Το σύνολο της φιλολογικής παραγωγής του βυζαντινού Ελληνισμού,παραγωγής που καλύπτει μια χρονική περίοδο,όση και η ζωή του βυζαντινού κράτους.Γλώσσα της βυζαντινής φιλολογίας είναι η ελληνική είτε αυτή παρουσιάζεται με τη λόγια είτε με τη δημώδη μορφή της.Δημώδη μπορούμε να πούμε τη συνέχεια στη βυζαντινή εποχή της ελληνιστικής κοινής,ενώ η λόγια χαρακτηρίζεται το αποτέλεσμα της προσπάθειας της μορφωμένης μερίδας του Βυζαντίου να αττικίζει.Η γλώσσα,η διαμόρφωση,το περιεχόμενο και τα είδη που καλλιέργησε η βυζαντινή φιλολογία επηρεάστηκαν και καθορίστηκαν απο ένα σύνολο διαφορετικών και συχνά αντικρουόμενων παραγόντων.Η αρχαία ελληνική και η ελληνιστική παράδοση,ο Χριστιανισμός,το δυτικό και ανατολικό πνευματικό περιεχόμενο υπήρξαν τα βασικά διαμορφωτικά στοιχεία στη βυζαντινή γραμματεία. Σε γενικές γραμμές την εξέλιξη της βυζαντινής γραμματείας μπορούμε να την παρακολουθήσουμε σε τρείς περιόδους:
Η πρώτη περίοδος χαρακτηρίζεται απο την έντονη προσπάθεια για το συνταίριασμα του ελληνικού με το χριστιανικό πνεύμα.Εξέχουσες πνευματικές μορφές της περιόδου αποτέλεσαν οι μεγάλοι πατέρες της Εκκλησίας Βασίλειος ο Μέγας,Γρηγόριος ο Νανζιανζηνός,Γρηγόριος ο Νύσσης και λίγο αργότερα ο Ιωάννης ο Χρισόστομος,των οποίων τα έργα,λόγοι και επιστολές κυρίως,αποτελούν τα σημαντικότερα μνημεία της εποχής.Σ'αυτή την περίοδο καλλιεργείται επίσης σημαντικά η εκκλησιαστική ιστορία-κάτι που βέβαια δεν έλειψε και αργότερα-με κυριότερο εκπρόσωπο τον επίσκοπο Καισάρειας Ευσέβιο (260-338 μ.Χ),ο οποίος έγραψε εκκλησιαστική ιστορία ως το 324 μ.Χ.
Απο τον Ιουστιανό ως το 1204 έχουμε την καθαυτό βυζαντινή περίοδο στη φιλολογική παραγωγή.Με εξαίρεση τα χρόνια της εικονομαχίας,η πνευματική δραστηριότητα ειναι ιδιαίτερα έντονη και πέρα απο την θεολογική φιλολογία καλλιεργείται η εκκλησιαστική ποίηση,η ιστοριογραφία,η χρονογραφία,αλλά και η γενικότερη πάνω σε θέματα,επιστημονικά κ.λ.π. φιλολογία. Στον χώρο της ιστοριογραφίας απο τους πρώτους και σημαντικότερους εκπροσώπους είναι ο Προκόπιος.Το βασικό ιστορικό του έργο "Ιστορικόν εν βιβλίοις οκτώ" εξιστορεί τους πολέμους του Ιουστιανού εναντίον των Περσών,των Βανδάλων και των Γότθων.Άλλοι σημαντικοί ιστορικοί της περιόδου ειναι ο Θεοφύλακτος Σιμοκάττης (6ος-7ος μ.Χ. αι.),ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Ζ' ο Πορφυρογέννητος (905-959),ο Λέοντας ο Διάκονος (10ος αι.),ο Μιχαήλ Ατταλειάτης (11ος αι.), ο Νικηφόρος Βρυέννιος (1062-1137 μ.Χ.),η Άννα Κομνηνή (1083-1148) με την "Αλεξιάδα" της κ.α.Στο χώρο της Εκκλησιαστικής Ιστορίας τέλος έχουμε τον Ευάγριο (τέλη 6ου αι.)
Ιδιαίτερη άνθηση είχε αυτά τα χρόνια-και κυρίως τον 9ο αι.-η χρονογραφία.Η χρονογραφία είναι ένα είδος ιστοριογραφίας με ιδιαίτερη επίδοση στο Βυζάντιο. Βασικά δεν έχει ιδιαίτερα αυστηρές ιστορικές απαιτήσεις και αποτελεί κυρίως ένα άκριτο συμπίλημα ουσιωδών και επουσιωδών γεγονότων,με έντονο τονισμό των σημείων εκείνων που ενδιαφέρουν το ευρύ λαϊκό κοινό.Θέμα της είναι γενικά η εξιστόρηση των γεγονότων της παγκόσμιας ιστορίας,μια εξιστόρηση που συνήθως αρχίζει απο την κτίση του κόσμου.Τα χρονικά αυτά γράφονται και απευθύνονται κυρίως σε άτομα περιορισμένης μόρφωσης,συνήθως απο τον κύκλο των κατώτερων κληρικών και μοναχών.Ο παλαιότερος Βυζαντινός χρονογράφος που σώζεται είναι ο Ιωάννης Μαλάλας (491-578 μ.Χ.).Σημαντικό στο χώρο αυτά υπήρξε επίσης το έργο του Θεοφάνη του Ομολογητή (8ος αι.),όπως και του Ιωάννη του Σκυλίτση (11ος αι.). Ο Ρωμανός ο Μελωδός (5ος-6ος αι.) και ο Γεώργιος Πισίδης (7ος αι.) εκπροσωπούν την βυζαντινή ποιήση της περιόδου,ενώ ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός (8ος αι.) αποτελεί το σημαντικότερο εκπρόσωπο της θεολογικής φιλολογίας.Ιδιαίτερα αξιόλογες πνευματικές προσωπικότητες της εποχής αναδείχτηκαν οπωσδήποτε ο πατριάρχης Φώτιος και ο Μιχαήλ Ψελλός,εκπροσωπούμενοι και οι δυο απο ένα πολύπλευρο έργο.
Η τρίτη και τελευταία περίοδος στη βυζαντινή φιλολογία χαρακτηρίζεται απο μια έντονη στροφή προς τις ελληνικές σπουδές.Αν και πολιτικά και στρατιωτικά το Βυζάντιο οδεύει προς την δύση του,η εποχή αυτή αποτελεί περίοδο έντονης πνευματικής ακτινοβολίας.Η απασχόληση με τα αρχαία ελληνικά γράμματα,την αρχαία ελληνική φιλοσοφία-ιδιαίτερα με τον Αριστοτέλη και τον Πλάτωνα-είναι διαρκής.Χαρακτηριστική είναι στο χώρο αυτό η δραστηριότητα του Γεωργίου Γεμιστού η Πλήθωνα.Η ιστοριογραφία εξακολουθεί να ακμάζει και να αναδείχνη σημαντικούς συγγραφείς,όπως ο Παχυμέρης,ο Νικηφόρος Γρηγοράς-ο μεγαλύτερος ιστορικός των δυο τελευταίων αιώνων του Βυζαντίου κατά τον Krumbacher-ή οι συγγραφείς της ιστορίας των γεγονότων της άλωσης Φραντζής,Δούκας,Λαονίκος Χαλκοκονδύλης και Κριτόβουλος.Η θεολογική φιλοσοφία βρίσκει άξιους εκπροσώπους στο πρόσωπο του Δημητρίου Κυδώνη και του Γενναδίου Σχολάριου.Στα χρόνια αυτά αναπτύσσονται τέλος και οι φιλολογικές μελέτες.Το έργο του Μάξιμου Πλανούδη,του Μανουήλ Μοσχόπουλου,αλλά και το πολύ ευρύτερο του Θεοδώρου Μετοχίτη χαρακτηρίζει ιδιαίτερα το χώρο αυτό.
