Historija grada TREBINJA

KRATAK OSVRT NA HISTORIJU
TREBINJA I NASTANAK GRADA

     Dio istočne Hercegovine, odnosno najjužniji dio države Bosne i Hercegovine, čije središte je grad Trebinje, kroz vijekove je imalo burnu historiju.
     Ovuda su još od rimskog doba vodili važni trgovački putevi, a posebnu ulogu svakako je imala i blizina Dubrovnika, godinama jednog od vodećih trgovačkih centara na ovom dijelu Balkana.
     U rimsko doba Trebinje se javlja pod imenom Trijebanj. U jednom rimskom izvoru Dubrovačkog arhiva zapisano je da se mjesto nalazilo u oblasti Tervunija. Nešto kasnije, u 10. vijeku, oblast se zvala Travunija, koju pominje Konstantin Porfirogerit, a sam grad naziva Tervunija.
Prema kazivanju popa Dukljanina, Travunija je oblast koja se prostirala na jedan širi prostor sa mjestima od župe Ljubinje, pa sve do Risna i Rudina. Također, stoji zapisano da je Dubrovačko vijeće (prva polovina 14. vijeka) određivalo vrijeme početka trgovine u aprilu svake godine i regulisalo kada njihovi trgovci mogu ići u Trebinje.
     Ono što karakteriše Trebinje u srednjem vijeku, u doba Hercega Stjepana, a nešto kasnije i dolaskom Osmanlija (zauzimanjem od strane turske carevine), jeste utvrđeno naselje koje se zvalo Banj-Vir. Inače, Trebinje je palo pod tursku vlast 1470. godine, dakle cijelih sedam godina poslije Bosne.
     Ovom prilikom ćemo se najviše i zadržati na tom periodu osmanlijskog upravljanja ovim gradom, jer upravo pod njihovom vlašću po prvi put se ime grada i pojavljuje u svojoj sadašnjoj formi - Trebinje. Prvi put se ime Trebinja kao grada pominje 1711. godine od izaslanika ruskog cara Petera Mihajila Miloradovića, koji je imenovao kuće i dućane. Upravo je to bilo u doba Osman-paše Resulbegovića, tako da je više nego očigledno da je upravo taj čovjek zasigurno najzaslužniji za gradnju i izgradnju Trebinja i njegovog preobraženja u pravo gradsko naselje.
     Inače, po dolasku Osmanlija u ove krajeve primjenjivao se spahijsko-timarski sistem. Osnovne djelatnosti bile su zemljoradnja i stočarstvo, a egzistiralo je zanatstvo i trgovina u gradovima. Svo proizvodno stanovništvo tretirano je kao vojnički stalež.
     Na području Trebinja izvršeni su popisi stanovništva i imovine. Ratarstvo je bila glavna egzistencija stanovništva. To stanovništvo imalo status carskog hasa i moralo je plaćati obaveze carskoj blagajni. Dakle, plaćale su se feudalne dažbine. Gradsko stanovništvo bilo je pretežno muslimansko i bilo je oslobođeno tih dažbina, iako je posjedovalo manje parcele. One su se smatrale životnom potrebom porodice. Ratarsko stanovništvo bilo je poznato i kao raja. Zemljišni posjed koji su uživali i obrađivali označavan je kao baština ili čift. Baština je bila obični posjed, kojeg su uživali kršćani, dok su čift uživali muslimani. što je bio poseban status. Ali u Hercegovini tog doba i posjedi muslimana su se često obilježavali kao baština.
    
     Što se tiče islamizacije, tj. prelaska na islam, u trebinjskom kraju išlo je to veoma sporo. Tako npr, sredinom 16. vijeka, dok je Trebinje bilo u sastavu kaze Novi (Herceg-Novi) zabilježeno je da je 49 porodica u trebinjskim selima prešlo na islam. Ništa nije rađeno silom, a dobijanje povlašćenog položaja igralo je veliku ulogu u tome (Postoje i zapisi da je čuvena porodica Resulbegović 1529. godine prešla na islam od kršćanske porodice Burović).
     Najsudbonosniji trenutak u naseljavanju Trebinja muslimanima desio se 1687. godine, kada su Mlečani zauzeli Novi, koji je bio važno pomorsko utvrđenje turske carevine na Jadranu. Tada se u Trebinje i okolinu doselio veliki broj porodica iz Novog. Taj događaj je upravo i pokrenuo izgradnju Trebinja i njegovog pretvaranja u pravi grad. Mnoge familije se od ranije posjedovale svoje zimovnike u trebinjskom kraju, te su se u njih i uselile, a bilo je primjetno da su se, dolazeći u Trebinje, muslimani grupisali porodično ili po mjestu dolaska, te su obrazovale i prve mahale. Iz tog perioda bile su poznate Stara mahala, Risan mahala, Careva, Osman-pašina i druge. Neke porodice su se naselile oko tvrđave-gradine, u Policama, a neke i u Gorici. Trebinje je bilo dobro utvrđeno, sa četiri ulazne kapije: dubrovačka, zubačka, bilećka i lastvanska. Jutrom su se otvarale a noću zatvarale u određeno vrijeme. Niko nije mogao noću ući ili izaći bez posebnog odobranja starješine grada.
Novi talas (premda manji) naseljavanja Trebinja muslimanskim stanovništvom zabilježen je padom Imotskog 1717. godine.

Dakle, upravo tih godina, krajem 17. i početkom 18. vijeka Trebinje se širilo i van tvrđave (sadašnjeg Starog grada).
Utvrđenje je postojalo i prije dolaska Osmanlija (po nekima još od Ilira), a obnovljeno je 1616. godine.
Kako je Trebinje imalo veoma važnu ulogu u odbrani sistema, a nalazilo se na graničnom području turske carevine (1663. godine proglašeno je kapetanijom, što je podrazumijevalo poseban status), tako je u martu 1704. godine poslan carski berat, kojim je naređeno da se hitno podigne jača i veća tvrđava. Stajalo je da radovi moraju početi na Đurđevdan, a završiti se u kasnu jesen. U Carigradskom arhivu postoje zapisi o traženju majstora, krečara i klesara od Dubrovnika.
Međutim, tvrđava je završena tek nakon dvije godine.
1714. godine stigao je ferman od slutana da se popravi Banj-Vir zbog opasnosti od najezde crnogorsko-hercegovačkih plemena, kojim bi mogli pomoći Rusi i Mlečani.
1715. godine prišlo se gradnji hendeka (kanala) oko Grada, dužine 460 metara, dubine 5 metara i širine 10 metara (Kanal je djelimično zatrpan 1914. a potpuno 1932. godine), gdje je pomoć zatražena od Dubrovnika (podaci Dubrovačkog arhiva.
Izgradnjom kanala Trebinje je postalo neosvojivo za neprijelje.

Nacrt trebinjske trvđave

1. Državna kula
2. Hadžihasanovića kula
3. Saradžića kula
4. Hadžismajlovića kula
5. Landrovića tabija
6. Salahovića tabija
7. Ćatovića tabija

_________________________________
(Korišćeni zapisi iz knjige "Trebinjska kapetanija u odbrani Hercegovine", autora profesora Raifa Hajdarpašića, izdanje iz 1998. godine)

nazad | home

Copyright by Izvori.net 2001