ต่อและแตน (Wasp and hornet)

เป็นแมลงจัดอยู่ใน Class Insecta, Order Hymenoptera ต่อ มีขนาดลำตัวยาว 1.5 ซ.ม. ขึ้นไป ส่วนแตน มีขนาดต่ำกว่า 1.5 ซ.ม. ต่อและแตนมีเหล็กไนอยู่ที่ส่วนปลายของลำตัว มีลักษณะคล้ายเข็มฉีดยา ต่อและแตนมีลักษณะและวงจรชีวิตคล้ายกัน ตัวต่อหนึ่งตัวสามารถต่อยศัตรูได้หลายครั้งโดยตัวเองไม่ตาย ต่อในประเทศไทยมีหลายชนิด เช่น ต่อหัวเสือ ต่อป่า ต่อหลวง ต่อรัง ต่อหลุม ต่อนอนวัน เรียกตามลักษณะการทำรัง พฤติกรรม หรือที่อยู่อาศัย ส่วนแตนมีหลายชนิด เช่น แตนบัว แตนฝักบัว แตนลิ้นหมา แตนกล้า แตนลาน เป็นต้น ซึ่งเรียกตามลักษณะของรังแตน อาการแสดงที่เกิดจากการถูกต่อต่อย ขึ้นอยู่กับชนิดของต่อ ปริมาณน้ำพิษ จำนวนต่อที่ต่อย รวมทั้งปฏิกิริยาของคนแพ้แมลงเป็นต้น ผู้ที่ไม่แพ้แมลง (non-allergic) หลังจากถูกต่อต่อย อาจรู้สึกเจ็บและบวมเพียงเล็กน้อย ต่อมาจะหายเองได้ ส่วนในรายที่มีปฏิกิริยาปานกลาง หรือรุนแรง จะปวดมากบริเวณที่ถูกต่อต่อย มีอาการหน้ามืด และเป็นลมได้ บางรายเหงื่อออกมาก ตัวสั่น หาวบ่อยครั้ง อาจมีลมพิษทั่วตัว คัน เจ็บและมีไข้รายที่เกิดปฏิกิริยาอย่างรุนแรง ผู้ป่วยจะหายใจลำบาก เขียวคล้ำ ความดันโลหิตต่ำจนช็อกเกิดภาวะการไหลเวียนของโลหิตล้มเหลว และจะเสียชีวิตในเวลาต่อมา

การป้องกันกำจัด : การกำจัดตัวต่อโดยใช้สารเคมีบางชนิด เช่น bendiocarb, carbaryl, diazinon, DDVP หรือ malathion ฉีดพ่นที่รังต่อ การทำลายรังต่อเสือ ซึ่งรังมีขนาดใหญ่ มีตัวต่ออาศัยอยู่ภายในเป็นจำนวนมาก การทำลายรังต่อเสือจึงต้องกระทำอย่างระมัดระวังเป็นพิเศษ ต้องอาศัยผู้ที่มีความรู้ความชำนาญ วิธีที่ปลอดภัยมากที่สุดในการทำลายรังต่อเสือ จะกระทำในเวลากลางคืน เมื่อตัวต่อทุกตัวอยู่ภายในรัง รังของต่อเสือจะสร้างทางเข้าออกเพียงทางเดียวมีขนาดเส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ 2-3 นิ้ว ก่อนฉีดสารเคมีเข้าไปในรังต่อ จำเป็นต้องอุดทางเข้าออกของรังต่อด้วยสำลี อุดที่รู ตัวต่อจะไม่สามารถหนีออกจากรังได้ จึงใช้สารเคมีชนิดบรรจุกระป๋องอัดก๊าซชนิดที่ปลายหัวฉีดมีท่อยาวเล็ก ๆ สวมบนหัวฉีด พยายามใช้หัวฉีดเจาะบริเวณข้าง ๆ ของรังต่อแล้วฉีดพ่นสารเคมีเข้าไปภายในรัง ทำเช่นนี้จนรอบรังต่อ จะทำให้ต่อในรังตายทั้งหมด หากจำเป็นต้องกำจัดรังต่อในเวลากลางวันต้องสวมใส่เสื้อผ้าหนาหรือหลายชั้นเพื่อป้องกันต่อต่อยและต้องสวมถุงมือที่หนา รองเท้าบู้ท และสวมหมวกเพื่อป้องกันต่อรุมต่อย
เอกสารอ้างอิง :

WHO. Chemical methods for the control of arthropod vectors and pests of public health importance. Geneva, 1984: 74-6.
บุญเยือน ทุมวิภาต. พิษจากแมลง. ใน:ไพโรจน์ อุ่นสมบัติ, ประพันธ์ เชิดชูงาม, บก.เวชศาสตร์ป้องกัน. กรุงเทพ ฯ:สหประชาพาณิชย์, 2532:821-41.

โดย: ประพันธ์ เชิดชูงาม, วทบ, DAP&E, MPH, ศุภชัย รัตนมณีฉัตร, พบ, สม, MSc
ภาควิชาเวชศาสตร์ป้องกันและสังคม คณะแพทยศาสตร์ศิริราชพยาบาล
กลับหน้าแรก