ŞARBON
(Anthrax)
Klinik Özellikleri
Şarbon, ot yiyen hayvanlarda görülen bir hastalıktır,
insanlarda görülme sıklığı çok düşüktür. İnsanlara bulaşması; hastalıklı
hayvanlarla ilişki veya hayvansal ürünlerin yenmesi ile olur.
Şarbon insandan insana bulaşmaz.
İnsanda etkili olan Şarbon (Anthrax) üç ana
klinik tablo oluşturur.
Deri,
Akciğer ve Gastrointestinal
Şarbon.
En sık görüleni Deri şarbonu’dur, bakteri
sporlarının deri ile etkileşimi, Akciğer şarbonu; sporların solunum yolu
ile alınması, Bağırsak şarbonu ise sporların ağız yolu ile alınması sonucu
bulaşır. Vücuda yüzeyel temas, solunum veya sindirim yolu ile giren B.
anthracis endosporları makrofajlar tarafından fagosite edilip lokal lenf
nodüllerine taşınırlar. Makrofajlar içerisinde gelişerek vegetatif bakteri
haline gelen endosporlar lenfatik sistemde çoğalarak kan dolaşımına girerler.
Sayıları kısa zamanda mililitrede 10-100 bin’lere ulaşarak masif septisemiye
neden olurlar.
Solunum yolu ile bulaşan şarbonun sistemik
hale gelmesi ve sonunda % 100’lere ulaşan mortalite, semptomların ortaya
çıkmasından sonra, 1-2 gün içerisinde gelişir.
Hastalığın akciğer veya sindirim sistemi yolu
ile bulaşabilmesi için en az 10 bin bakteri sporunun solunması veya ağız
yolu ile alınması gerekmektedir.
Etkeni
Şarbon, B. anthracis isimli bakterinin endosporlarının
oluşturduğu bir enfeksiyondur.
Bacillus anthracis; hareketsiz, sporlu, gram
pozitif - çomak şeklinde bir bakteridir.
Endosporları; bölünmez, ölçülebilen bir metabolizmaları
yoktur, kuru ortama, ısıya, UV ışınlarına, gamma radyasyona ve çeşitli
dezenfektanlara karşı dirençlidirler.
B. anthracis’in virulansında üç faktör önemlidir;
ödem oluşturan toksini, letal toksini ve kapsül antijeni. Bu faktörler
konakta septisemi ve ölüme neden olurlar.
Hastalık Belirtileri ve Tanı
Akciğer şarbonu; B. anthracis endosporlarının
solunum yolu ile alınması sonucu oluşan akciğer şarbonunun inkubasyon süresi
1-7 gün arasındadır. Bu süre, karşılaşılan spor sayısı, kişisel faktörler
ve kemoproflaksiye bağlı olarak değişim gösterebilir. Hastalık üst solunum
yolları enfeksiyonu gibi başlar, bunu hipoksi ve dispne gelişimi
izler. Radyolojik olarak mediastinal genişleme bulguları saptanır. İleri
dönemde akciğer yetmezliği, şok ve sıklıkla menenjit gelişir.
Antibiyotik kullanımı ve destek tedavilere
rağmen ölüm oranı çok yüksektir (% 90-100).
Gastrointestinal Şarbon
Kontamine etlerin az pişmiş veya
çiğ olarak tüketilmesi ile oluşan gastrointestinal şarbonun da inkubasyon
süresi 1-7 gün arasındadır. Orofaringeal ve abdominal form olarak ikiye
ayrılabilir. Orofaringeal formda dil kökü lezyonları, boğazda tahriş, disfaji
(yutma güçlüğü), ateş ve bölgesel lenfadenopati görülür. Abdominal formda
bulantı, iştah kaybı, kusma ve ateş belirtilerini izleyen karın ağrısı,
kan kusma ve kanlı ishal gelişir. Ölüm oranı % 25-75 arasındadır. Erken
antibiyotik tedavisinin ölüm oranına etkisi tam olarak bilinmemektedir.
Deri şarbonu
Bu form, enfeksiyonun en sık görülen tipi
olup hasta hayvanların kontamine et, yün, post ve derisinin cilt ile teması
sonucu oluşur. İnkubasyon süresi 1-12 gündür. Cilt enfeksiyonu küçük bir
papül olarak başlar, 1-2 gün içinde vezikül gelişir ve nekrotik ülser oluşumu
ile sonlanır. Cilt lezyonu genellikle ağrısızdır, hastalarda ateş, baş
ağrısı ve bölgesel lenfadenopati görülebilir. Deri şarbonunda yaklaşık
% 20 olan ölüm oranı antibiyotik kullanımı ile % 1 'in altına iner.
Akciğer şarbonu
Başlangıç döneminde viral üst solunum yolları
enfeksiyonu ve atipik pnömonilerle karışabilir. Bütün şarbon tiplerinde
hastadan iyi bir anamnez alınmalı, özellikle B. anthracis sporları ile
kontamine materyallerle ilişki sorgulanmalı, şüpheli durumlarda derhal
kesin tanıya yönelik testler istenmelidir.
Tanıda laboratuvarda direkt mikroskobik inceleme
ve kültür yöntemleri kullanılmaktadır.
Şarbon, vücutta toksik reaksiyon
oluşturan bir süreçtir. Bu süreç belirli bir aşamaya ulaştığında, bakteriler
etkisiz hale getirilse dahi, geri dönüş yoktur.
Letal toksin proteinlerine karşı
bağışıklık oluşturulsa bile, toksin tarafından etkilenen makrofajların
salgıladığı proinflamatuar sitokinleri şok ve ani ölümü getirir.
Henüz bu toksinlere karşı geliştirilmiş
bir antitoksin yapısı mevcut değildir.
Aşağıdaki tabloda Şarbon hastalığına
karşı uygulanması gereken farmakolojik tedavi yöntemleri özetlenmiştir;
Enfeksiyon tedavisi
|
|
|
|
| Penisilin V | Günde 200 – 500 mg 4 defa | Günde 25-50 mg/kg (2 veya 4’e bölünerek verilir) |
| Penisilin G | Toplam 8-12 milyon Ünite , 4-6 saatte bir dozlara bölünür | Günde 100,000 -150,000 U/kg , 4-6 saatte bir dozlara bölünür |
| Streptomisin | Günde 30 mg/kg İM veya İV,Gentamisin penisilinle birlikte kullanılır. | |
| Tetrasiklin | 250-500 mg ağızdan veya IV, günde 4 defa | Çocuklarda tetrasiklin kullanılmaz |
| Doksisiklin | 200 mg oral veya IV yükleme dozu, sonra 50-100 mg 12 saatte bir | Çocuklarda dosisiklin kullanılmaz |
| Eritromisin | 250 mg oral, 6 saatte bir | Günde 40 mg/kg, 6 saatte bir dozlara bölünür |
| Kloramfenikol | Günde 50-100 mg/kg ,oral veya IV 6 saatte bir dozlara bölünür | Günde 50-75 mg/kg , 6 saatte bir dozlara bölünür |
| Siprofloksasin | 250-750 mg ağızdan günde iki defa200-400 mg IV her 12 saatte bir. | Oral ve IV kulanımı 18 yaşından küçük çocuklar için onaylanmamıştır. |
Profilaksi
| Doksisiklin | 100 mg ağızdan günde iki defa 4 hafta kullanılır | |
| Siprofloksasin | 500 mg ağızdan günde iki defa 4 hafta kullanılır |
Aşırı ödemi olan hastalarda Kortikosteroid tedavisi
| Deksametazon | Günde 0.75-0.90 mg/kg ağızdan, İV veya İM dozlara bölünerek 6 saatte bir | 0.25-0.5 mg /kg her 6 saatte bir |
| Prednizon | Günde 1-2 mg/kg veya 5-60 mg ağızdan |
Şüpheli bir paket veya materyel geldiğinde yapılacaklar
