Àëåí Ñåãè-Äþêëî

 

 

Äа предефинираме изкуството, за да не изпуснем творчеството

 

 

 

Ðåëàòèâèñòêàòà  àïîðèÿ íà åñòåòèêàòà

 

           

Íà îñíîâàòà íà êàçàíîòî äîòóê, îòñåãà íàòàòàòúê å âúçìîæíî íàïúëíî äà ñå ðàçáåðå äâîéíàòà òðóäíîñò ïðè èçñëåäâàíåòî íà åñòåòè÷åñêàòà òåîðèÿ è òåîðèÿòà íà èçêóñòâîòî â êðàÿ íà ÕÕ âåê.

           

Äà ðàçãëåäàìå íàé-íàïðåä åñòåòèêàòà. Íåéíàòà îñíîâíà òåîðèÿ å, ÷å âñÿêà îöåíêà íà òâîðáèòå å ñóáåêòèâíà. Òîâà å â ïðîòèâîâåñ íà ïðåäâàðèòåëíî ñúùåñòâóâàùèòå îáåêòèâíè òåîðèè çà îöåíêàòà è çàâèñåùè îò òåõíè÷åñêî ðàçáèðàíå íà òâîð÷åñòâîòî. Îáà÷å êàíòèàíñêèÿò îïèò äà ïðèäàäå ïî÷òè îáåêòèâíî èçìåðåíèå, à èìåííî óíèâåðñàëíî è íóæíî çà åñòåòè÷åñêàòà îöåíêà ïðîïàäíà. Ñëåäîâàòåëíî òðÿáâà äà ñå èäåíòèôèöèðà åñòåòè÷åñêàòà îöåíêà ñ ïðîñòàòà îöåíêà íà óäîâîëñòâèåòî, êîÿòî åäíîâðåìåííî  å ñóáåêòèâíà,  åäèíñòâåíà è ñëó÷àéíà. Òîâà å èìåííî èçâîäúò íà Æåðàð Æьоíåò â òîì II íà Òâîðáàòà íà èçêóñòâîòî[1], êîéòî òðåòèðà åñòåòè÷åñêàòà âðúçêà. Äà ñå êàæå  «тîâà å õóáàâî»  òîâà å ïðîñòî äà ñå êàæå « òîâà ìè õàðåñâà » áåç äà ñå äàäå íÿêàêâî îáåêòèâíî äîêàçâàíå. Àêî ñå èçêëþ÷è åäíà òåîðåòè÷íà ñòðàííîñò, êîÿòî âîäè Æåíåò äà ïîåìå îòíîâî êàíòèàíñêàòà òåîðèÿ çà íåçàèíòåðåñîâàíîñòòà â ñàìèÿ ìîìåíò  íà îòõâúðëÿíå íà ëîãè÷åñêèòå ïîñëåäñòâèÿ, à èìåííî ñóáåêòèâíèòå óíèâåðñàëíîñò è íåîáõîäèìîñò íà åñòåòè÷åñêàòà îöåíêà ( êîåòî å â ëåêî ïðîòèâîðå÷èå), ïîçèöèÿòà íà Æåíåò ñå çàùèùàâà èçöÿëî.

           

Ïðîáëåìúò å, ÷å  òÿ âîäè äî ñòðèêòåí ðåëàòèâèçúì. È òóê ïðåîòêðèâàìå âúïðîñà çà äåéñòâèòåëíî îáåêòèâíàòà îöåíêà íà òâîðáèòå îò êîíñåðâàòîðà íà ìóçåÿ, êîéòî ðåøàâà äà èçáåðå äàäåíà òâîðáà îòêîëêîòî äðóãà òàêàâà. Êàê òÿ äà áúäå äîêàçàíà? Òóê ðåëàòèâèçìúò òðóäíî ìîæå äà äàäå îòãîâîð. Åäèí ìóçåé å âñúùíîñò ñàìî èçðàç íà  åäèíè÷íèòå è ñëó÷àéíè âêóñîâå íà íåãîâèòå ìíîãîáðîéíè êîíñåðâàòîðè, êîèòî íÿìàò íèêàêâî ïðàâî äà íàääåëÿâàò íàä âêóñà íà ïóáëèêàòà. Òîãàâà ìîæåì äà ñè  çàäàäåì âúïðîñà çà íåîáõîäèìîñòòà äà ñå ïðîäúëæè äà ñå ñóáñèäèðàò ñ îáùåñòâåíèòå ñðåäñòâà íà òîëêîâà ïðîèçâîëíè èíñòèòóöèè.

           

Áåç ñúìíåíèå Æьоíåò èìà ïðàâî êîãàòî òâúðäè, ÷å äà ñå ïðåäïî÷èòà Õàéäí ïðåä ×àéêîâñêè èëè îáðàòíîòî èìà ñàìî ñóáåêòèâíà âàëèäíîñò. Íî âúïðîñúò çà îöåíêàòà íà òâîðáèòå íå ñå ñúñòîè ñàìî â ïðåäïî÷èòàíå íà åäèí øåäüîâð ïðåä äðóã, à äà ñå ðàçëè÷àâà åäèí øåäüîâð îò äðóã ïîñðåäñòâåí øåäüîâð,  çà äà ñå îïðåäåëè êîÿ òâîðáà çàñëóæàâà äà áúäå çàïàçåíà â ïàìåòòà íà ÷îâå÷åñòâîòî. È òóê ìîæåì äà ñè çàäàäåì âúïðîñ äàëè ïðåäïî÷èòàíåòî ïðåä  áåçñìúðòíîòî Concerto à la mémoire d’un ange, íà íå ïî-ìàëêî áåçñìúðòíîòî  Viens poupoule íà òîçè ïðî÷óò êîìïîçèòîð, ÷èåòî èìå  çà ìîìåíòà ìè èçëåçå îò óìà, ïðåäñòàâëÿâà îïðàâäàíà îöåíêà.

           

Ìîãàò äà ìå îïðîâåðãàÿò, ÷å îêàðèêàòóðÿâàì ðåëàòèâèçìà, êîéòî íåïðåìåííî íå âîäè  äà óòâúðäè, âñè÷êî, êîåòî ñè ñòðóâà. È òàêà àêî ñå âÿðâà íà Èâ Ìèøî â Critères esthétiques et jugement de goût[2] , òî áèõà ñúùåñòâóâàëè êðèòåðèè ïðèñúùè çà âñÿêà ôîðìà íà àðòèñòè÷åí èçðàç è êðèòèêúò áè ìîãúë  äà èçðàáîòè éåðàðõèèòå. Ðåëàòèâèçìúò óòâúðæäàâà, ÷å ìåæäó äâå òâîðáè ðàçêðèâàùè ðàçëè÷íè ôîðìè íà èçêóñòâî, éåðàðõèçàöèÿòà å íåçàêîííà. Âñè÷êî òîâà èçãëåæäà ïðàâäîïîäîáíî. Äà âçåìåì íàïðèìåð íåîñïîðèìèÿ óñïåõ íà ìóçèêàòà íàðå÷åíà êëàñè÷åñêà. Ðåëàòèâèçìúò äîðè è ðåëàòèâèçèðàí íå óñïÿâà äà ðàçðåøè ïðîáëåìà çà îöåíêàòà.

           

È íå å ÿñíî êàê áè ìîãúë äà ãî ðàçðåøè, íàé-ìàëêî â îñíîâàòà íà åñòåòèêàòà. Çàùîòî, àêî ñå ïðåäâèäè âúïðîñà çà îöåíêàòà íà ïðîèçâåäåíèÿòà â  åñòåòè÷åñêà òåîðèÿ, à èìåííî êàòî ñå âçåìå ïðåäâèä ñàìî ñóáåêòèâíîòî ÷óâñòâî íà çðèòåëÿ, íèêîãà íå ùå ñå óñïåå äà ñå óçàêîíè íÿêàêúâ êîíñåíñóñ â îöåíêàòà íà òâîðáèòå. Íåóñïåõúò íà Êàíò ãî äîêàçâà: âñÿêî ñóáåêòèâíî ÷óâñòâî å èçêëþ÷èòåëíî åäèíè÷íî è ñëó÷àéíî. Íå ìîæå äà ñå çàïîâÿäâà íà ÷óâñòâîòî íà âñåêè: òîâà çíà÷è äà ñå îòðè÷à ñàìàòà íåãîâà èíòèìíîñò. Ñúùîòî ñå îòíàñÿ è çà îñòàíàëîòî: âñåêè å â ïðàâîòî ñè äà ïðåäïî÷èòà ïðîäóêò îò ñóïåðìàðêåòà ïðåä øåäüîâðà íà ìàéñòîð çàíàÿò÷èÿ. Íî òîâà íå ïîñòàâÿ ïîä âúïðîñ âúçìîæíîñòòà äà ñå ïðåöåíÿâà âòîðèÿ ïî-âèñø ïðåä ïúðâèÿ. Çà òàçè öåë å äîñòàòú÷íî äà ñå èçîñòàâè ãëåäíàòà òî÷êà íà ñóáåêòèâíîòî ÷óâñòâî è äà ñå çàïî÷íå òåõíè÷åñêè àíàëèç íà ïðîèçâîäñòâîòî íà òâîðáàòà.

           

Ìîÿòà òåçà å ñëåäíàòà: åñòåòèêàòà òîêó-ùî çàãàñíà â êðàÿ íà ÕÕ âåê, ñëåä 250 ãîäèíè íà äúëãà è ìú÷èòåëíà àãîíèÿ. Ìèð íà ïðàõà é. Íî ñ íåÿ íå ñè îòèâà âúïðîñà çà îöåíêàòà íà òâîðáèòå. Âúçìîæíî å äà é ñå ïðèäàäå çàêîííîñò ïðè óñëîâèå âñåêè ïúò äà ñå ìèñëè çà òåõíè÷åñêîòî èçìåðåíèå íà èçêóñòâîòî, èçìåðåíèå, êîåòî íèêîãà íå å áèëà èçîñòàâÿíî êîãàòî å ñòàâàëî äóìà äà ñå îöåíÿò íå òâîðåíèÿ, à àðòèñòè÷íè èíòåðïðåòàöèè. Íà êàêâî ñå îñíîâàâàò æóðèòàòà, çà äà îöåíÿò  èãðàòà íà åäèí àêòüîð, ïåâåö èëè èíñòðóìåíòàëèñò? Íà èçó÷àâàíåòî íà èíòåðïðåòàòîðñêàòà òåõíèêà.

 

                                   

Èçêóñòâî è òåõíèêà.

 

           

Âðúùàì ñå êúì ãëàâíàòà  òðóäíîñò, êîÿòî äíåñ ñðåùà òåîðèÿòà íà èçêóñòâîòî. Âèäÿõìå, ÷å íîâîòî ïîíÿòèå çà èçêóñòâîòî áå îïðåäåëåíî ÷ðåç ïðîòèâîïîñòàâÿíå íà òåõíèêàòà. Îáà÷å òîâà äåôèíèðàíå íà èçêóñòâîòî âîäè íå ñàìî äî åñòåòè÷åñêèÿ ðåëàòèâèçúì, íî ñúùî è êúì íåâúçìîæíîñòòà äà ñå ðàçëè÷è ìåæäó òîâà, êîåòî å èçêóñòâî è òîâà êîåòî íå å. È äà ñå çàáðàíè âñÿêà äåôèíèöèÿ íà èçêóñòâîòî. È êîåòî èçãëåæäà íàé-ìàëêî ïðîòèâîðå÷èâî.

           

Äà ñå íàïðàâè ðàäèêàëíî îòëè÷àâàíå íà èçêóñòâîòî îò òåõíèêà îçíà÷àâà  äà ñå èìà ïðåäâèä, ÷å âñè÷êî êîåòî çàâèñè îò ðàáîòàòà â òâîð÷åñòâîòî å õåòåðîãåííî ïî îòíîøåíèå íà ñúùíîñòòà íà èçêóñòâîòî. Îòòóê ñòàâà íåèçáåæíî äà ñå òúðñè ñúùíîñòòà íà èçêóñòâîòî â íåãîâàòà ÷èñòîòà, äîðè òàì êúäåòî òâîð÷åñêèÿò òðóä íå ñúùåñòâóâà. Òàçè « ÷èñòîòà » ìíîãî ÿñíî õàðàêòåðèçèðà « ðåäè-ìåéä » (ready-made), ÷èèòî îòêðèâàòåë áå Ìàðñåë Äþøàì. Åäíî ðåäè-ìåéä  å ñåðèåí èíäóñòðèàëåí ïðîäóêò ( êîøíè÷êà çà áóòèëêè, ëîïàòà çà ñíÿã), êîéòî àðòèñòúò ñàìî ñ åäíà äóìà áåç è íàé-ìàëêàòà ðàáîòà îòúæäåñòâÿâà ñ ïðîèçâåäåíèå íà èçêóñòâîòî. Ðåäè-ìåéä å ïî íÿêàêúâ íà÷èí ÷èñòèÿò ñèíòåç (â õèìè÷åñêè ñìèñúë), íàé-ïîñëå ðåàëèçèðàí îò èçêóñòâîòî. Íå ùå ñå î÷óäèì äà êîíñòàòèðàìå, ÷å îò 1910ã. íàñàì, äàòà íà ïúðâèòå ðåäè-ìåéä íà Äþøàì, íåãîâèÿò æåñò áå èìèòèðàí â èçîáèëèå ÷ðåç ìíîãîáðîéíèòå âàðèàöèè, êîèòî ïðàâÿò ÷åñò íà âúîáðàæåíèåòî íà òåõíèÿ îòêðèâàòåë. Òàêà åäèí åñòåñòâåí ïðåäìåò áå çàìåñòåí ñ èíäóñòðèàëåí ( êàìúê íàìåðåí íà ïúòÿ), îòïàäúöè (èíäóñòðèàëíè èëè æèâîòèíñêè) è äð. Ñúùåñòâåíîòî å, ÷å áàçîâèÿò ïðåäìåò å ñ÷èòàí ïî âçàèìíî ñúãëàñèå êàòî íåàðòèñòè÷åí è ÷å íå ñïåöèôè÷íàòà ðàáîòà, à åäèíñòâåíàòà äóìà íà àðòèñòà óòâúðæäàâàù «òîâà å èçêóñòâî» ãî ïðåâðúùà â ïðîèçâåäåíèå íà èçêóñòâîòî. È íå ùå ñå î÷óäèì äà âèäèì ïî-ãîëÿìàòà ÷àñò îò ñúâðåìåííèòå òåîðåòèöè äà çàïî÷íàò ñ àíàëèçà íà ðåäè-ìåéä, çà äà ñå çàïèòàò çà ñìèñúëà íà èçêóñòâîòî.

           

Îáà÷å ñ òîçè æåñò, âñÿêà ðàçëèêà â ïðèðîäàòà íà èçêóñòâîòî è íå-èçêóñòâîòî ñå ïðåìàõâà, çàùîòî è êîéòî è äà å ïðåäìåò ìîæå äà ñòàíå íåçàáàâíî èçêóñòâî. Îòòóê îáà÷å òðóäíîñòèòå ñå óâåëè÷àâàò. Òóê íå å ìÿñòîòî äà èçñëåäâàìå  âñè÷êè ïðîòèâîðå÷èÿ, êúì êîèòî âîäè æåñòúò íà Äþøàì, êîéòî îò ìîìåíòà íà óòâúðæäàâàíåòî, ÷å  åäèí ïðåäìåò å èçêóñòâî, ðàçðóøàâà âñÿêàêâî îòëè÷àâàíå íà èçêóñòâîòî îò íå-èçêóñòâîòî è ñíåìà âàëèäíîñòòà íà ñâîåòî òâúðäåíèå. Äà êàæåì ñàìî, ÷å òîçè æåñò âêëþ÷âà è ìíîãî ïîäîáåí íà òîçè íà Ëúæåöà ïàðàäîêñ: êîãàòî êàæà « ëúæà » òâúðäÿ, ÷å âñè÷êî êîåòî êàçâàì å ëúæîâíî èëè òâúðäÿ, ÷å ëúæà è âñúùíîñò êàçâàì ëúæîâíè íåùà êîãàòî êàçâàì ÷å ëúæà, âñúùíîñò ëúæîâíî å äà ëúæà, âñúùíîñò êàçâàì âÿðíî êîãàòî êàçâàì, ÷å ëúæà è ò.í.

           

Ùå ñå çàäîâîëÿ ñ ïðîñòà çàáåëåæêà.  Ïî ïðàâî ðåäè-ìåéä íå ïðèíàäëåæàò åäèíñòâåíî êúì ïëàñòè÷íèòå èçêóñòâà. Ìîæå ñúùî äà ñå íàïèøå åäíî ëèòåðàòóðíî ðåäè-ìåéä ( êàòî ñå íàðå÷å  ðîìàí åäíî ðúêîâîäñòâî ïî ðèìñêà ìåòàëóðãèÿ) èëè êèíåìàòîãðàôè÷åñêî

(ïðåäñòàâÿéêè êàòî ïîëèöåéñêè ôèëì âèäåîêàñåòàòà çà íàáëþäåíèå íà ïàðêèíã). Ìîæå áè ïîäîáíè æåñòîâå âå÷å ñà íàïðàâåíè. È íàé-ìàëêîòî, êîåòî ìîæåì äà êàæåì ÷å íå å èì áèëî ïðèäàäåíî ñúùîòî çíà÷åíèå êàêòî ïðè ïëàñòè÷íèòå èçêóñòâà. È òåõíèÿò àâòîð íå å áèë èçäèãíàò íà ñúùîòî íèâî êàêòî Ïðóñò èëè Êàôêà, Àéíùàéí èëè Ãðèôèò.[3]

           

Ðàçëèêàòà ïðîèçëèçà îò ìíîãî ñïåöèôè÷íàòà ðîëÿ íà èíñòèòóöèÿòà íà ìóçàòà â ïëàñòè÷íèòå èçêóñòâà. Äîñòàòú÷íî å åäèí êîíñåðâàòîð äà ïðèåìå åäèí äåí äà èçëîæè ðåäè-ìåéä íà Ìàðñåë Äèøàì ( êîéòî ìåæäó äðóãîòî å ãîëÿì õóäîæíèê: âúïðîñúò íå å òóê), çà äà ïðèäàäå îôèöèàëåí õàðàêòåð íà ñâîÿòà ïðèíàäëåæíîñò êúì èçêóñòâîòî è íåùî ïîâå÷å, çà äà ãî èçðàâíè ïî äîñòîéíñòâî ñ äðóãèòå ïðîèçâåäåíèÿ íà èçêóñòâîòî, èçëîæåíè â ìóçåÿ. Ïîñëåäîâàòåëíè àìåðèêàíñêè òåîðåòèöè êàòî Äæîðäæ Äèêè çàêëþ÷èõà îò òîâà, ÷å èçêóñòâîòî èìà ñâîåòî îñíîâàíèå â èíñòèòóöèÿòà. Òå ïîñòðîèõà èíñòèòóöèîíàëèñòêà òåîðèÿ çà èçêóñòâîòî, êîÿòî íåïîñðåäñòâåíî ñå ñáëúñêà ñ ïðîáëåìà äà ñå óçíàå äàëè òâîðáàòà íà îùå íåïîçíàò àðòèñò ñúòâîðåíà â ñàìîòàòà íà íåãîâîòî àòåëèå è íåçàâèñèìî îò âñÿêî èíñòèòóöèîííî ïðèçíàíèå å èçêóñòâî.

           

ßñíî å, ÷å àêî èçêóñòâîòî íå ìîæå äà ñå îñíîâàâà ñàìî íà åäíà åäèíñòâåíà èíñòèòóöèÿ, òî ñúùî å ÿñíî, ÷å ðåäè-ìåéä è ãîëÿìî êîëè÷åñòâî òâîðáè, êîèòî ñå îáÿâÿâàò çà òàêèâà ïî÷èâàò èçêëþ÷èòåëíî íà èíñòèòóöèÿòà. Íàèñòèíà, àêî âèå îòêðàäíåòå îò ìóçåé åäíî ðåäè-ìåéä èëè åäíà îò íåãîâèòå âàðèàöèè è ãî çàõâúðëÿòå íÿêúäå, òî ùå ïðèåìå îòíîâî ïúðâîíà÷àëíîòî ñè íåàðòèñòè÷íî  ñúñòîÿíèå  è íèêîé íå áè ìîãúë äà ïîçíàå â íåãî õóäîæåñòâåíàòà òâîðáà. Îáðàòíî, ïðè äðóãèòå èçêóñòâà ïðè îòñúñòâèå íà ìóçåé, òðóäíî ìîæå äà ñå âúçïðèåìå åäíî èçêëþ÷èòåëíî èíñòèòóöèîíàëíî ïðèçíàíèå. Åäíà áèáëèîòåêà èëè êèíîòåêà íÿìàò ñúùàòà âëàñò íà íàëàãàíå êàêòî åäèí ìóçåé. Íå ìèñëÿ ÷å åäèí áèáëèîòåêàð ñìÿòà, ÷å ùå ïðîìåíè åñòåñòâîòî íà ðúêîâîäñòâî ïî ìàòåìàòèêà, êàòî ãî ïîñòàâè íà ðàôòà ðîìàíè  ñïîðåä íàìåðåíèåòî íà àðòèñòà. Îòòóê çàáàâíèÿ ñòàòóò íà ëèòåðàòóðíèòå èëè êèíåìàòîãðàôñêè ðåäè- ìåéä, êîèòî ìîæàõà äà áúäàò ïðîèçâåäåíè îò ñåðèîçíèòå èìèòàòîðè íà Äþøàì.

           

Òîçè íàïúëíî èíñòèòóöèîíåí õàðàêòåð íà âúïðîñà ñ ðåäè-ìåéä â ïëàñòè÷íèòå èçêóñòâà îáÿñíÿâà â ãîëÿìàòà ñè ÷àñò ïðîâåæäàíèòå òóê îæåñòî÷åíè äåáàòè. Îïàñíîñòòà èäâà îò êîíôëèêòèòå ñ âëàñòòà. Àðãóìåíòàöèÿòà íà ïðîòèâíèêà îñòàâà áåç çíà÷åíèå è âúçðàæåíèÿòà ÷åñòî çàâúðøâàò ñ îáèäè. Àíàëèçúò íà ïîäîáíè äåáàòè áè èçèñêâàë èäåîëîãè÷åñêè èëè ñîöèîëîãè÷åñêè ïîäõîä. Íî îò ôèëîñîôñêà ãëåäíà òî÷êà ðåäè-ìåéä å ñàìî ïðîòèâîðå÷èâî ïîíÿòèå, ïî÷èâàùî âúðõó èëþçèÿòà çà ÷èñòàòà ñúùíîñò íà èçêóñòâîòî, êîÿòî áè áèëà äîñòèãíàòà ïðè îòñúñòâèåòî íà âñÿêàêâà òåõíèêà.

 

                                   

Äà ñå ïðåäåôèíèðà  èçêóñòâîòî

 

           

Íàøåòî çàêëþ÷åíèå ùå áúäå ñúùîòî íåçàâèñèìî äàëè ùå ãîâîðèì çà åñòåòè÷åñêàòà òåîðèÿ èëè çà òåîðèÿòà çà èçêóñòâîòî. Ðàäèêàëíîòî îòëè÷àâàíå íà èçêóñòâî îò òåõíèêà, íàïðàâåíî ïðåç 1750ã. âîäè äî çàäúíåíà óëèöà. 

           

Ñïîðåä ìåí èìà åäíî ðåøåíèå, àêî èñêàìå äà íàìåðèì èçõîä. Äà ïîñòàâèì ïîä âúïðîñ òîâà îòëè÷àâàíå è äà ïðèåìåì çà âàëèäíî òåõíè÷åñêîòî ðàçáèðàíå íà âñÿêàêâî òâîðåíèå, êîåòî å ïðåîáëàäàâàëî äî ÕVII âåê. À èìåííî äîêàòî ôðåíñêèòå êëàñèöè íåïðàâèëíî òðàíñôîðìèðàò òåõíè÷åñêèÿ ìîäåë íà Àðèñòîòåë, ïðîñòî åìïèðè÷åñêè â ðàöèîíàëåí è ìîðàëåí ìîäåë è îòòóê íàïúëíî ïðèíóäèòåëåí.

           

Îáà÷å êàñàå ëè ñå îòíîâî äà ñå âúðíåì êúì Àðèñòîòåë è ÷èñòî è ïðîñòî äà  àíóëèðàìå êîíöåïòóàëíàòà ðåâîëþöèÿ, èçâúðøâàíà â ñðåäàòà íà ÕVIII âåê? Òðÿáâà ëè äà ñå ïðîêëàìèðà íå ñàìî ñìúðòòà íà åñòåòèêàòà, íî è òàçè íà èçêóñòâîòî â ìîäåðåí ñìèñúë? Ñèãóðíî íå. Òåîðèèòå, êîèòî ñå ïðîòèâîïîñòàâèõà íà òðàäèöèîííîòî ïîíÿòèå çà èçêóñòâîòî, ìè ñå ñòðóâà ÷å ñà ðåàëíî âàëèäíè. Íàèñòèíà ñúùåñòâóâà ðàäèêàëíà ðàçëèêà ìåæäó æèâîïèñòà, ñêóëïòóðàòà, ïîåçèÿòà, ìåæäó âñè÷êè íà÷èíè íà òâîð÷åñòâî, êîèòî ñå ãðóïèðàò ïîä ìîäåðíîòî ïîíÿòèå çà èçêóñòâî è äðóãèòå òåõíèêè êàòî äúðâîäåëñòâî, ñåëñêî ñòîïàíñòâî, èçêóñòâîòî íà õëåáàðÿ è äð. Îòëè÷àâàíåòî íà àðòèñòà  îò çàíàÿò÷èÿòà  íå å èçïðàçíåíî îò ñìèñúë. Òî èñêà äà áúäå ïðîñòî ïðåìèñëåíî. Òîâà, êîåòî å â îïàñíîñò íå å ðàçëèêàòà ìåæäó íåòåõíè÷åñêàòà àêòèâíîñò è òåõíè÷åñêàòà àêòèâíîñò, à ðàçëèêàòà ìåæäó äâàòà õåòåðîãåííè íà÷èíà íà òåõíèêàòà.

           

Òåõíèêèòå â òðàäèöèîííèÿ ñìèñúë íà Àðèñòîòåë èìàò çà öåë äà ïðîèçâåäàò ðåàëíè ïðåäìåòè. Åäíà ìàñà, åäíî æèòî, õëÿá. Òå àíãàæèðàò íàøåòî îáåêòèâíî è ðàöèîíàëíî çà äåéñòâèòåëíîñòòà ðàçáèðàíå. Àðòèñòè÷íèòå òåõíèêè ìè èçãëåæäàò ðàäèêàëíî äðóãè. Ïðåäìåòúò, êîéòî ïðîèçâåæäàò (ïàð÷å ìóçèêà, êàðòèíà, ïîåìà, è ò.í.) íå ñà åëåìåíòè íà äåéñòâèòåëíîñòòà, êîèòî ùå âëÿçàò â êàóçàëíà âðúçêà ñ äðóãèòå ïðåäìåòè â ñâåòà. Òîâà ñà ñâåòîâå çàïàçåíè çà òÿõ ñàìèòå, ÷èåòî ñúçåðöàíèå ïî íåîáõîäèìîñò ñå ñòðåìè äà íè îòáèå îò îáåêòèâíàòà äåéñòâèòåëíîñò. Òå ñà ïðèñúùî ðàçâëåêàòåëíè. Òÿõíîòî ïðîèçâîäñòâî àíãàæèðà ðàäèêàëíî ðàçëè÷íà òâîð÷åñêà òåõíèêà, êîÿòî àç îïðåäåëÿì êàòî íåäåéñòâèòåëíà òåõíèêà è êàòî ñèìâîëè÷íà. Ïîäîáíà òåõíèêà íå àíãàæèðà âå÷å îáåêòèâíî è ðàöèîíàëíî çà äåéñòâèòåëíîñòòà ðàçáèðàíå. Òÿ íå ñúäúðæà â ñåáå ñè íèêàêâî ñóáåêòèâíî è ðàöèîíàëíî óìåíèå îò ñòðàíà íà àðòèñòà.

           

Çàëîãúò íà òàçè òåîðèÿ å âúçìîæíîñòòà çà ñèíòåç ìåæäó ïîíÿòèÿòà íà òåõíèêàòà è ãåíèÿ èëè îùå íà òðóäà è òâîð÷åñêàòà ñâîáîäà. Êîíöåïòóàëíàòà ðåâîëþöèÿ áå èçâúðøåíà âúâ Ôðàíöèÿ â ñðåäàòà íà ÕVIII âåê. Íå ñòàâà äóìà äà ñå ïî÷óâñòâà íåéíàòà îòðèöàòåëíà ñúäáà, íèòî òÿ äà áúäå îòðå÷åíà, à äà ñå ïðåîñìèñëè èçöÿëî ñìèñúëà, çà äà ñå ïðåîäîëåÿò áåçèçõîäèöèòå, â êîèòî òÿ íè çàòâîðè. Òîâà, îò êîåòî äíåñ èìàìå íóæäà, çà äà íå ïðîïóñíåì àðòèñòè÷íîòî òâîð÷åñòâî ïðåç ÕÕI âåê,  å äà ïðåäåôèíèðàìå èçêóñòâîòî.

 

 

Сп. “Еспри” (Åsprit), № 255 - 256, 1999.                                                                                                             

Пðåâîä от френски:

Ëþäìèëà ÄАНДОЛОВА