3.4. Thanasimus formicarius ve Diğer Predatörleri

Artvin Orman Bölge Müdürlüğü ormanlarında predatörlerin yoğunluğunun tespit için toplam 668 Ips typographus faal yuvası açılmıştır. Açılan bu yuvalarda 25 predatör tür tespit edilmiştir. Kademeli olarak açılan yuvaların 608'inde 306 adet predatör tespit edilirken, 60 yuvada hiç bir predatöre rastlanılmamıştır (Tablo 4).

Ladin ormanlarında ana böceğin yuvasında genel predatör yoğunluğu %45.81 bulunmuştur. Zararlının yuvasında en yoğun ve etkin olarak %16.91 Thanasimus formicarius (L.) ve %6.73 Rhizophagus dispar (Paykull) predatörü tespit edilmiştir (Tablo 4). Ips typographus'un predatörleri Şekil 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14 ve 15'te verilmiştir. Ayrıca, hazırlanan tuzak ağaçları üzerinde Formica rufa Linné erginleride tespit edilmiştir.

T. formicarius, Ips typographus'un larva, pupa ve erginleri ile beslenen önemli bir predatörüdür (Weslien 1994). Ips typographus, T. formicarius ile birlikte bulunduğu kütüklerde, kabuk böceğinin %81'ini ölmektedir (Mills 1985). Bu sonucu, aynı predatörü birim alanda Tomicus piniperda ile besleyen Schroeder (1997)'de elde etmiştir. T. piniperda'nın birim alanda,predatörü T. formicarius'la aynı ortamı paylaştığında, zararlı böcek %92 oranında azalmaktadır (Schroeder ve Weslien 1994). I. typographus'un populasyon verimini %83 oranında azalttığı belirtilmektedir (Weslien 1992). Schroeder (1999), T. formicarius'un İsviçre'de doğal alanda ve laboratuvarda T. piniperda ve Ips typographus'la besleme denemelerinde iki yılda bir generasyon verdiğini belirtmektedir. Kuzey Amerika'da bu predatörün generasyon süresinin en az 180 gün olduğu belirtilmektedir. T. formicarius, Türkiye'de Doğu Karadeniz iklim koşullarında genellikle yılda bir generasyon vermektedir.

Şekil 8. Ips typographus'un önemli predatörü Thanasimus formicarius ergini

Şekil 9. Ips typographus'un önemli predatörü Thanasimus formicarius larvası

T. formicarius çeşitli kabuk böceği türleri ile beslenir. Bu clerid'in larva ve erginleri, kabukböceğinin thoraks'la baş ve thoraks'la abdomen arasındaki yumuşak dokuda ısırmaktadır. Kabuk böceği leşinin tüm yumuşak kısımlarını, kabuk kısımlarından dışarıya çıkararak yemektedir. Laboratuvar koşullarında bunu 10-20 dakikada gerçekleştirmektedir. Böylece, hergün çeşitli kabuk böceklerini yemektedir. Byers (1996), bu predatörün insektaryumda her gün 8'e kadar Ips typographus'u yiyebildiğini ifade etmektedir. Dişi clerid'ler yumurta koymak için, kabuk böceği deliklerini araştırır. Bu olay, yumurtadan çıkan predatör larvalarının, kabuk böceği larvalarına yöneliminin kolaylaştırmaktadır. Erkek clerid'ler aradığı dişilere önce çarpar, hemen yakalar ve bu esnada ayrılmadan önce bir kaç dakika içerisinde çiftleşir (Byers 1996). Çiftleşme olayı, Doğu Karadeniz Bölgesi'nde iklim ve yükseltiye bağlı olarak Nisan-Mayıs aylarında 2-3 gün içerisinde tamamlanmaktadır.

Norveç ormanlarında deneme çalışmalarında Ips typographus populasyonunda yüksek oranda ölüm görüldüğü ve bunun predatör saldırısı ve parazitlenmeden kaynaklandığı belirtilmektedir (Botterweg 1982). T. formicarius'un anteni üzerindeki koklama uyarıcıları, onun avı Ips typographus'a karşı oldukca hassastır. Predatörün antenindeki "sensillum basiconicum" yalnız koklama hücreleri tarafından uyarılan sensillum tipi koklama işlevi görmektedir (Hansen 1983). T. formicarius petek gözü 400 adet ommatidium (nokta göz)'dan yapılmasına rağmen çoğunlukla çevresinde bulunan bir kabuk böceğini göremez. Bu predatör buzdolabı ortamında tutulduğunda beslenmeye ara vermektedir. Bu durum predatör böceğin görme algılamasından çok, zararlıyı koklama ile tespit ettiğini ortaya çıkarmaktadır. Örneğin, 3000-8000 ommatidiuma sahip olan, Aphis mellifera (Bal Arısı)'nın en yüksek görüş niteliği ancak insanınkinin üçyüzde biri kadardır (Çanakçıoğlu 1989). Kabuk böceklerinin petek gözleri ise 100-240 ommatidiumdan oluşmaktadır.

Amerika'da 1995 yılından itibaren Tomicus piniperda'ya karşı biyolojik mücadele kapsamında T. formicarius laboratuvarda kütükte üretilerek salgın alanlarına verilmektedir. Hatta bu predatör, Galleria mellonela kelebeğinin larvaları da verilerek güvenli bir şekilde yetiştirilmektedir.

Şekil 10. Rhizophagus dispar(Paykull)'ın ergini Figure 10. The adult of Rhizophagus dispar (Paykull)

Şekil 11. Rhizophagus depressus (F.)'un ergini Figure 11. The adult of Rhizophagus depressus (F.)

Şekil 12. Nemosoma elongatum (Linné)'un ergini (Alıntı) Figure 12. The adult of Nemosoma elongatum (Linné)

Şekil 13. Epuraea sp.'un ergini Figure 13. The adult of Epuraea sp.

Şekil 14. Colydium elongatum F.'un ergini Figure 14. The adult of Colydium elongatum F.

Şekil 15. Paraphloeus linearis Fabr.'un ergini Figure 15. The adult of Paraphloeus linearis Fabr.

3.5. Parazitleri

Doğu Karadeniz Bölgesi'nde Ips typographus'un larvalarında üç adet parazit tür tespit edilmiştir. Bunlar Braconidae familyasında Coeloides bostrichorum Gir. ve Dendrosoter middendorffii Ratz., Pteromalidae familyasında Rhopalicus suspensus Ratz. Türleridir (Şekil 16 ve 17). Uzun bir ovipositoru olan C. bostrichorum, Krueger ve Mills (1990)'e göre Ips typographus'un önemli parazitoiti olup, onun uçma periyodu ve gelişim dönemlerine çok iyi uyum sağlamaktadır. D. middendorffii ise konukçusundan daha erken ortaya çıkmaktadır. Bu parazitlerin Ips typographus'un populasyunu üzerinde etkileri %5'ten daha az olmakta, ancak lokal olarak Temmuz-Ağustos aylarında ölüm oranı %30'dan daha fazla olabilmektedir (Eck 1990). Grégoire ve ark. (1994) ise Ips typographus'un doğal düşmanlarının tuzak ağacı ve kimyasal uygulamalardan çok daha yüksek etki oluşturabileceğini ifade etmektedir.

Şekil 16. Coeloides bostrichorum Gir. ergini (Alıntı) Figure 16. The adult of Coeloides bostrichorum Gir.

Şekil 17. Dendrosoter middendorffii Ratz.'ın ergini (Alıntı) Figure 17. The adult of Dendrosoter middendorffii Ratz.