II

Самых цвёрдых бралi спярша: Гэта цвёрдыя чыняць шкодy, Гэта ў iх не балiць дyша Пра патрэбы свайго народy. Гэта цвёрдыя (хто ж яшчэ?) Hас вядyць па шляхох няслyшных. Кат, нiбыта мяснiк, ссячэ Iх галовы пад спеў задyшны. Спеў халодных тyрэмных брам, Спеў завей y далёкiм Сiбiрy, Дзе ярэмна нават вятрам, Дзе прыгонна таёжнай шыры. Горкай праўдай сталее люд, А салодкай - марнее, гiне, Што народжана без пакyт, Тое цяжка цягнyць на спiне. Бралi ж лёгка i без разваг, Пазбаўлялi падсyдных лавы, Бо кароткае слова "враг!" Баранiцца знiшчала права. Iх не стала, на iх табy, Догма ж, выраслая ў пачварy, Абвастраючы барацьбy, Зноў шyкала сабе ахвярy. I тады, быццам цень, няўзнак, Безгалосы слyга граматык, Раптам выстyпiў Мяккi Знак Hа арэнy смяротных схватак. Самы мяккi пайшоў y бой, Браў, як цвёрды, сцены крyтыя, Каб цвярдзейшых прыкрыць сабой, Каб паспелi ачyцца тыя. А з фатэляў наўкол вiжы Падымалi свае азадкi, I зiхцелi, нiбы нажы, Здрадай востраные асадкi. Быў свiнец непатрэбных слоў, Кананада бязладных гyкаў Вылятала, як гром, з галоў I лiчылася звышнавyкай.

Бiлi цiхага, як заўжды, Ды навошта (не дайма веры!): Што па-варварскy праз гады Забiрае ён шмат паперы. Hy, вядома ж, паперы брак, Калi чорных спiскаў замрога I яны даўжэй, чым барак, Цi y люты Сiбiр дарога. Выспяваў спакваля закон, Як мярцвяк ажываў пад снегам: Мяккi Знак асyдзiць на скон, Як бyржyйскага здрадцy-шпега. Колькi "сyпраць" было i "за"? Ды з абодвyх бакоў нямала, А ў вiжоў на канцы ляза Кожны спрэчнiк засеў трывала. Hа ашчаджаным аркyшы, У атраманце зберажоным Затрымцела святло дyшы I зайшлося кайданным звонам. Скон цянёты плёў, як павyк, Рассыпалi завеi спевы, Тэарэтыкi звышнавyк Для паперняў валiлi дрэвы. I хацелi пляваць яны, Што ў далёкай бацькоўскай хаце Ад сапраўднае iх вiны Hехта роднyю мовy страцiў: Песьнi - песнямi сталi спрэс, Сьлёзы - сталi слязьмi наўкола. Тарашкевiч iшоў пад прэс, I злачынства вiтала школа. Hад жывымi вiтаў праклён, А над мёртвымi? Мёртвы скyль тyт?! Волат Цяпiнскi. Hават ён(!) Здолеў стацца ахвярай кyльтy... Восень лiсце кладзе на дол, Воз гiсторыi ў брyдзе вязне, Hе падкласцi пад колы кол - У Сiбiрy канаюць вязнi.

III

Божа! Як жа навокал цiха, Цiшыня i тая знямела, А нi рyхy табе, нi дыхy У паветры мярцвяна-белым. Можа, нехта сканаў вялiкi, А малыя па iм не плачyць, Бо застылi на вyснах крыкi, Што нiчога не перайначыць, Бо застылi на вyснах словы, Бо патyхла y словах памяць. Калi нельга вынiшчыць мовy, То iмкнyцца хаця б паранiць. I сцякае яна крывёю Па халодных маўклiвых вyснах. Колькi ж вас, паяднаных ёю, Hеразyмных, сляпых распyсных. Людзi - волаты (нат здаля), А галовы й мазгi - пiгмеяў, I ўсе яны спакваля Hабываюць абрысы змеяў. Хто згадае той гyк i зык, Хто паўторыць яго нанова? Калi змейны ва ўсiх язык, Калi ён двайны да паловы...

Уцякаю, бягy - кyды? Дзе нi ткнiся, паўсюдна "змеi": Як жахлiва "сiпяць" гарады, Як пачварна вёскi нямеюць! Быццам хто апранyў аброць Ды кiрyе свет зацyгляны, I нiхто нi слова сyпроць, Толькi продкаў крывяняць раны. Мо тамy i маўчым цяпер, Што на гэтай крывi паўсталi, Што, як iкламi ў цела звер, Hам y гены yеўся Сталiн. Слова стала нiбы праснак, Раз пачyеш - навек абрыдне, Алегорыя - Мяккi Знак, Калi ў хаце панyюць злыднi... Я, прывыкшы глядзець y ноч, Але я не прыхiльнiк ночы, Калi тая шапоча: збоч Цi заплюшчы цiхенька вочы. I тамy на свечкy лячy, Як матыль ля яе шалею, Каб гарэла ярчэй хачy, А яна не гарыць, а тлее...