YEDİNCİ BÖLÜM: MAKBUL OLMAYAN İSLÂM EKOLLERİNE DEVAM
Makbûl saymadığımız İsmailiye Mezhebi'ni daha önce yazmıştık. Yezidî Mezhebi'ni de anlatmıştık. Nusayrilik de Şiîlik içinde geçti. Şimdi diğerlerinden bahsedelim... Yalnız biz "makbûl olmayan" derken, "Bunlar Müslüman-Mümin değildir" falan demiyoruz. Asla!.... Kimin Müslüman, kimin Mümin olduğunu ancak ALLAH bilir. Biz sadece görünüm olarak, etrafa verdiği intiba olarak makbûl bir İslâm inancı ve uygulaması yansıtmadıklarını söylüyoruz. Bu, hiç unutulmaya!
Bâtınî bir fırka olarak İsmailîyye daha çok Hindistan’ın bazı yerleşim merkezlerinde yaşamakta olup, Müsta’li İsmaililer 2 milyon, Nizârî İsmaililer en çok 20 milyon civarındadır.
Yezidîler Türkiye'de 5.000 kadar, Irak'ta 650.000, Suriye'de 50.000, Ermenistan, Almanya, Rusya gibi Hıristiyan ülkelerde 150.000 kadardır. Bunlara "Siz Kürt'sünüz" baskısı yapılmasına rağmen, değildirler. Bilhassa Ermenistan'da olanlar bunu asla kabul etmez. Yezid ismi Türkiye'de kötü bir çağrışım yaptığı için, Kürt bölücüler hiçbir anlamı olmayan "ezidî" kelimesini icad etmişlerdir ama, gerçeği silemez. Bütün kayıtlarda "Yezidî" diye geçer.
İslâm’la ilişkisi tartışmalı fırkalardan Dürzîlik daha çok Lübnan, Suriye, Filistin ve Ürdün’de hayâtiyetini devam ettirmekte olup, toplam sayılarının 400-500 bin civarında olduğu tahmin edilmektedir.
Nusayrîlik, Suriye Müslümanlarının % 10-12’lik dilimini teşkil etmektedir. Ayrıca sınırlı oranda Lübnan’da ve ülkemizin Hatay, Adana ve Mersin illerinde varlığını sürdürmektedir.
İran'daki din ve ırk meselesi hakkında ansiklopedilerde dahi yeterli bilgi bulamazsınız. (İnanmazsanız Meydan Larousse bakın.) Ancak 80 milyona yaklaşmış olan nüfusu şehirli, göçebe ve yarı-göçebe olarak yaşar. Dağlık ve çöllük bölgelerde aşiret sistemi hâlâ güçlü ve etkilidir. Timur bölgede sünniliği bir ölçüde kuvvetlendirmiş, ancak Şah İsmail döneminden beri bilhassa sünnî şehirliler baskı altında tutulmuştur. Ne var ki Timur'un getirdiği şeriata bağlılık İran Şiileri'ni Anadolu Alevileri'nden ayırır. Şimdiki Şiilik, Şah İsmail'in Alevî görüşünden çok uzaklaşmıştır... Bu sayfadaki bilgiler İslâm Ansiklopedisi'nden alınmıştır.
Batı İran ile Anadolu’da yedinci hicrî asırdan itibaren dört yüzyıl süresince aralıksız süregelen dinî karışıklıklardan dolayı ortaya birçok Tarikat ve zümreler çıkmıştı. Horasan Melâmetîliği’nin kurulduğu yer olan, ve üçüncü hicrî asırdan itibaren birçok mutasavvıfın vatanı olarak bilinen Nişâbur’da Hamdun’el-Kassar’dan sonra daha birçok hulûl inancı ihtivâ eden ve dinîn zâhirî ahkâmına muhalefet eden “İbahiyye” mensûbu “Şî?a-i Batıni” toplulukları çoğunlukla Melâmîyye’nin içerisine dâhil oldular. Şeyh Cemâl’ed-Dîn Sâdî’den itibaren Suriye, Mısır, Irak, Hindistan, Orta Asya sınırlarına kadar genişleyen ve “İbaha” i’tikadı gereği birçok tavır, tutum ve ibâdetin zâhirî hükümlerinin yerine getirilmesi mevzuunda göstermiş oldukları kayıtsızlıklarıyla dâima şiddetli kınanma ve eleştirilere mâruz kalan Kalenderîler ile eski yazarlar tarafından “Tâife-i Abdalan ve Cevâlika” olarak isimlendirilen çeşitli Tarikat mensuplarının, Osmanlı yazarlarınca abdal, âşık, torlak, şeyyâd, Haydari, Edhemî, Câmî, Şemsî gibi aynı mânaları taşıyan ifadelerle anıldıkları görülmektedir. Bunların hepsi de ortak kanallardan süzülenen benzer itikatların çeşitli parçalarını barındırmaktaydılar.
Öte yandan XIX. Yüzyıl'da önce ortaya Şeyhilik diye bir akım çıkmış, sonra Bâbiliğe dönüşmüş, bir kısmı da Bahailik olarak sürmüştür. Bazı bölgelerde de 7 imamlı İsmailiye mezhebi mensupları görülür. Bunların hiç biri bizim anladığımız anlamda Ali yolundaki Aleviliğe benzemez.
Şeyhilik, İmam Mehdi'nin 941 yılında başlıyan "gaybet" döneminden beri "hüccetullah" adı taşıyan imamlara, nurunu aksettirecek bir "kâmil şii"nin varolduğu inancına dayanır... Bu inanca göre, imam mâsumdur. Yâni ne yapsa doğrudur...İranlılar İmam Hümeyni'ye böyle inandıkları için, neredeyse İran'ın üçte biri kadar olan Irak'a yeniliyorlardı!.
Böyle bir iddia ile ortaya çıkan Şeyh Ahmed, "Hz. Muhammed'in nurunun Oniki İmam'da görüldüğünü, 1000 yıl gizli kaldıktan sonra kendisinde tekrar tecelli ettiğini" söylemiş, kendinden sonra da "nurun Kâzım Reşti'ye" geçeceğini bildirmişti.(Bakınız: NOTLAR - 6A - 24) Şeyh Ahmed tarikatının yayıldığını gördükten sonra, 1826'da ölmüştür.
Öyleyse Şeyhiyye, Ahmed el-Ahsâî’nin düşünceleri etrafında teşekkül eden, sonraları Keşfiyye olarak da anılan Oniki İmâmlı-İsnâaşerî kökenli ama ondan kopmuş, dinî-kelâmî bir ekoldür.
XIX. Yüzyıl'dan itibaren özellikle İran ve Irak’ta etkili bir grup haline gelen Şeyhiyye, kurucusunun ve sonraki liderlerinin "dinden uzaklaşmış kişiler" diye suçlanması ve İsnâaşeriyye dışına itilmesi sebebiyle, düşüncelerini Usûliyye Şîası’yla uzlaştırmaya çalışmış ve zaman içinde kendini ayrı bir fırkadan ziyade, "Şîa içinde bir düşünce" ekolü olarak benimsetmeyi kısmen başarmıştır.
Bazı Şiî müellifleri tarafından “tercümânü’l-hükemâi’l-müteellihîn", "lisânü’l-urefâ ve’l-mütekellimîn", "gurerü’d-dehr ve feylesûfü’l-asr” gibi abartılı unvanlarla anılan Şeyh Ahsâî, damgalanır ki, İslâm'ı ifsada yönelik her faaliyetin altında Hıristiyan Batı Dünyası olduğu için, pek muhtemeldir.
Kırk yaşına kadar Ahsâ’da kalan, daha sonra Kerbelâ ve Necef’teki medreselerde öğrenim görerek müctehid pâyesini elde eden, bu arada teosofik metinler, tıp, nücûm, harf, sayı ve tılsımlarla ilgili çalışmalar yapan, bilhassa imamlar hakkında birtakım rüya, müşahede ve tecrübe iddialarını ortaya atan Ahsâî, imamlardan Kur’an ve hadisleri yorumlama konusunda yetki aldığını belirterek, "asıl bilgi kaynaklarının sezgi ve ilham (keşf) olduğunu" söylemiştir.
Ahsâî Kazvin’de bulunduğu sırada mi‘râcın, ayrıca vuku bulacak haşrin cismanîliğini reddetmesi ve ilâhî fiillerin imamlara tefvîz edildiği konusundaki düşüncelerinde İsnâaşeriyye’nin görüşlerine muhalefet etmesi yüzünden, küfürle itham edilmiştir. Ömrünün sonuna doğu hacca gitmek üzere yola çıkmış ve Medine yakınlarında vefat ederek Cennetü’l-Bbâkî‘ya defnedilmiştir .
Şeyhiyye, Şîa’nın dinî doktrin ve usûlü konularında farklı düşünceler ileri sürenlerin oluşturduğu bir ekoldür. Bu düşüncelerin tahlili neticesinde Şeyhiyye’nin, Muhyiddin İbnü’l-Arabî’nin nazarî tasavvuf anlayışı yanında, Sühreverdî’nin İşrâki teosofisinden yararlanan İsfahan kökenli hikmet-i ilâhî ekolünün gelişmiş şekli olduğu ortaya çıkar.
Ulûhiyyet konusunda Şeyhiler "Allah hay, kadîm, bâki ve alîmdir" der. O’nun biri zâtî, diğeri muhdes olmak üzere iki tür ilmi mevcut olup, zâtî ilmi zattan ayrılmaz, muhdes ilmi ise yaratılmışlar arasında icra ettiği hususların bilgisidir. Zâtî ve muhdes ayırımı Allah’ın bütün sıfatları için uygulanabilir. Allah ile insan arasında benzerlik bulunmadığından, insanın O’nun zâtını bilmesi mümkün değildir. Şu halde Allah dünyada da, âhirette de gözle görülemez. İrade ve kelâm zâtî değil fiilî sıfatlardandır ve hâdistir. Âlemin meydana gelişinin sebebi ilâhî iradenin taallukudur. Bu düşüncenin sonucu olarak Şeyhiyye’nin, sûfîlerin vahdet-i vücûd ve Allah ile mistik birleşme (ittihad) telakkilerini reddettiği anlaşılmaktadır.
İnsanlar Allah’ın emir, yasak ve tavsiye şeklindeki tebliğlerini doğrudan alma imkânına sahip olmadıkları için Cenâb-ı Hak vahyini seçtiği elçiler vasıtasıyla bildirir. Fertlerin ve toplumların ihtiyacını karşılamak üzere peygamber gönderilmesi gereklidir. Hz. Muhammed son peygamberdir. Peygamber fizikî görünüm ve ahlâk açısından en mükemmel kişidir, hayatı boyunca her türlü günahtan korunmuş, ulaşılması mümkün olanın ötesinde kabiliyet ve sıfatlarla donatılmıştır. Bu ümmetin peygamberi bütün insanlığa gönderilmiştir. İsrâ ve mi‘râc cismânî değildir ve Hz. Muhammed’in misâl âlemindeki varlığıyla cereyan etmiştir.
İmâmet. Peygamber’den sonra onun yerine geçecek, adına icraatta bulunacak ve getirdiği nizamı koruyacak bir halefinin bulunması gereklidir. Vasî denilen bu kişi peygamberlerin sıfatlarına sahip olup, Allah ve Peygamber tarafından tayin edilir, ona itaat Allah’a ve resûlüne itaat demektir.
Allah’ın iradesinden ortaya çıkan ilk nur, nûr-ı Muhammedî’dir; bundan imamların nuru, imamların nurundan müminlerin nuru zuhur etmiştir. Dolayısıyla imamlar yaratılışın vasıtaları, âletleri ve nihaî gayesidir. Onlar mârifetullaha vasıta olmalarının yanı sıra, ilâhî lûtfun insanlara ulaşması hususunda da aracılık ederler. Şeyhiyye’nin bu düşüncesi İsnâaşeriyye Şîası tarafından tepkiyle karşılanmış, Allah’a ait fiillerin başkasına izâfe edilmesi (tefvîz) biçiminde değerlendirilmiştir. Bu zümre, imamların kabirlerini ziyaret ederken başları hizasında değil, ayak uçlarında durup, dua ettiklerinden “Püşt-serî”; İsnâaşerîler ise imamların başucunda durdukları için “Bâlâ-serî” diye anılmıştır.
Fizikî âlemle ruhânî âlem arasında bir misâl âlemi vardır. Bu âlem, bir anlamda berzah âlemiyle aynı olup, Ahsâî tarafından Süryânîce’den alındığı ileri sürülen Hûrkalyâ/Huvarkalyâ kelimesiyle ifade edilir. Fizikî âlemde bulunan her şeyin Hûrkalyâ Âlemi'nde bir karşılığı mevcuttur. Bu sebeple bütün insanlar biri fizikî âlemde, diğeri Hûrkalyâ’da olmak üzere iki varlığa sahiptir. 874 yılında Gaybet'e giren ve hâlen yaşamakta olan Onikinci İmam Muhammed Mehdî el-Muntazar’ın bulunduğu Câbülsâ (Câbülka) beldeleri, Hûrkalyâ Âlemi'nde yer almaktadır. Cennet ve Cehennem de Hûrkalyâ Âlemi'nde ortaya çıkacak iyilik ve kötülük tarzındaki ferdî hayat şeklinde anlaşılmalıdır. Bu sıraladiğılız düşünceler Şeyhiyye ile İsnâaşeriyye arasında büyük ihtilâflara yol açmıştır.
Şeyhiyye’nin kurucusundan ziyade halefleri tarafından geliştirilen bu esasa göre tevhid, nübüvvet, imâmet, adl ve meâddan oluşan İsnâaşeriyye’nin beş esası adl tevhide, meâd da nübüvvete dahil edilerek üçe indirilmiş, bunlara Kâzım Reştî ve Muhammed Kerîm Han Kirmânî zamanında Dördüncü Rükün (Rükn-i râbi‘) eklenmiştir. Bu da Hûrkalyâ’da bulunan İmam'la fizikî âlemdeki insanlar arasında aracılık yapan bir kâmil Şiî’nin mevcut olduğu inancıdır. Gaib İmam'ın iradesi onun bu aracıya verdiği tâlimatla yerine getirilir. Nücebâ ve nükabâ silsilesinin başında olan bu kişi İmam'ın bilgisi ve otoritesi dahilinde faaliyet gösterir. Rükn-i râbi‘ ifadesi kâmil bir Şiî için kullanıldığı gibi, bazan bir hiyerarşiyi belirtmektedir. Şeyhîler rükn-i râbi‘ yahut bâb olarak öncelikle Ahsâî’yi, ondan sonra Reştî’yi tanımaktadır. Doktrinin zaman içinde gelişmesi ve Şeyhîler’in Şîa ile daha az ihtilâfa düşme gayretleriyle, rükn-i râbi‘ tâbiri ulemâ topluluğu için kullanılmaya başlanmış ve bu mânada “nâibü’l-âm” kavramıyla eş anlamlı hale gelmiştir.
Şeyhiyye mensupları keşf veya sezgiye dayanan bilginin İmamlar'ın doğrudan bildirmesi ve onların tâlimatıyla elde edilebileceğini söyler. Bunu desteklemek amacıyla şöyle bir rüya nakledilir: Ahsâî bir gece rüyasında Hz. Hasan’ı görmüş, Hasan ağzını onun ağzının üzerine koymuş, tükürüğünü tattığında bunun baldan daha tatlı, miskten daha güzel kokulu olduğunu hissetmiş, uyanınca kendisinin ilâhî mârifet nuruyla kuşatılmış ve Allah’ın lutuf ve inâyetiyle bütün ilimleri öğrenmiş bulunduğunu farketmiştir. İsnâaşeriyye âlimlerinin bilgi teorisiyle bağdaşmayan bu düşünce, ictihad yöntemini ve diğer aklî metotları uygulamak suretiyle elde edilen bilgileri ortadan kaldırdığı için buna karşı mücadeleye girilmiştir. Kurucusunun keşfe dayanan bilgiyi benimsemesi dolayısıyla Şeyhiyye daha sonra Keşfiyye olarak da anılmış ve Kâzım Reştî zamanında daha çok bu isimle tanınmıştır. Gaib İmam'ın Gaybet'i üzerinden yaklaşık 1000 yıl geçtiğinden o günkü Şiî çevrelerinde hâkim olan milenyum inancı ve mehdînin zuhuru düşüncesi Reştî’de de görülmektedir. Reştî sadece zuhuru müjdelemekle kalmamış, geleceği vaad edilen kişinin meclisinde bulunduğunu, kendisinin ölümünden sonra onun zuhur edeceğini belirterek müstakbel kâmil Şiî’nin özelliklerini ortaya koymuştur.
Bu durum, Bâbîlik fırkasının kurucusu Mirza Ali Muhammed Şîrâzî’nin bâb olarak ortaya çıkması için gerekli zemini hazırlayacaktır... Yâni, bir sapıtmış mezhep, bir başka sapıklığa yok açacaktır.
Kâzım Reştî halef tayin etmemiş, ölümünün ardından Bâbîliğe yönelenler dışında kalan mensupları Kerbelâ’da, Tebriz’de, Kirman’da olmak üzere üç gruba ayrılmıştır. Kerbelâ’da Mirza Hasan Gevher’e tâbi olanlar Şeyhiyye içinde önemli bir nüfuz kazanmıştır. Bu grubun ileri gelenlerinden biri Mirza Muhammed Hüseyin Muhît Kirmânî, diğeri 1878’de öldürülen Ahmed b. Seyyid Kâzım’dır. Grubun liderliği daha sonra Molla Muhammed Bâkır Üskûî’ye ve ardından oğlu Mirza Mûsâ’ya geçmiş, cemaatin liderliği günümüzde Küveyt’te yaşayan Ali el-Hâirî’ye intikal etmiştir. Bu gruba bağlı Şeyhîler Üskûîler diye anılmaktadır. Tebriz Şeyhîleri, aykırı görüşlerini bertaraf ederek Usûliyye’ye mensup olduklarını belirtmelerine rağmen, İsnâaşeriyye’nin düşmanlığından kurtulamamış, XIX. Yüzyıl'ın ortalarında Tebriz’de Şeyhîler’e karşı ortaya çıkan hareketler yüzünden Şeyhî ve İsnâaşerî bölgeleri birbirinden ayrılmıştır. Tebriz’de Şeyhiyye’nin liderliğini Hüccetülislâm ve Sikatülislâm aileleri üstlenmiştir.
Başlangıçta cemaate hâkim olan Hüccetülislâm ailesinin başkanı, Hüccetülislâm Camii’nde imamlık görevini yürüten ve Azerbaycan bölgesinin dinî lideri olan Molla Muhammed Mâmekanî’dir (ölümü 1852). Ardından kendisine halef olan üç oğlu Muhammed Hüseyin, Muhammed Taki ve Mirza İsmâil ile torunu Mirza Ebü’l-Kasım, Hüccetülislâm unvanıyla adı geçen câmide imamlık yapmış, Ebü’l-Kasım’ın ölümüyle ailenin varlığı sona ermiştir.
Sikatülislâm ailesinin lideri olan Hacı Mirza Şefî‘ (ölümü 1884), Muhammed
Mâmekanî gibi Şeyh Ahmed ve Kâzım Reştî’nin öğrencisidir. Kendisinden sonra oğlu Şeyh
Mûsâ ve torunu Mirza Ali, Sikatülislâm unvanıyla Tebriz’de liderliği yürütmüştür. Mirza Ali
zamanında Sikatülislâm ailesi Hüccetülislâm ailesinin nüfuzunu ortadan kaldırarak Tebriz’deki
Şeyhîler’in çoğuna hâkim olmuştur. Mirza Ali, 1912 yılında Tebriz’in Ruslar tarafından işgâli
sırasında gösterdiği direniş neticesinde idam edilmesinden dolayı, millî kahraman kabul
edilmiştir.
Küçük bir azınlık olarak Şiî dünyasında varlığını sürdüren Şeyhîler’in
İran’da Tebriz, Kirman, Hürremşehir, Abadan, Tahran, Mervdeşt, Refsencan, Şîraz ve
Zünuz’da 200.000 civarında, çoğunluğu Basra’da olmak üzere Irak ve Körfez ülkelerinde
300.000 kadar olduğu tahmin edilmektedir. Kirman’daki Şeyhîler’in Medrese-i İbrâhîmiyye
adında otuz-kırk kadar öğrencinin okuduğu bir medreseleri, yayınevleri, Basra’daki
Şeyhîler’in de dinî öğrenim veren medreseleri bulunmaktadır.
Bâbîliğin kurucusu Mirza Ali Muhammed de, Reşti'nin müritlerindendi.
Azerbeycan, Şiraz'da yeni bir mezhep kurdu. (1844) "Onikinci İmam Mehdi'ye açılan
kapının (bâb) kendisi olduğunu" iddia ettiği için, bu yola Bâbîlik denmiştir.
Mirza Ali Muhammed,
1 Muharrem 1235 (20 Ekim 1819) tarihinde Şîraz’da doğdu. Küçük yaşta babasının ölümü
üzerine tüccar olan dayısı tarafından yetiştirildi. Gençliğinde dayısının kendisini gönderdiği
Bûşehr’de ticaret yapacağı yerde, küçük yaştan beri merak duyduğu Hurûfîliğin tesiriyle
kızgın güneş altında saatlerce güneşe bakarak oturmak ve bununla zikir gücüne kavuştuğunu
ileri sürmek gibi gayri tabii davranışlara ve iddialara girişti. Bunun üzerine dayısı tarafından
şifa bulması için gönderildiği Kerbelâ’da, Onikinci İmam'ın kaybolmasından sonra başlayan
Gaybet*-i Suğrâ'yı (873-941) takip eden Gaybet-i Kübrâ döneminde imamların
nurunu ve Hz. Muhammed’in hakikatini aksettirecek bir “kâmil Şiî”nin var olması gerektiği
ve kâmil Şiî olarak bu nurun en mükemmel şekilde kendilerinde tecelli ettiği inanışını savunan
Şeyhîliğin kurucusu Şeyh Ahmed el-Ahsâî’nin önde gelen müridi Seyyid Kâzım Reştî
(ölümü 1843) ile tanıştı ve onun tesirinde kaldı.
Seyyid Kâzım ayrıca beklenen Mehdî'nin
pek yakında, fakat kendisinin ölümünden sonra zuhur edeceğini, dolayısıyla onu mutlaka
arayıp bulmaları gerektiğini taraftarlarına tavsiye etti. Bu durumu değerlendiren Mirza Ali
Muhammed 23 Mayıs 1844 tarihinde, önce kendisinin beklenen "Mehdî'ye açılan bab*,
hemen arkasından, aynı senenin sonbaharında hac için gittiği Mekke’de veya Maskat’ta
sadece bâb değil bizzat “beklenen Mehdî” (el-Mehdiyyü’l-Muntazar) olduğunu ilân etti.
Bu "mehdilik" sârî bir hastalık galiba... Az buçuk tanınmış kişiler bu hastalığa yakalanıp
kendini hemen "mehdi" ilan ediveriyor!... Adnan Hoca, Fethullah, Salih Mirzabeyoğlu hep
"mehdi"!... Her dönemde bir kaç "mehdi" çıkmadan olmuyor! Siz bizim Mehdi yazımıza bakın.
Mirza Ali'nin bu iddiası ilk anda Şeyhîler’den 18 kişi tarafından kabul edilmiş ve bunlara,
ebced hesabından hareketle, “hurûfâtü’l-hay” (Hay =10+8) denilmiştir. Buna bir de Mirza Ali'yi
katınca, sayı 19 olur.
Bâb Mirza Ali Muhammed, 1845 ilkbaharından itibaren Şîraz, Tahran, İsfahan ve Tebriz’de
dâîleri vasıtasıyla iddiasını yaymaya çalıştı. Bu arada, Bâbîlik hareketinin ileride Bahâîlik adı
altında gelişmesini sağlayacak olan Mirza Hüseyin Ali, kardeşi Mirza Yahyâ en-Nûrî ve
Zerrîntâc adıyla meşhur Ümmü Selmâ Fâtıma bint Molla Muhammed Sâlih Bâbîliğin saflarında
yer almıştı.
Kurretü’l-Ayn, Cenâb-ı Tâhire ve Ferahu’l-Fuâd lakablarıyla da tanınan Zerrîntâc,
"İslâm şeriatının neshedilmiş olduğunu, yenisinin ise henüz zuhur etmediğini, dolayısıyla
gayri meşrû olarak telakki edilecek her türlü davranışın meşrû sayılması gerektiğini" fütursuzca
ileri süren Türk asıllı bir kadındı.
Kendisine inanıp bağlananlar tarafından Nokta-i Ûlâ veya Hazret-i A‘lâ unvanlarıyla
anılan Mirza Ali Muhammed’in önce bâb (Mehdi'ye açılan kapı) , sonra da Mehdî olduğu
şeklindeki iddiaları, bizzat
kendisinin "mukaddes kitab" olarak takdim ettiği "el-Beyân" adlı eserinde son derece ileriye
götürülmüştür.
Ona göre Hz. Muhammed’in nübüvvetinin hakikati, Onikinci İmam'ın
kaybolmasından (873) sonra 1000 yıl devam ederek 1844'de kendisinin zuhuru ile
sona ermiştir. Esasen o, önce Gaybet-i Kübrâ döneminde kapatılmış olan Mehdî'ye açılan
kapı (bâb) olduğu iddiasında bulunmuştu. Bâb, gelmesi beklenen, gelişi yakın olan ve
Allah’ın ortaya çıkaracağı (men yuzhiruhu’llah) daha önemli birinin habercisi demekti.
Aslında bu beklenen sadece Mehdî değil, aynı zamanda yeni bir peygamberdir.
Mirza Ali
Muhammed bu iddiasının sonucu olarak "Kur’ân-ı Kerîm’in neshedildiğini, dolayısıyla İslâm
şeriatının emir ve yasaklarının kaldırıldığını ve el-Beyân ile yeni hükümlerin getirildiğini" ileri
sürmüştür. Bu noktadan hareketle "el-Beyân’ın Kur’ân-ı Kerîm’den üstün olduğunu ve hatta
insanoğlunun onun bir tek harfinin bile benzerini getirmeye muktedir olamayacağını" söyler.
Bâb Mirza’ya göre her bir harfin ve sayının ayrı bir özelliği ve değeri vardır. Nitekim 19
sayısı
Bâbîlik ve Bahâîlik’te mukaddes bir rakamdır ve her şey buna dayalıdır. Yıl 19 ay, aylar da
19 gündür. Her Bâbî, her 19 gün sonunda bir bardak su ile de olsa, 19 Bâbî’ye ikramda
bulunmak zorundadır. Cenaze namazı dışında cemaatle ibadet kaldırılmıştır. Zekât olarak
malların beşte biri verilir. Bâb Mirza’nın doğum yeri olan Şîraz ile, hapsedildiği yerler hac
merkezi olarak kabul edilmiştir. Sigara içmek, alkollü içki kullanmak, dilencilik yapmak
ve dilenciye para vermek yasaklanmıştır. Boşanma câiz, fakat hoş görülmeyen bir husustur.
Dul erkekler boşandıktan doksan gün, dul kadınlar da doksan beş gün sonra tekrar
evlenmeye mecburdurlar; aksi halde cezaya çarptırılırlar. Her Bâbî en çok 19 adet
kitaba sahip olabilir. Katil, maktulün vârislerine 11.000 miskal altın ödemek ve 19 yıl
her türlü cinsî ilişkiden uzak durmak zorundadır.
Bu ve benzeri görüşlere inanan Bâbîler, İran’ın muhtelif yerlerinde giriştikleri
propaganda faaliyetleri neticesinde birkaç bin taraftar kazanmaya muvaffak olmuşlarsa da,
devrin idarecilerinin sürekli takiplerinden kurtulamamışlardır.
Bâbîler İran Şahı Nasirüddin'in tahta çıkışı sırasında ayaklandılar.
Başlarında Küretülayn adında ilmi, lisanı ve güzelliği ile meşhur bir Türk kızı
vardı. Asıl adı Zerrin Taç idi. Molla Salih Berekam'ın kızı idi. Halka şöyle
diyordu:
- "Bab Hükümeti teessüs etmedikçe şeriata itaat edip etmemekte serbestsiniz.
İyi olan şeyi yapın. Kötülükten kaçın.
Küretülayn da, İranlılar'a açık saçık gelen kıyafeti ve sözleri yüzünden,
korkunç bir zindana atıldı. Bâbîler’in,
giriştikleri propaganda ve ileri sürdükleri görüşler itibariyle İran’da tehlikeli bir hareket halini
almaları sonucu Mirza Ali Muhammed, müctehidlerin fetvaları üzerine Nâsırüddin Şah’ın
emriyle Tebriz’de kurşuna dizilerek öldürüldü (1850).
Bâb Mirza Ali
Muhammed’in öldürülmesinden sonra iki Bâbî’nin 16 Ağustos 1852 tarihinde Nâsırüddin
Şah’a karşı başarısız bir suikast teşebbüsünde bulunması üzerine pek çoğu hapsedildi veya
öldürüldü. Küretülayn yakılarak idam edildi. Bu hadise sonunda hapsedilen Bâbîler’den, daha sonra Bahâullah adıyla anılacak
olan Mirza Hüseyin Ali en-Nûrî ile baba bir kardeşi Subh-i Ezel Mirza Yahyâ en-Nûrî, Rus
ve İngiliz sefâretlerinin devrin hükümeti nezdinde teşebbüs ve baskıları üzerine 15 Ekim 1852
veya 12 Ocak 1853 tarihinde Bağdat’a sürgün edildiler. Bu tarih aynı zamanda Bâbîliğin
Bahâîlik adı altında devam etmesinin başlangıcı sayılabilir.
Muhammed Bab'ın talebelerinden Yahya ile kardeşi Bahaullah Bağdad'a kaçtılar.
Fakat orada da kışkırtıcı hareketlerde bulunduklarından, Osmanlı hükümeti
Yahya'yı Kıbrıs'a, Bahaullah'ı Akka'ya sürdü. Bâbîler'in kötü ve câhil olanları
Yahya ile kaldı, âlim ve aydınları Bahaullah'la gitti... Bahaîler, sonra Osmanlı
İmparatorluğunun başına dert olmuştur.
Bahâîliğin tarihi, İsnâaşeriyye fırkası içinde doğan ve Şeyhiyye diye adlandırılan tasavvufî
hareketin mahsulü sayılan Bâbîlik ile başlar.
Bahâîliğin kurucusu olan Mirza Hüseyin Ali el-Mâzenderânî en-Nûrî, 2 Muharrem 1233
(12 Kasım 1817) tarihinde Tahran’da, İran şahının sarayında maliye işlerinden sorumlu önemli
bir mevkiye sahip bulunan Mirza Abbas Büzürg’ün oğlu olarak dünyaya geldi. Saraya mensup
olmanın sağladığı imkânla çocukluğunda iyi bir tahsil gördüyse de Bahâîler’ce “ümmî”
olduğunu ispat etmek için herhangi bir mektep ve medreseye gitmediği söylenir.
Babasının
ölümünden sonra yirmi yaşlarında iken saraydan ayrılarak çeşitli yerleri dolaşmaya ve dinî
meselelerle uğraşmaya başladı. 1844 yılında şahsen hiç görmediği Bâb Mirza’nın görüşlerini
benimsedi. Dokuz yıl sonra da bu yüzden kardeşi Mirza Yahyâ en-Nûrî ve ailesiyle birlikte
Bağdat’a sürgün edildiler. Mirza Hüseyin Ali, burada kardeşiyle arasında Bâb Mirza’nın vekilliği
konusunda çıkan anlaşmazlık üzerine gizlice Bağdat’tan kaçarak iki yıl boyunca Süleymaniye
dağlarında münzevi bir hayat yaşadı.
Onun bu tavrı Bâbîler arasında gittikçe büyüyen bir
tesir uyandırdı ve Bağdat’a döndüğü zaman Bâbîler’in büyük çoğunluğu kendisinin etrafında
toplandı; hatta İran’dan da birçok ziyaretçi geldi. Bağdat’taki âlimlerin şikâyeti ve İran
hükümetinin ricası üzerine, bu defa İstanbul’a sürgün edilen Mirza Hüseyin Ali bu sürgünden
önce, Bahâîler’in daha sonra “Bâğ-ı Rıdvân” adını verecekleri Bağdat yakınlarındaki Necib
Paşa bahçesinde yakın taraftarlarına, kendisinin Bâb’ın önceden haber verdiği “Allah’ın ortaya
çıkaracağı zat” (men yuzhiruhu’llah) olduğunu ilân ederek, Bâbîler’i kendisine uymaya çağırdı
(21 Nisan 1863).
Bu iddia Bâbîler arasında büyük yankılar uyandırdı; çünkü onların bir kısmına
göre Bâb, “Allah’ın ortaya çıkaracağı zat”ın kendisinin ölümünden 2001 yıl sonra zuhur
edeceğini, o zamana kadar başka bir zuhur olmayacağını söylemiş ve yerine Subh-i Ezel
diye isimlendirdiği Mirza Yahyâ en-Nûrî’yi vasî ve halef tayin etmişti. Yâni, Mirza Hüseyin Ali
kardeşi Yahya'ya ekarte etmiş oldu.
3 Mayıs 1863’te
Bağdat’tan hareket ederek önce İstanbul’a getirilen Mirza Hüseyin Ali, Mirza Yahyâ en-Nûrî
ve yakınları, burada dört ay tutulduktan sonra Ocak 1864’te topluca Edirne’ye sürgün
edildiler. Mirza Hüseyin Ali, burada açıkça ortaya attığı “men yuzhiruhu’llah” olma iddiasını,
bütün Bâbîler’i kendi etrafında toplanmaya ve hatta İran Şahı Nâsırüddin, Osmanlı Padişahı
Abdülaziz Han, Rus Çarı II. Alexander, Fransız İmparatoru III. Napolyon, Papa IX. Pius, İngiliz
Kraliçesi Victoria ve daha birçoklarına mektup yazarak kendisine uymaya çağırmak şeklinde
sürdürünce; Sultan Abdülaziz, Subh-i Ezel Mirza Yahyâ ve ona bağlanan az sayıdaki Bâbî’yi
Kıbrıs’a, taraftarlarınca “Bahâullah” (Allah’ın ululuğu, güzelliği, nuru, rahmeti ve lûtfu) adıyla
anılan Mirza Hüseyin Ali ve taraftarlarını da Akkâ’ya kimseyle görüşmemeleri ve başka yerlere
gitmemeleri şartıyla sürgün etti (1868).
Kıbrıs’ta Magosa’da ikamete mecbur edilen Mirza Yahyâ 1912 yılında öldüğü zaman
artık Bâbîler arasında çok az taraftarı bulunan, fakat orada bugüne kadar Bahâîlik’ten
küçümsenemeyecek izler bırakmış olan biri idi.
Akkâ’da önce Akkâ Kalesi’ne hapsedilen, ancak daha sonra Akkâ surları dışına çıkmasına
izin verilen Mirza Hüseyin Ali ise Bâbîler’i "Bahâî" adı altında kendi etrafında toplamayı
başarmış ve gerek eserleri, gerekse görüşleriyle onların varlıklarını sürdürmelerini sağlamıştır.
Mirza Hüseyin Ali, 29 Mayıs 1892 tarihinde son olarak yerleştiği Akkâ
ovasındaki el-Behce adlı konakta öldü.
Mirza Hüseyin Ali irili ufaklı birçok eser ve risâle yazmıştır. Bunların ilki, Bağdat’ta iken
yazdığı" el-Îkan", esas itibariyle bâtınî te’viller, İsrâiliyat ile süslenmiş birtakım hikâyelerle
dolu, fakat kendi iddiasına göre ona iman etmeyi ve bağlanmayı gerektirecek her şeyi ihtiva
eden Farsça bir eserdir. "el-Îkan", başta Arapça olmak üzere pek çok dile tercüme edilmiştir.
Yine “ilâhî irade” semasından geldiğini iddia ettiği ve 1871-1874 yılları arasında kaleme aldığı
"Kitâbü’l-Akdes" hareketin temel eseridir. Kur’ân-ı Kerîm’in üslûbunu son derece kötü ve
beceriksiz bir tarzda taklit etmek sûretiyle yazdığı bu eserinde," daha önceki mukaddes
kitapların insanlığın ihtiyacına cevap veremedikleri için bu kitapla neshedildiklerini" ileri
sürmüştür. Ayrıca kendisine Arapça ve Farsça olarak vahyedildiğini iddia ettiği on dokuz
sûreden ibaret "Kelimât-ı Meknûne", İbnü’z-zihb", "Tarâzât", "Kelimât-ı Firdevsiyye",
"İşrâkat ve Tecelliyât" gibi eser ve risâleleri vardır. Bunlardan ilki "Bahaullah’ın Levhleri" adıyla
1974’te, ikincisi ise "Kurdunoğlu" başlığıyla 1976’da Mecdi İnan tarafından Türkçe’ye çevrilmiştir.
Mirza Hüseyin Ali, ölümünden önce, 23 Mayıs 1844'de doğan
büyük oğlu Abbas Efendi’yi Abdülbahâ unvanıyla halef tayin etmiştir. Abdülbahâ, 1908’de
Meşrutiyet’in ilânı üzerine tamamen serbest kalan Bahâîliğin kısa sürede Mısır, Avrupa ve
Amerika’ya nüfuz etmesine çalışmış ve bu iş için buralara seyahatler yapmıştır.
I. Dünya
Savaşı sırasında Bahâîliğin ana merkezi olarak seçilen İsrail’deki Hayfa şehri ve civarında,
İngilizler lehine gösterdiği gayret ve faaliyetlerinden dolayı, Hayfa’da 27 Nisan 1920’de
İngiliz hükümeti tarafından “şövalyelik” rütbesiyle mükâfatlandırılmıştır.
28 Kasım 1921’de
ölen Abdülbahâ, Hayfa’da Kermil dağına nakledilen Bâb Mirza’nın mezarının yanına gömüldü.
Ölmeden önce de büyük kızından büyük torunu olan Şevki Efendi’yi “veliyy-i emrillâh” sıfatıyla
Bahâîler’in ruhanî reisi ve emrin açıklayıcısı olarak tayin etti.
1 Ekim 1873’te Akkâ’da doğan
Şevki Efendi Oxford’da öğrenim gördü. 1937’de Amerikalı Bahâîler’den, daha sonra Ruhiye
Hanım adını alan Mary Maxwell ile evlenen Şevki Efendi, 4 Kasım 1957’de Londra’da ölümüne
kadar Bahâîliği dünyaya yaymak için büyük gayret sarfetti. Bu arada, çocuğu olmadığından
Bahâîliğin idaresini, ölmeden önce “baş koruyucular” diye nitelendirdiği ve Bahâîler’ce “emrin
elleri” kabul edilen yirmi yedi yardımcıya emanet etti. Bunlar onun ölümü üzerine, Bahâullah
tarafından esasları belirlenen, Abbas Efendi tarafından da gerçekleştirilen idarî teşkilâtı
uygulamaya koydular.
Buna göre Bahâîliğin idarî nizamı Mahallî Ruhanî Mahfiller (Beytü’l-adl-i mahallî), Merkezî
veya Millî Mahfiller (Beytü’l-adl-i millî-merkezî) ve en üstte son söz sahibi durumundaki
merci olan Umumi Adalet Evi’nden (Beytü’l-adl-i umûmî) oluşmuştur. Bu üç heyet üyeleri
şöyle belirlenir:
1. İdare veya belediye taksimatına göre bölge, şehir, kasaba ve köylerde
21 yaşından yukarı en az dokuz Bahâî varsa, bunlar her yıl “rıdvan bayramı”nın birinci
gününde (21 Nisan) 9 kişiyi gizli rey açık tasnifle, propagandasız ve aday
gösterilmeksizin Mahallî Ruhanî Mahfil üyeliğine seçerler.
Bahâîler 1963 istatistiklerine göre, dünyada 6151 Mahallî Ruhanî Mahfil ve 56 Millî
Ruhanî Mahfil’e sahip olduklarını ve 253 devlet, bölge veya adada Bahâî bulunduğunu iddia
etmektedirler. Böylesine şümûllü ve kendine mahsus bir teşkilâta sahip bulunan Bahâîlik, Bâb
Mirza tarafından ortaya atılan görüşleri bütünüyle benimsemekle kalmamış, aynı zamanda
ona yeni bazı ilâvelerde de bulunmuştur.
Bahâîliğin inanç ve ibadet esasları ile ahlâkî ve içtimaî görüşleri şöyle özetlenebilir:
Allah, Bâbîlik’te olduğu gibi Bahâîlik’te de bütünüyle bilinemez ve insan idrakinin
üstündedir.
Ayrıca bir, eşsiz, sonsuz olmakla ve hiçbir şey kendisine benzememekle beraber onun
vücudu emrinin “mezâhiri”ne (belirtiler) muhtaçtır. Onun zuhurları nebîler ve resullerdir.
O onlarda zuhur eder ve güneşin temiz bir aynada yansıması gibi kulları için onlarda tecelli
eder. Nitekim Bahâullah’a göre peygamberlerin iki vasfı vardır. Birincisi beşerîdir; peygamber
yer, içer, uyur, hastalanır ve ölür. Diğer sıfatı ise ilâhî vasfıdır; bu sıfatla o bir anlamda
Tanrı’dır. Onunla konuşulduğu zaman Tanrı ile konuşulmuş, ona secde edildiği zaman da
Tanrı’ya secde edilmiş olur. Bahâîler’e göre Hz. Âdem’den bu yana gelip geçmiş bütün
nebîler ve resuller, sadece “Tanrı zuhuru” olan Bahâ’yı müjdelemek için gönderilmişlerdir,
çünkü o bütün dinlerin sözünü ettiği “mev‘ûd”dur (geleceği müjdelenen).
Ayrıca bütün dinler
sadece Bahâ’nın görüşleri ve zuhuru için birer başlangıç olarak gönderilmişlerdir; hepsi de
noksandır ve ancak Bahâ’nın gelişiyle tamamlanmıştır. Ondan sonra da peygamberler
gelecektir. Ancak Bahâ’dan sonraki Tanrı zuhuru 1000 yıldan önce olmayacaktır.
Hz. Muhammed’in “hâtemü’n-nebiyyîn” (nebîlerin sonuncusu) olması, Allah’ın ondan sonra
resuller göndermesini engellemez. Bu noktada Bahâîliğin son derece büyük bir tutarsızlık
ve zırvalama içinde bulunduğu âşikârdır; çünkü ileri sürülenin aksine nebîlik resullükten daha umumidir;
her resul nebîdir, resullüğün içinde zaruri olarak nebîlik de mevcuttur. Nübüvvet kapısı
kapatılmışsa, zorunlu olarak resullük kapısının da kapatılmış olması gerekir.
Bahâîler’e göre,
Allah’ın “hâlik” sıfatının mevcut olmayacağı bir an düşünülemeyeceğinden dünya da hâlik
sıfatı gibi ebedîdir. Bu bakımdan dünyanın son bulması, kıyametin kopması söz konusu
değildir. Ölen herkesin kıyameti ölümüyle birlikte kopar. Onlara göre Cennet, Cehennem
sadece birer semboldür. Cennet Tanrı’ya yolculuğu, Cehennem de yokluğa gitmeyi ifade
eder.
Bahâîlik’te bazı amelî ve şer‘î hükümler de mevcuttur. Bunlar namaz, oruç, hac, zekât
ve kutsal âyetlerin okunması gibi hususlardır. Bahâîler’e göre namaz, ferdî olarak sabah
öğle ve akşam samimi bir kalple Allah’ı anmaktır. Oruç, 19. ay olan a‘lâ ayında
(2-21 Mart) 19 gün olarak tutulur. Hac yalnız erkeklere ve malî durumu müsait
olanlara farzdır ve hac ya Bâb Mirza’nın Şîraz’daki evine yahut Bahâullah’ın Bağdat’ta ikamet
ettiği eve yapılır. Belli zamanı ve merasimi yoktur. Zekât vergi olarak alınır. Bâb’a göre
malların beşte birinden alınan zekât, Bahâîlik’te de aynı olmakla beraber ayrıca gelirin
% 19’undan ibaret “hakku’llah” denilen bir vergi vardır. Her sabah ve akşam, yorgunluk
vermeyecek miktarda Bahâullah’a ait dua ve sözlerden okumak her Bahâî için vâciptir.
Bahâîliğe göre herkesin kendi geçimini temin etmek maksadıyla ticaretle, sanatla veya
kazanç sağlayacak başka bir işle meşgul olması ibadet sayılır. Bu arada yıl içinde çalışılması
haram olan 9 gün vardır. Bunlar Bahâîliğin mübarek günleridir. Ayrıca miras, evlenme
boşanma, zina, hırsızlık, içki, kundakçılık vb. hakkında da Bâbîliğe göre kısmen farklı
görüşleri benimsemişlerdir. Bahâîler’de cihad yasaklanmış bir dinî hükümdür.
Bahâîliğin ahlâkî ve içtimaî esasları, Abdülbahâ (Abbas Efendi) tarafından şu 12 başlık
altında toplanmıştır:
1. İnsanlık âleminin birliği
Bahâîler bu inanış ve görüşlerini, halen dünyanın 7 yerinde bulunan Meşriku’l-ezkâr
adlı 9 cepheli mâbedlerinin çevresinde kurdukları okullar, hastahaneler, yetimler yurdu,
çocuk yuvaları, turizm dernekleri ve benzeri sosyal yardım kurumları aracılığı ile yaymaya
çalışmaktadırlar... Biz hep deriz: Hiçbir doktrin, hiçbir şeyh bazı doğruları söylemeden
taraftar toplayamaz, çünkü insanlar aptal değildir. Ne var ki, çoğu doktrin ve şeyhler-şıhlar
bu doğruların arasına kattıkları yanlışlar ile insanları saptrırlar. Niye?.. İsanlar aptal mı?... Değil,
ama çoğu saftır. Duydukları bir kaç doğruya kapılıp, yanlışları farketmezler bile... Bâb'a, Baha'ya
kapılanlar da öyle.
Bahâîler’in zamanımızda en fazla bulundukları yer İran’dır. Buradaki sayıları hakkında
ileri sürülen rakamlar 300.000 ile 1.000.000 arasında değişmektedir. İkinci büyük merkezleri
olan Amerika Birleşik Devletleri’nde 10.000 kadar, Avrupa’da birkaç yüz, Pakistan’da birkaç
bin Bahâî vardır. Irak, Suriye, Lübnan ve İsrail’deki Bahâî sayısı önemsizdir. Başta Uganda
olmak üzere bazı Afrika ülkelerinde de hissedilir bir ilerleme kaydetmişlerdir. 1986 yılında
Hayfa’da Bahai World Center tarafından yayımlanan istatistiklerde dünyada mevcut
Bahâîler’in sayısı 4.739.000 olarak gösterilmiştir.
Önceleri Bahaullah gizli gizli faaliyet gösterirken "El Dürr-ü Behiye" adlı
kitabının yayınlanması ile Bahaîliğin içyüzü meydana çıktı. Bahaullah; Musevilik,
Hıristiyanlık ve İslamiyet'in esaslarını çorba ederek sözde ideal bir din
kurmaya çalışmıştı. Böylece her üç dinden taraftar toplamayı umuyordu. Gerçekten
de Türkler'den ve müslümanlar'dan daha çok Avrupalı ve Amerikalılar'ı etkilediler.
1908'den sonra Amerika'ya, Mısır ve Avrupa'ya yayılan Bahaîliğin merkezi,
İsrail'de, Hayfa'dadır. Sonraki önemli merkezi ise ABD, Chicago'dur. Yâni
arkasında Yahudi sermayesi ve Amerikan siyaseti olduğu bir gerçektir. Türkiye'deki Bahâîler,
yarattıkları bütün problemlere rağmen, büyük müsamaha görmüşlerdir. O kadar ki,
kendilerinin ayrı bir dinden sayılmalarını istedikleri halde, sanırız halen
nüfus cüzdanlarına "dini: İslâm" yazmaktadır.
Bahâîler 19 rakamına önem verirler. Aslında 19 rakamı Kuran'da da önemi
olduğu bildirilen bir sayıdır. (Bakınız: NOTLAR - 6A - 25) Ancak Bahâîler bunu başka
türlü alırlar. İslam'ı son din, Hz. Muhammed'i son peygamber olarak kabul etmezler.
ALLAH'ı herkesin kendi Cemâl aynasında görebileceğine inanırlar. Kıbleleri Kâbe değil,
İsrail'de Akka'da sürgünde iken ölen Bahaullah'ın mezarıdır.
Bahaîler'e göre yaradılışta her şey temiz olduğu için taharetle uğraşmak
lüzumsuzdur!.. Buna rağmen hemen hepsi temizdirler. Namazları 2 rekat, oruçları
19 gündür. Kadın ile erkek arasında hukuken bir fark yoktur. 19 yaşını dolduran
herkes bir Bahaî ile evlenmek mecburiyetindedir. Boşanmak caiz değildir.
Sözün özü, ne şeyhîlik, ne Bâbîlik, ne de Bahaîlik gerçek Muhammed-Ali'nin
yolu değildir. Öyleyse, Türk Aleviler'in İran'a özenmesini gerektirecek bir husus
yoktur. Sünnilerin de gözlerini açıp görmesi gerekir ki, Şeyhîlik, yâni şeyhleri-şıhları,
hacıları-hocaları-imamları kutsallaştırmak Türkler'e bir şey vermez.
Başka bir sayfada uzun uzun yazdık ama, tekrarlıyalım. Çünkü Türkiye'deki bir kısım
Sünniler'in kendilerine örnek aldıkları
Suudi Arabistan da, bizim anladığımız anlamda Muhammed yolunda değildir.
19. Asır'da ortaya çıkmış Vehhabîliğin etkisindedir. O da makbulu değildir.
1803'de Hanbeli âlimi
Abdülvehhab Muhammed Tami, Arabistan'da palazlandıktan sonra, kızını yörenin
nüfuzlu adamı Muhammed bin Suud'a vererek iyice güçlendi. Mekke'ye girdi.
Mübarek kabirleri yıktırdı. Mezhebini kabul etmiyenleri kılıçtan geçirdi. Aynı
vahşeti Medine'de de yaptı. Hatta peygamberimizin kabrini de yıktırmak istediyse
de, Mustafa Kemâl'den öyle bir telgraf aldı ki, vazgeçmek zorunda kaldı.
Sözde "En iyi kabir, en çabuk kaybolan kabirdir" hadisini uyguluyor bütün
kabirleri ortadan kaldırıyordu. Halbuki Peygamberimiz kâfirlerin, münafıkların
kabrini idahi yıktırmamıştı. Ona göre, müslümanlar kabirleri görünce, âkıbetlerini
düşünüp, kendilerini âhırete hazırlamalıydılar.
Vehhabî mezhebine göre ölmüşlerden medet dilenmez, ki bu doğrudur. Ziyaret
yasaktır, ki bu yanlıştır. Tütün, nargile
haramdır. Muska bidattir. Cemaatle namaz vâcip, münferit namaz Şiiliktir. Camiye
yoklamayla gidilir. Gitmeyen cezalandırılır. Suudi Arabistan'da hâlâ bu kurallar
uygulanmaktadır. Suud krallarının bile mezarı yoktur.
Vehhabîler 1813'de ayaklandılar. Mısır, Şam ve Irak cihetlerinde olaylar
çıkardılar. Dönemin Sultanı 2. Mahmut Vehhabîlerin üzerine Mısır Valisi Mehmet
Ali Paşa'yı gönderdi. Sonunda reisleri Abdullah bin Suud yakalanıp idam edildi.
Ancak Vehhabîlik sönmedi. Üstelik İngilizlerden gördükleri destekle 1. Cihan
Savaşı sırasında Osmanlılara karşı ayaklandılar ve Arabistan'ın elimizden
çıkmasından kısa bir süre sonra, Şerif Hüseyin'i devirip Arap topraklarını bir
ailenin malı imiş gibi gören Suud krallığını kurdular. İngiliz altınlarını cebe
indirip, Osmanlı'ya ihanet etmiş olan Peygamberin hayırsız torunu Şerif Hüseyin
bu suretle cezâsını gördü, ama Arap halkı hâlâ kurtulamadı. Arabistan'da sözde
Şeriat düzeni uygulıyan, fakat Hacc'ı bir ticarete çeviren, namaz kılmayana,
oruç tutmayana sopa atan, ama sarayda her türlü ahlâksızlığın döndüğü bir idare
oluştu.
Araplar sözde Osmanlı'dan bağımsızlıklarını elde edeceklerdi 1918'de, ama
Vehhabiler Arap yarımadasındaki bütün Arapları Hıristiyan Batı'nın kan emici
sömürüsü altına soktular.
Vehhabîler ve Şerif Hüseyin yüzünden neredeyse Türkiye de bağımsızlığını
kaybediyordu. Biz kurtulduk, ama Suudlular hâlâ Hırıstiyan bayraklarının
gölgesinde namaz kılıyorlar. Petrollerini diğer müslümanlar değil de,
İngilizler, Amerikalılar koruyor. Peygamber diyarında onların sözü geçiyor.
Şu halde Suudi Arabistan müslümanlığının da Türkler'e verebileceği bir şey
yoktur!..
Çok şükür ki, Kur'an ayeti, Peygamberin hadisi hâlâ hükmünü sürdürmektedir.
Ve İslam dünyasını gene yüceltecek biri varsa, o ne Acem, ne de Arap!.. Sadece
TÜRK'tür.
XIV. Yüzyıl'dan itibaren Kuzey Hindistan’da farklı din ve inançlar arasında uzlaşma
hareketleri görülmüş, bu kapsamda İslâm’ın tevhide dayalı sınıfsız toplum anlayışı ve bölgede
yaşayan mutasavvıfların öğretisi, Hint toplumunu derinden etkilemiştir. Sih dini de Hindular’ın
çok tanrılı ve putperest inanışlarına, kast sistemine ve Brahmanlar’ın aşırılığa varan
uygulamalarına karşı bir tepki olarak, XV. yüzyılın sonlarında Hindistan’ın kuzeybatısındaki
Pencap bölgesinde ortaya çıkmıştır.
Sih dini yerli Hindu düşüncesi, özellikle belli bir Tanrı’ya bağlılığa dayanan Bhakti
geleneğiyle, İslâm Tanrı inancının bir karışımı olarak; aşırı ibadet ve riyâzet yerine ahlâkî
davranışlara önem veren, uzlaştırmacı ve eşitlikçi bir dinî hareket olarak gelişmiştir. Ancak bu
dinin şekillenmesinde ve akîdesinin oluşumunda esas pay Guru Nanak’a âittir. Nanak’ın hayatı
ve düşünceleri üzerinde başka birçok kişi gibi, XV. Yüzyıl sûfî düşünürü Kabir’in de etkisi
olmuştur. Nanak’ın onunla görüştüğü ve ondan etkilendiği söylenir.
Yeni bir din ortaya
koyma iddiasında bulunmayan Nanak’ın gâyesi "dinler arasında uzlaşma" sağlayarak toplumsal
ve ahlâkî bir ıslâhat meydana getirmekti. Tek, yüce ve evrensel Tanrı anlayışının yanı sıra;
dürüstlük, hoşgörü, sevgi, barış ve alçak gönüllülük ilkelerini benimseyen Nanak’ın eleştirisi,
dinlerin aslından ziyade onların mesajını iyi algılayamamış olan din mensuplarına yönelikti.
Nanak, Hindu’nun iyi bir Hindu, müslümanın da iyi bir müslüman olmasını istiyordu.
Başlangıçta farklı ırk ve kastlardan insanların bir araya gelmesiyle oluşan dinî cemaat zaman
içinde kendilerine Sih adı verilen bir topluluğa dönüştü. Pencap dilinde “çırak” veya “öğrenci”
anlamına gelen sih (sikh) kelimesinin Sanskritçe ve Pali dilindeki karşılığı "sişya" ve "sikha"dır.
Guru Nanak’tan sonra gelen ve öğretileri Sih dininin şekillenmesinde etkili olan dokuz
mânevî rehberin sonuncusu Guru Gobind Singh, 1699’da Khalsa teşkilâtını kurarak
barışçı bir ülküsü olan Sih dininin askerî bir görünüm almasında ve Sihler arasında farklı
düşünce ve mezheplerin ortaya çıkmasında rol oynadı. Khalsa teşkilâtının kuruluşu Sihler’i
yeni ve farklı bir millî kimliğe büründürdü.
Bir Sih’in Khalsa’ya girmesi için giriş merasimi yapılır. Khalsa’ya katılmış erkeklerin
adlarının sonuna “singh” (aslan), kadınlarınkine “kaur” (prenses) pâyesi eklenir. Khalsa’ya
katılmış bir Sih erkeği “beş k” olarak bilinen kılık kıyafet kurallarına uymak zorundadır. Bunlar
“kah” (kısa pantolon), “kangha” (tarak), “kara” (sağ bileğe takılan demir bilezik), “keş”
(kesilmemiş saç-sakal) ve “kirpan”dır (kama / kılıç). Bir Sih erkeği kesilmemiş saçını, başına
sardığı ve kulaklarını dahi örten "türban" adı verilen bir çeşit sarık içinde saklar.
Sih cemaati pek çok mezhebe sahip olmakla birlikte temelde iki gruba ayrılır: Sehajdari
(tıraşlı olanlar) ve Keşdari (tıraşsız olanlar). Birinci gruba Nanakpanthi de (Nanak’ın takipçileri)
denir.
Sih dininin sembolü, Tanrı’nın bilgisini temsil eden simetrik iki kama arasında dik duran
ve “khanda” olarak isimlendirilen, iki ağızlı bir kılıçla Tanrı’nın sonsuzluğunu temsil eden bir
daireden oluşan şekildir. Pek çok yerde kullanılan bu sembol Sihler’in “nişân-sâhib” diye
adlandırdıkları turuncu bayraklarının üzerinde de yer alır. Günümüzde çoğunluğu Hindistan’da
olmak üzere dünya genelinde 23 milyona yakın Sih dini mensubu bulunmaktadır.
Hindistan’daki Sihler’in büyük kısmı Pencap bölgesinde yaşar ve Pencâbî dilini konuşur.
Hindistan dışındaki Sihler ise başta İngiltere, Güneydoğu Asya, Kuzey Amerika, Doğu Afrika,
İtalya, Avustralya ve Yeni Zelanda olmak üzere dünyanın çeşitli bölgelerine dağılmış
durumdadır. Eğitime çok önem veren Sihler politikadan ekonomiye ve spora kadar hayatın
her alanında kendilerini göstermektedirler.
Sih dininin kutsal metni olan "Guru Granth Sahib" toplam 1430 sayfadan
oluşan, Pencâbî dilinde ve Guru Nanak’a âit Gurmukhi alfabesiyle yazılmış bir kitaptır.
Adi Granth isimli metin ise beşinci guru Arjan (Arjun) tarafından derlenmiş olup (1604) Guru
Granth Sahib’in küçük bir bölümünü ihtiva eder.
Guru Granth Sahib’de Sih gurularının manzumelerinin yanı sıra Ramanuja (ölümü 1137),
Namdev (ölümü 1350) ve Ramananda (ölümü 1470) gibi Hindu Bhakti hareketi mensuplarının,
ayrıca Şeyh Ferîdüddin Mes‘ûd (ölümü 1265) ve Kabir (ölümü 1518) gibi müslüman sûfîlerin
deyişleri yer
almaktadır. Onuncu guru Gobind Singh kitaba son şeklini vermiş ve kendisinden sonra yeni
bir guru gelmeyeceğini bildirerek, Guru Granth Sahib’i sonuncu ve ebedî olarak yaşayan
guru ilân etmiştir. Gobindh ayrıca kendine âit manzumeleri Dasam Granth isimli bir kitapta
toplamıştır.
Her Sih âilesi evinde bir Guru Granth Sahib bulundurmak ve her gün ondan bir bölüm
okuyarak üzerinde düşünmekle yükümlüdür. Aşırı sevinç ya da üzüntü durumlarında kitabın
kırk sekiz saatte hatmedilmesi âdet olmuştur. Guru Granth Sahib’in on günde hatmedilmesi
ise daha çok başvurulan bir uygulamadır. Bir Sih belli zaman aralıklarıyla kitabın tamamını
hatmetmelidir.
Sih dini her nekadar İslâm'dan "Tek Tanrılı Din" anlayışını almış ve iki müslüman tarafından
etkilenmiş ise de, İslâmî bir uygulama sıayılmaz. Üstelik İngiliz sömürge döneminde ve daha
sonraları İngilizler tarafından Müslümanlar ve Hintliler aleyhine kullanılmışlardır.
Mirza Gulâm Ahmed’in adına izâfetle Mirzâiyye, ortaya çıktığı yere nisbetle Kadyâniyye
adıyla anılır. Gulâm Ahmed’in 4 Kasım 1900 tarihinde yayımladığı bildiriyle Hz. Peygamber’in
ismine işaret etmek üzere Ahmediyye olarak ilân edilmiş, bu tarihten itibaren
gerek kendileri,
gerekse Batılılar bu adı kullanmışlardır. Müslüman âlimler ise bu adlandırmanın Gulâm
Ahmed’in kendisine işaret etmek üzere yapıldığını belirterek Kadiyâniyye’yi tercih etmiş
ve yakın dönem mezhepler tarihi literatüründe daha çok bu isimle yer almıştır.
Gulam "köle" demektir. Gulâm Ahmed, Hindistan’da Pencap eyaletinin Gurdâspûr bölgesinde küçük bir kasaba olan
Kadiyân’da kendi ifadesiyle 1839 yılında dünyaya geldi. Gulâm Ahmed’in âilesi, 1526’da
Bâbürlü Devleti’nin kurucusu Bâbür ile birlikte veya ondan biraz sonra (1530) Hindistan’a göç
eden Hacı Barlas soyundan gelmektedir, yâni Türk'tür. Gulâm’ın babası Mirza Gulâm Murtaza,
kendi babası Mirza Hâdî gibi bir halk hekimi olup her ikisi de İngiliz idaresine karşı gösterdiği
bağlılığın sonucu âilenin elde ettiği topraklarda tarımla uğraşmıştır.
Eğitimine Kur’ân-ı Kerîm, Arapça ve Farsça öğrenmekle başlayan Gulâm Ahmed, daha
sonra mantık ve felsefe dersleri alıp babasından da hekimlikle ilgili bazı bilgiler edindi.
Babası onu Siyâlkût’a gönderip bölge mahkemesinde hukukçu olmasını istedi. 1864’te
Siyâlkût’a memur olarak giden Gulâm orada hukuk imtihanında başarılı olamadı, babasının
çağrısı üzerine Kadiyân’a döndü (1868) ve inzivâ hayatı yaşamaya başladı. Bu süreçte Kur’an,
tefsir, hadis alanında ve diğer dinler üzerinde çalışmalar yaparak denemeler kaleme aldı.
Kendisinin “vahiy” dediği bazı sesler duyduğunu ileri sürmesi de bu yıllara rastlar... Bu duyduğu
sesleri melekten, Cebrail'den zannetti, sapıttı.
Gulâm
Ahmed, 1876 yılından itibaren gazetelerde Hindular ve Hıristiyanlar'a karşı yazılar yazdı.
1857 sipahi ayaklanması sonucunda tamamen İngiliz hâkimiyeti altına giren Hindistan’da
Hindular’la Hıristiyanlar'ın Hint Müslümanları'na hücum ettiği bir dönemde İslâm’ı savunmak
için girişilen bu faaliyet, beklenen ilgiyi çekti ve Gulâm Ahmed’in o tarihe kadar pek farkına
varılmayan kişiliği ön plana çıktı. Bu fırsattan faydalanan Gulâm Ahmed, Hindu ve Hıristiyanlar'a
karşı elli ciltlik bir reddiye yazacağını ilân ederek esere abone olunmasını istedi. Ancak 5 cilt
reddiye yazabildi , ama başka pek çok kitap yazdı.
Gulâm Ahmed 1885'te kendisinin hicrî XIV. Yüzyıl'ın müceddidi olduğunu ilân etti... Bu
"müceddid"lik, yâni "dinde yenilikçilik meraklısı da çoktur. Az buçuk mürekkep yalamış din
adamları Hemen kendileri "müceddid" ilan eder. Said-i Kürdî de onlardandır.
kerâmeti kendinden menkul "müceddid" Gulam Ahmed, "Allah’ın kendisine
taraftarlarından biat almasını ve ayrı bir cemaat oluşturmasını emrettiğini" bildirdi. Gulâm
Ahmed biraz daha ileri giderek 1891 yılında, aldığı vahiy ve ilhamlara göre "Îsâ b. Meryem’in
diğer nebîler gibi tabii bir ölümle öldüğünü, Allah’ın kendisini Hıristiyanlar'ın ve Müslümanlar'ın
beklediği Mesîh ve Mehdî olarak gönderdiğini" söyledi. "Müslümanlar'ın beklediği Mesîh ile
Mehdî aynı kişi olup bu da Mirza Gulâm Ahmed Kadyânî’dir" diye ortaya çıktı. Gulâm Ahmed,
iddiasına göre, hem Hz. Muhammed’in hem Îsâ’nın
ruhunu taşıdığı için barışçıdır; cihadını kılıçla değil, tebliğle yaparak İslâm’ı yayacaktır.
Dâvâsının doğruluğunu ispat etmek için ileri sürdüğü deliller, kendisine indirilen vahiy ve
verilen mûcizeler sebebiyle ona inanmak zorunludur.
Bu aşırı iddialarından dolayı Müslümanlar, Hıristiyanlar ve Arya Samac mensupları Gulâm
Ahmed’e şiddetle karşı çıktılar. Daha önce Berâhîn-i Ahmediyye’yi öven Muhammed Hüseyin
el-Batalevî, 8 Mayıs 1891'de Luziyana’da onun küfrüne dair bir fetva neşretti.
Buna rağmen Gulam Ahmed kitap yazmaya devam etti. Gulâm Ahmed, 11 Nisan 1900 tarihinde kurban bayramı namazında Arapça
bir hutbe okudu. Taraftarlarından Mevlevî Abdülkerîm onun için “nebî” ve “resûl” sıfatlarını
kullandı. Bağlılarından bazılarının itirazına rağmen Gulâm Ahmed, karşı çıkmadı. Gulâm
Ahmed 2 Kasım 1904 tarihinde Siyâlkût’ta,
kendisinin Müslümanlar ve Hıristiyanlar için Mehdî ve Mesîh olduğu gibi, Hindular için de
Vedalar döneminde tanrı Vişnu’nun iki şahsiyetinden biri ve insanın Tanrı'yı tanımanın aracı
olan Krişna-Avatar olduğunu ilân etti.
26 Mayıs 1908’de bir toplantı için bulunduğu Lahor’da ansızın ölen Gulâm Ahmed,
ertesi gün Kadiyân’a götürülerek orada taraftarları için ayrılan Bihiştî Makbere’ye gömüldü.
Kendisinden sonra ikiye ayrılan taraftarları arasında ciddi
tartışmalara sebep oldu. Kadyân grubu onun gerçek anlamda nebîliğini ileri sürerken;
Lahor grubu Hz. Muhammed’in son peygamber olduğunu, ondan sonra hakikî veya mecâzî
anlamda hiçbir nebînin gelmeyeceğini, Gulâm Ahmed’in sadece müceddid yahut Mesîh
ve Mehdî olduğunu ileri sürdü.
Kadyânîler, Pakistan’ın kuruluşuyla birlikte yönetim kademelerinde önemli yerlere
geldiler. Özellikle Kadyân kolunun nübüvvet iddiası, küfür telakkisi, kılıçla cihadı reddetmesi
ve Gulâm Ahmed’e inanmayanların kâfir sayılması gibi aşırılıkları, Pakistan’daki Müslüman
halkı galeyana sevketmiş ve 1953 yılı başlarında patlak veren ayaklanmalar askerî tedbirlerle
bastırılabilmiştir.
Sonuçta Kadiyânîliğin her iki kolu da Pakistan Parlamentosu’nun 7 Eylül 1974
tarihinde aldığı kararla “İslâm dışı azınlık” olarak kabul edilmiş ve Pakistan anayasasının
260. maddesine eklenen bir fıkra ile, “Hz. Muhammed’in nübüvvetinin mutlak sonluğuna
inanmayan, Muhammed’den sonra peygamberliğini iddia eden veya böyle bir iddiada
bulunanı peygamber ya da dinî bir müceddid olarak tanıyan kişi anayasanın ve hukukun
hedeflerine göre Müslüman değildir"
hükmü getirilerek Pakistan’da yaşayan Kadyânî faaliyetleri ciddi biçimde
kısıtlanmıştır.
Günümüzde Pakistan dahil 2 milyon dolayında bir nüfusa sahip bulunan Kadyânîler
faaliyetlerinin ağırlığını Avrupa, Asya, Pasifik, Amerika ve kısmen Afrika misyonlarına
kaydırmışlardır... Zaten Kadyanilik baştan beri İngiliz himayesinde İslâm'ı ifsat etmekte
kullanılmıştır.
Kadiyânîler’in her iki kolunun başlıca gelir kaynakları Kadiyân ve Lahor’a beytülmâl
hissesi olarak gönderilmesi gereken zekâttır. İsmailiye tarikatında ve bizde Fethullah'taki
"himmet" gibi tarikata "zekat" verirler. İkinci gelir kaynağı her ay yapılan mecburi
ödemelerdir. Buna göre her Kadyânî, aylık gelirinin on altıda birini mecburi olarak ve
düzenli bir şekilde hareketin mâlî organizasyonuna öder. Ayrıca fedakârlık ve cömertlik
derecesine göre gelirinin onda birinden üçte birine kadar olan bölümünü hareketin
fonlarına aktarır. Bunların dışında her Kadyânî’nin, ölümü halinde malının onda birini
mezhebe ayırması ve bu hususu önceden vasiyetine kaydetmesi istenir.
Nurculuk, Said Kürdî (1878-1960) tarafından telif edilen Risale-i Nur adlı eserler
istikametinde teşekkül eden ve 20. yüzyıl başlarında doğan bir harekettir.
İddiaya göre Nurcular şu kurallara uyarlar:
- Siyaset ve idareyle iştigâl etmemek
Nurs köyünde doğduğu için Nursî diye de bilinen Kürt Said'in bütün hayat hikâyesi,
kendi yazdığı "Tarihçe-yi Hayat" adlı kitaba dayanır. İddiasına göre Meşrutiyet taraftarıdır.
Abdülhamid zamanında konuşmalarından dolayı Akıl hastanesine, sonra hapihaneye atılır.
31 Mart Vak'ası'na
karşı çıkmıştır. Lâkin o yüzden Divân-ı harb-i Örfî'de yargılanmış ve beraat etmiştir.
Yine iddiasına göre, ı. Cihan Savaşı'nda Enver Paşa tarafından milis alayı komutanı yapılır,
Kafkasya'da çarpışır, Ruslar'a esir düşer. Ama dönünce harp madalyası alır. Bu madalyayı
hiç göreni olmamıştır. Kurtuluş Savaşı'na katılmış, bir ara Meclis'i ziyaret etmiştir. Mustafa Kemâl'e
posta atmıştır. (ziyaret doğru, posta yanlış)
Said-i Kürdî kendine Bedi-iz Saman ünvanını yakıştırmıştır ki, "Zamanın eşi benzeri olmayanı"
demektir. Onun bu densizliğini, talebeleri "15 yaşında iken hocası bu adı vermiş" diye örtmeye
çalışırlar. En uzun eğitimini üç ay olarak 14 yaşında iken Ağrı ilinin kazası Doğubeyazıt'taki
yeraltı Beyazıt
Medresesi'nde, Şeyh Mehmet Celâlî'den almış. Bu üç ayda, medrese eğitiminde yer alan
kitapların tümünü bitirdiği gibi, pek çok başka kitabı da okumuş. Buradan icazetini, yâni hocalık
diplomasını alarak Doğubeyazıt'tan ayrılmış. Doğu'daki bir çok ilim
merkezlerine giderek, o dönemin medrese âlimleri arasında gelenek hâlinde olan ilmî
münazaralara katılmış. Keskin zekâsı ve güçlü hâfızasının yardımıyla, katıldığı bütün
münazaralardan başarıyla çıkmış. 16 yaşında medresede ders vermeye başlamış. Gel de inan!....
Kur'an-ı kerim'i ezberlediği, yâni hâfız olduğu, 90 kitap okuduğunu,
onları da ezberlediği iddiaları arasındadır. Üstelik her üç ayda bir doksanını da ezberinden
tekrar edermiş... İnanıp inanmamak size kalmış!....
Said-i Kürdî'nin Nakşıbendi tarikatına bağlılığı, Mevlâna Hâlid'in
şeyhleriyle irtibatı münasebetiyle olmuştur. Zâten Türkiye'deki Mevlevîlik, Bektaşilik hariç,
hemen bütün tarikatlar Mevlâna Halâd'e bir şekilde bağlıdır. Yâni, Türkiye'de Nakşıbendîler,
Bahauddin Nakşıbendî'ye değil, Hindistan'dan icazet almış olan Mevlâna Hâlid'e bağlıdırlar.
Kendilerini Nakşıbendî zannederler. Kadirîler de öyle. Abdülkadir Geylânî'ye değil; Kürt
Mevlâna Hâlid'in mürididirler. Bu akımların yayılması doğudaki yeraltı Kürt medreselerinden
dolayıdır. Diyanet İşleri Başkanlığı bile işin farkında değildir, Hâlid'i öven yazılar yazar.
İnternet'e bakarsanız, hemen bütün tarikatların onu övdüğünü görürsünüz, çünkü ona bağlıdırlar.
Politikacılarımız bile
Mevlâna Hâlid'e bağlıdır. İnanmazsanız okuyun, ama övgülere kapılmayın. Bizim Mevlâna
diye bildiğimiz Celâleddin-i Rûmî var, Hacı Bektaş'ımız var, Yunus'umuz var. Hindistan'da
eğitim görmüş, İngiliz'in Osmanlı toprağına yolladığı Hâlid'e muhtaç değiliz.
Said-i Kürdî'nin Kürtçülük güden ifadeleri vardır ama, herhalde sonunda akıllanıp şöyle
demiştir:
- ""Allah'ü zül Celal Hazretleri Kur'an-ı Kerim'de mealen;
Said-i Kürdî, Şeyh Said isyanına karışmadığını iddia etmesine rağmen sürgüne uğradı,
hapis yattı. Gözetim altında tutuldu. 1935'de taleberiyle birlikte Eskişehir hapishanesi'ne atıldı.
11 ay sonra Kastamonu'ya sürüldü. 1943'de bu sefer Denizli Hapishanesi'ne atıldı. Bu sırada sürekli
risale yazıyordu. Sonra Emirdağ'a sürüldü. Sonra Afyon Hapihanesi'nde yattı. 1949'da tekrar
Emirdağ'a döndü. O dönemlerde küçük bir çevreye hitap ediyor, ama ortalığı karıştırıcı bulunduğu
için sık sık takibata uğruyordu.
Demokrat Parti'nin iktidara gelmesi ve Necip Fâzıl'ın Said-i Kürdî'yi övmesi üzerine
şöhreti arttı, çevresi genişledi. Bu arada risâlelerinin yargılanması devam ediyordu. İstanbul'da yargılanırken,
Fener Rum Patriği'ne, "Hazreti İsa'nın bozulmamış olan gerçek dinini kabul edip, Hazreti
Muhammed (s.a.v.'in peygamberliğini ve Kur'an'ın da Allah'ın kelamı olduğunu kabul
etmeleri halinde kurtuluş ehli olacaklarını" söyledi. Gene kendi iddiası... Söylemiş olabilir, ama
Patrik dinlemedi. 1953 yılında Isparta'ya yerleşti. Mart 1960'da hastalandı, 20 Mart'ta Urfa'ya
gitmek istedi. Urfa'da polisler Isparta'ya dönmesi gerektiğini söylediler. Ancak 23 Mart'ta vefat etti ve
Halilürrahman (İbrahim Aleyhisselâm) Dergâhı'nda öğrencileri tarafından kendisine ayrılan yere
defnedildi. Ancak 27 Mayıs İhtilâli üzerine cesedi oradan alınarak Isparta'da bilinmeyen bir
yere defnedildi.
Said-i Kürdî'nin vefatından sonra Nurculuk bir çok dallara, yeni isimlere bölünmüştür.
Bazıları şöyledir:
YAZICILAR : Ahmet Husrev Altınbaşak'ın takipçileridir. Risale-i Nurların Osmanlıca
yazım ve basımına önem verirler.
OKUYUCULAR : Zübeyir Gündüzalp'in takipçileridir. Okuyucu-Meşveret grubu olarak da
bilinen grup kendi içinde kollara ayrılmıştır.
YENİ ASYA: Mehmet Kutlular'ın takipçileridir.
NESİLCİLER: Yeni Asya grubundan kopan Mehmed Emin Birinci tarafından kurulmuştur.
MED-ZEHRACILAR: Muhammed Sıddık Dursun'un takipçileridir. Said Kürdî'nin Kürt kimliğine
önem verirler
ZEHRA VAKIFÇILARI : İzzettin Yıldırım'ın takipçileridir. Med-Zehra grubundan ayrılmıştır
FETHULLAHÇILAR : Onlar da uzaktan, yakından Nurcudurlar.
İBDA -C : Salih Mirzabeyoğlu'nun terör örgütü de Fazıl ve Said-i Kürdî takipçisidir.
ADNAN HOCACILAR : Onlar da Said-i Kürdî'nin eserlerini okurlardı. Sonra da oyun
havaları çalar göbek atarlardı.
Said-i Nursî yazdıklarını abartmış, KUR'AN'ın en iyi tefsiri olduğunu öne sürmüş, gelecek
Mehdi'nin onun risâleleri ile hareket edeceğini iddia edecek kadar ileri gitmişti.
Eserleri karışık ifadelerle doludur. İçinde doğrular elbet vardır ama; bizce ne risâleleri,
ne de binbir dala ayrılmış Nurculuk İslâm'ın makbul bir tarzı değildir.
Menzil Cemaati, Nakşibendiye'ye bağlı olup Türkiye'deki cemaatler arasında en
fazla mensubu olanlardandır. Tabii burada gene "Nakşıbendî" derken, Muhammed Makşıbendî'ye
bağlılığı değil; Kürt Mevlâna Hâlid'e bağlı tarikatı kastediyoruz.
Menzil Cemâati Adıyaman doğumlu, Kürt asıllı, yeraltı Kürt medresesinden mezun
"Muhammed Raşit Erol" (1930-1993) tarafından kurulmuştur. Bizim Kürtler'le bir problemimiz
yok, ama doğuştan ârif halkımızın tâbiri ile
inancındayız. Tecrübeyle sâbit. Said-i Kürdî, Fethullah, Mevlâna Hâlid, ve diğerleri....
Bu Devlet'ten izinsiz, denetimsiz, ne idüğü belirsiz yeraltı Kürt medreselerinden mezun
olanlar Devlet'in ve Millet'in başına belâ olmakta devam ediyorlar.
Bunlar da kendilerine "tarikat" demez, "cemaat" derler. Bugün
önderleri Seyyid Abdulbaki Erol'dur. Adıyaman merkezli olup cemaat Ankara ve İstanbul'da
da mevcuttur. Ekonomik gücü, mensuplarının işlettiği firmalardan kaynaklanmaktadır.
Adıyaman kolu ve Ankara kolu olmak üzere iki kola ayrılır.Ankara'da, Hacıbayram Türbesi'nin
orada Semerkant kahvehanesinde toplanırlar. Biz de bir-iki kere ziyaret ettik.
"Menzil Tarikatı"nın belirlediği usûllere göre eğitim gören talebelerin en büyük özelliği,
sünnete sıkı bağlılık ve çokça Allah'ı zikretmeleridir. Tabii iddia bu.... Meselâ âyete uyarlar mı?....
Nâmuslu kadınlara iftira atıp ta, dört şahit getirmeyene 80 değnek vururlar mı?... Hiç sanmam.
Kendilerinin de kabul ettiği şekilde Mevlana Halid Bağdadi kolundan gelen bu yol,
Adıyaman merkezli ve Menzil'de kurulduğu için bu şekilde adlandırılır. Babası Nakşibendi
büyüklerinden biri olarak anılan Seyyid Abdulhakim el-Hüseyni'den onay alan Seyyid
Muhammed Raşid Erol tarafından başlatılmıştır. Seyyitliği de kendilerinden menkûl....
Adıyaman'da Menzil'in çok ziyaretçi çekmesi üzerine, Muhammed Raşid, 12 Eylül askeri
yönetimi tarafından Gökçeada'da zorunlu ikamete gönderilmiş, fakat sağlık problemleri
yüzünden Konsey kararı ile Ankara'ya yerleşmiş, sonra Menzil'e dönmüştür.
12 Eylül'de idamla yargılandıktan sonra afla serbest kalan bazı eski ülkücülerin de
her nedense cemaate katılmalarıyla Menzilciler Orta Anadolu, Ege, Akdeniz, Marmara
ve hatta Trakya bölgesinde etkili olmaya başladılar. Çünkü Alparslan
Türkeş'e karşı bayrak açan Büyük Birlik Partisi lideri, eski Ülkü Ocakları Genel Başkanı
Muhsin Yazıcıoğlu ve eski Maraş Ülkü Ocakları Başkanı Ökkeş Kenger Şendiler gibi önemli
siyasi isimler, Menzil Şeyhi Erol'un müridleriydiler
Menzil Cemaati'ni diğer cemaatlerden ayıran özellikleri şunlardır:
- Cemaatin başında Mürşid bulunmaktadır, Mürşid, büyük velilerin onayını alarak
yol gösterendir.... Hangi büyük velilerin, söylenmemiş. Mevlâna Hâlid ise, geç onu!
- Bilgi edinmek erkekler gibi kadına da farzdır... Bu çok doğru.... "İlim öğrenmek
kadın-erkek her Müslüman'a farzdır" sözü Peygamber hadisidir. Ama gerçek ilim...
Acaba hadise uyuyorlar mı?
Bizce Mevlâna Hâlid'den kaynaklanan bütün tarikatlar gibi Menzil tarikatı da İslâm'ın
makbûl yüzü değildir.
Daha nice sahte tarikat, sahte şey var!... Ama yazmaya takâtımız kalmadı.
Peki, bunlar makbûl değil de; makbûl olan ne?.... Biz deriz ki, Orta Asya'ya giden
Ehl-i Beyt'in orada yetiştirdikleri Ahmed Yesevî gibi muhterem zatlardan Anadolu'ya yansıyan
İslâm anlayışı.... TÜRK'ün İSLÂM anlayışı....
Sünni mezheplerin en çok üzerinde durdukları husus ve bizce de en önemli
özellikleri imama, yani emire, (yani devleti yönetene) hatâlı olsa da,vatana ihanet
etmedikçe karşı çıkılmaması ve itaat edilmesi hususudur. Çünkü isyan ve itaatsizlik, hatta
sürekli eleştiri fitneye vesile olur. Neticede Kuran'ın kaçınılmasını istediği
karışıklık ve nizamsızlık ortaya çıkar. Devletin gücü, milletin birliği ve
vatanın bütünlüğü tehlikeye girer.
Haricî ve Şii mezhepler ise, mizaçları gereği hep muhalefet ve ayaklanma
taraftarıdırlar. Zaten kendilerince ortaya çıkışları Hz. Ali'nin hakkının
yendiği bahanesiyle Emevi halifelere ayaklanmaları şeklinde olmuştur. Aslında
Emevi hanedanından önce Hz. Osman'ı, ondan sonra Hz. Ali'yi öldürecek kadar
devrin idarecilerine baş kaldırmışlardır.
Daha sonraları da Peygamber soyundan olan Abbasiler'e, İslam'ı savunan
Selçuklular'a, Osmanlılar'a, velhasıl devleti idare eden kim varsa ona
ayaklanmışlardır.
Halbuki Sünniler ve Aleviler, "ALLAH'a, Resul'üne ve aranızdaki emire itaat
ediniz" ayeti ve "Başınızdaki hurma kadar başı olan bir Habeşli bile olsa itaat
ediniz," hadisi gereği hareket ederler. Hz. Ali de bu hadise uyduğu için aslında
halifeliğin kendi hakkı olduğunu bilmesine rağmen; Ebubekir'e, Ömer'e ve Osman'a
biat ve itaat etmiştir. Ve asla onlara karşı gelmemiştir.
Ne var ki, onun hakkını savunduklarını öne sürenler, hiç bir zaman bu hususu
gözönünde tutmamışlar ve ilk fırsatta ayaklanmaya kalkışmışlardır.
Maalesef Türk Aleviler'in bir kısmı da zaman zaman bu akıma ayak uydurmuştur.
Selçuklular dönemindeki Babai isyanları, hatta Şeyh Bedreddin müritlerinin
tutumu, Yavuz Sultan Selim zamanında padişahı endişe düşüren olaylar, ve 1980
öncesi hadiselerinde Aleviler'i Devlet'e karşı olan safa çekme çabaları, işte bu
Şii özelliği yansıtmaktadır.
1990'larda hızlanan Alevilik akımı, Ali'nin yaptığı gibi müslümanları
birbirine yakınlaştıracak, Hacı Bektaş'ın yaptığı onları Türklük'te
birleştirecek, Muhammed-Ali'in yolu, 12 İmam'ın izi üzerinde duracakları yerde;
Devlet'i hedef alma eğilimindedir.
Ancak böyle bir gayrete girenlerin unuttukları iki şey vardır: Birincisi,
Türk Aleviler'in büyük bir kısmının, ta ilk baştan beri Devlet'ten yana olmıyanı
desteklemediğidir. Bunun en büyük örneği Eba Müslim-i Horasani'dir. Kendisi
Alevi olmasına, ve Peygamber soyunun yanında olmasına rağmen; Abbasiler'in halife
tahtına oturmasını sağladıktan sonra, ayaklanan diğer Peygamber torunlarını
Ehl-i Beyt'ten olmalarına bakmadan cezalandırmaktan çekinmemiştir!..
Muaviye de zamanın halifesine karşı gelmişti. Ancak Muaviye kurnazdı.
Doğrudan halife Ali'ye yüklenmedi, Osman'ın kanını aradığını öne sürdü ve
hilafeti hile ile elde etti. Yani DEVLET'E KARŞI ÇIKMAK ALİ'NİN DEĞİL,
MUAVİYE'NİN YOLUDUR!..
İkinci özellik ise Şii tarzındaki Devlet'e karşı ayaklanmaların pek nadir
başarı ile sonuçlandığıdır. Emevi dönemindeki ayaklanmalardan, sadece Eba Müslim
hareketi başarılı olabildi. Bunun da gerçek sebebi Emeviler'in Arap ırkçılığı,
hatta Emevi ailesi hakimiyeti gütmeleriydi. Ne var ki, Eba Müslim dahi bu
tutumunun cezasını başıyla ödemiştir.
Abbasi döneminde Fatimiler, Karmatiler, Haşhaşinler, Büveyhiler gibi pek çok Şii grup,
hem halka hem de Devlete kan kusturmuştur. Bunların arasından devlet kuranlar da
çıkmıştır. Ancak bunda, Abbasi halifelerinin gerçekten kişiliksiz ve
bulundukları mevkiye yakışmıyan insanlar olmalarının rolü büyüktür.
Yine de bunlar, Selçuklu Sultanı Tuğrul Bey'in gelmesiyle birer birer silinip
gitmişlerdir. Yani Türk, daima varlığı ile devlet düzeninin ve istikrarın
teminatı olmuştur.
Şiilik eğilimiyle baş kaldırıp ta başarılı olan ve devlet kurabilen bir de
Şah İsmail vardır. Onun sonu da Yavuz'a yenilmek olmuştur. Şah İsmail'in Yavuz'a
yenilmesi ile Yıldırım Bayezid'in Timur'a yenilmesi arasında hiç fark yoktur. Bu
iki olayda kazananlar himaye görmüşler, kaybedenler ise gururlarına ve
ihtiraslarına mağlub olmulardır. Timur'un mânevi hâmisi Ahmed Yesevi, Yavuz'un
hâmisi ise Hacı Bayram ve Balım Sultan'dır. Bu olaylardaki incelikler gönlü
zengin Alevi ve Bektaşiler'in dikkatinden kaçmamalıdır.
Şu halde Devlet yöneticilerine, (ülkeye ihanet etmedikleri sürece) baş
kaldırmak, isyan etmek, hatta onları uluorta haysiyet kırıcı şekilde eleştirmek,
müslümana yakışmaz. Çünkü hilafet kalkmış olsa dahi, her İslam ülkesinin
yöneticisi, aslında Hz. Muhammed'in halifesi durumundadır. Onun adına icraatta
bulunmaktadır. Dolayısiyle de TANRI adına, HAK için faaliyet göstermektedir.
Bu dediğimizi anlamak için, Atatürk'ün ülkeyi ne zor şartlardan geçirip
selâmete erdirdiğini hatırtlatmak yeter. Üstelik Atatürk, bütün ders
kitaplarının aksine, hiç bir zaman padişaha karşı bir kıyamda olduğunu
söylememiştir!..Tam tersine Halife'yi kâfirlerin elinden kurtarmak için yola
çıktığını hep dile getirmiştir. 1923 yılında dahi, Türkiye bütçesine padişah
için ödenek koydurmuştur. Onun derdi İstanbul'daki beceriksiz hükümetle idi,
padişahla değil!.. Bunu görmek için "Nutuk"u okumak yeterlidir.
Türkiye'deki Alevileri Devlet aleyhine kışkırtmaya çalışan bazı sol gruplar
olduğu gibi; böyle davranan bazı Sünni gruplar da vardır. Bunlar hem
Aleviler'i-Şiiler'i kınarlar, hem de Devlet yöneticilerini sürekli eleştirmekten,
halkı kışkırtmaktan, hatta ayaklanmaya teşvik etmekten geri kalmazlar. Fethullah
cemaati buna en iyi misâldir.
Bunlar arasında "Türkiye'nin bir islam ülkesi olmadığı, cuma namazı
kılınamıyacağı, çünkü başımızdakinin gerçek müslüman ve halife olmadığı"nı öne
sürecek kadar İslamiyet'ten uzaklaşmış olanları da vardır.
(Bakınız: NOTLAR - 6A - 26)
Halbuki 21. yüzyıl Türkler'in ve İslamiyet'in çağıdır. Ancak bu Türkler'in
ahlâk ve fazilet yönünden önder almalarıyla, İslamiyet'in de çağın gereklerine
uyacak şekilde ele alınmasıyla mümkündür. Boy-soy kavgalarıyla, hilafet
tartışmalarıyla geçirilecek vakit yoktur. İlahi Takdir'in geçmişten beri çizdiği
yolu iyi görmek gerekir!..
Sünnî Türkler, Alevî Türkler'e, Vehhabî Araplar'dan daha yakındır!.. Alevî Türkler
Sünnî Türkler'e Şii İranlılar'dan daha yakındır!.. Bu gerçeği iyi kavramak
gerekir.
TÜRK'ün Hâce Ahmed Yesevî Hazretleri'nden, yâni Ehl-i Beyt'ten gelen İSLAM anlayışı
en makbûlüdür.
Hepiniz kardeşsiniz. Mallarınızı aranızda taksim edin!"
2. Millî Ruhanî Mahfil, Bahâîliğin
bulunduğu ülkedeki Bahâîler’in merkezidir. 9 kişiden ibaret olan üyeleri, iki dereceli
bir seçim sistemiyle, o ülkede bulunan Mahallî Ruhanî Mahfiller’in belirli sayıda gönderecekleri
ve 19 delegeden oluşan bir meclis tarafından rıdvan bayramının12. günü
(2 Mayıs) yapılacak bir toplantıda (convention), o ülkedeki bütün Bahâîler arasından seçilir.
3. Umumi Adalet Evi’nin seçimi üç derecelidir. Millî Ruhanî Mahfil üyeleri dünya Bahâîleri
arasından Umumi Adalet Evi’nin 9 kişilik üyelerini seçerler. Bunlar Hayfa’da oturur.
Bahâullah’ın Kitâbü’l-Akdes’indeki hükümleri veya onun diğer emirlerini, yahut Abdülbahâ
ve Şevki Efendi’nin te’vil ve tefsirlerini değiştiremezler. Ancak şartlar icap ettiriyorsa kendi
kararlarını değiştirebilirler.
2. Gerçeğin araştırılması
3. Bütün dinlerin birliği
4. Birliği sağlamak için dinin lüzumu
5. Din ve ilim arasındaki âhenk
6. Kadın-erkek eşitliği
7. Her türlü dinî, ırkî, millî, vatanî, siyasî ve benzeri taassupların insanlar arasında
anlaşmazlıklara, düşmanlıklara ve hatta savaşlara sebep olduğu için terkedilmesi
8. Dünya barışına bağlılık
9. Genel ve mecburi öğretim
10. Aşırı zenginlik ve fakirliği kaldırarak
içtimaî meselelerin dinî esaslarla çözümlenmesi
11. Yardımcı bir milletlerarası dilin kullanılması
12. Milletlerarası bir mahkemenin kurulması.
- Müspet hareket etmek ve menfi hareket etmemek
- Allah rızasını esas alarak yalnız iman hizmeti yapmak
- Ayrıca "Nurculuk tarikat değil, cemaattir. Şeyhlik-müridlik gibi makamlar
yoktur" derler. Ancak bu cemaat Masonik hareket eder. yâni kendi cemaatinden olanlar
biraderdir, olmayanlar ise yarı-müslüman görülür.
'Öyle bir kavim göndereceğim ki, onlar Allah'ı sever Allah da onları sever.'
diye buyurmuştur. Ben de bu beyan-ı ilâhî karşısında düşünürken,
bu kavmin; bin yıldan beri Alem-i İslâm'ın bayraktarlığını yapan
TÜRK MİLLETİ olduğunu anladım. Bir akılsız Kürt kavmiyetçisinin
peşinden gitmem. Bu milleti TÜRKLER idare etmiştir.
Bundan sonra da yine onlar idare edecektir. "
Daha niceleri var.
Sokma avluya!
