yoldan para kazanmayı düşleyen insafsız satıcılardır aslında. Ve ne yazık ki kendilerine türleri korumayı görev edinenler bu konuda geç kaldılar. "Kuşun şimdilik öldüğünü kabul etmek zorundayız" diyor Tenerife'deki Loro Parque vakfı yönetici Yves de Soye. Oysa vakıf papağanın kurtarılması için son yıllarda 600 000 dolarlık bir harcama yapmıştı.

Bir zamanlar 60'tan fazla türü vardı

1819 yılında Bavyeralı doğa bilimci Johann von Spix tarafından keşfedilen Cyanopsitta spixii, eskiden beri ender olarak rastlanan bir türdü. Kuş kuluçkaya yatmak için, Brezilya'nın Catingalar bölgesindeki akarsu kenarlarındaki savanlarda yetişen Caraibeira ağaçlarını seçiyordu. Biyologlar Curaça civarında hiçbir zaman bu türden altmıştan fazla örneğin yaşamadığını tahmin ediyorlar. Papağan türünün git gide azalması bölgede insanların ve keçilerin çoğalmasına bağlansa da, en büyük kaybın yasadışı ticaretle yaşandığı da bir gerçek. ( Bu türün karaborsadaki fiyatı yaklaşık olarak 60 000 dolardır). Hayvanın içinde bulunduğu vahim durum ancak seksenli yılların ortalarına doğru fark edilebildi. Kuş toplayıcıları tarafından takip edilen Spix-Ara zamanla iyice azalmıştı. 1985 yılında tüm Brezilya'yı haftalarca dolaşan biyologlar sonunda Curaça yakınında bu türden üç tane bulabilmişlerdi. 1990 yılındaysa sadece bir tane kalmıştı.

Tek başına kalan bu kuşun dökülen tüyleriyle yapılan gen analizleri sayesinde erkek olduğu anlaşıldıktan sonra, ornitoloji çevresi türün devamını sağlamak için kolları sıvamıştı. Spinx- Ara her ne kadar yalnız yaşıyor olsa da türün kurtarılmasında paha biçilmez bir değer taşımaktaydı. Tıpkı bir kılavuz gibi kafeslerde yaşayan altmış Spix-Ara için yol gösterecekti. "Yavru kuşlara doğadaki düşmanlarını tanımalarını, su ve yemi nasıl bulacaklarını öğretebilecek tek yetişkin kuştu o" diyor Barros.

Araştırmacılar ilk olarak 1995 yılında kararlı bir biçimde çöpçatanlık girişiminde bulunarak kafesten çıkardıkları bir dişiyi doğal ortama alıştırdılar. Ne var ki kuşların izdivacı gerçekleşmedi. Damat adayı ilk baştan gelini görmezlikten gelerek daha önce de çiftleşmiş olduğu kırmızı sırtlı Ara dişisini tercih etmişti. Bilim adamları bunun üzerine aile saadetini yeniden yaratmaya çalıştılar.

"Evlatlık" kuşlar

Böylece erkek kuşun kaybolmasından kısa bir süre önce, bir türlü gerçekleşmeyen izdivacı tekrarlamak için beş tane Spix-Ara dişisi ithal edildi. Biyologlar ayrıca kırmızı sırtlı Ara dişisiyle bir çift oluşturan yalnız papağana diğer dişi kuşları "evlatlık" olarak kabul ettirmeye de deneyeceklerdi. Kafeslerde doğan Spix-Ara yavrularına yuva bile yapmaya başlayan papağan çifti gelecek kuşaklar için büyük bir umut olacaktı.

Ne var ki bu mutlu aile tablosu artık tekrar yaşanmayacak. On beş kişilik bir ornitoloji ekibi geçtiğimiz Aralık ayında Curaça'daki Sao-Francisco nehri boyunca uzanan ormanların her köşesini aradı. "Son Spix-Ara papağanını ya bir atmaca parçaladı veyahut da yaşlılık nedeniyle öldü" diye kaygılarını dile getirmekte Barros.

Ancak araştırmacı yine de projeden vazgeçmek niyetinde değil. İçinde kafeslerde büyüyen Spix-Ara papağanlarının bulunduğu dev bir kafesi doğadaki bir üretim merkezine yerleştirmek isteyen araştırmacı, kuşları burada yabanıl hayata alıştırmaya deneyecek.

Kimbilir belki de tek başına kalan erkek Spix-Ara da ilerde bulunabilir. Kasım ve mart ayları arasındaki dönem kuşun kuluçka zamanı. Yalnız kuşun kendisine yeni bir dişi bulmak için çevreyi terk etmiş olabileceğini düşünen Barros, arayışını sürdürmeye kararlı.

(nöd.) Spiegel, 3/2001

Cumhuriyet . BİLİM TEKNİK

TÜRKİYE'NİN HAFTALIK BİLİM, TEKNOLOJİ VE ARAŞTIRMA HABERLERİ DERGİSİ Cumartesi Parasız Eki 3 Şubat 2001 Sayı: 724