DEĞİŞKEN

Bilgi bellekte belli bir adresten başlayarak belli bir uzunluğu işgal ederler. Bu bilginin isimlendirilmesine değişken denir. Bilgiye isim verilerek, bilginin bellekteki başlangıç konumu belirlenir. Bilginin tipinin belirlenmesi de bellekteki uzunluğunu belirtir. Değişkenler genelde sayısal ve alfasayısal (string) olarak iki gruba ayrılabilir.

Sayısal Değişkenler: Tamsayı, uzun tamsayı, gerçel tek yoğunluklu, gerçel çift yoğunluklu değişkenlerdir.

Alfasayısal Değişkenler: Alfanumerik (karakter) değişkenlerdir.

1-Tamsayı Değişkenler

Ondalık sayı olmayan, tam sayıları saklayan değişkenlerdir. Bu değişkenlerin alacağı değerler –32.767 ile +32.768 arasında olmalıdır. Tamsayı değişkenleri tanımlamak için, değişken isimlerinin sonuna (%) işareti getirilir. Bu tür değişkenler hafızada 2 byte yer kaplarlar. Bir tamsayı değişkene ondalık bir değer verilirse, değişken bu ondalık sayıyı en yakın tamsayıya yuvarlar.

Örnek Tamsayı Değişken İsimleri

A%, Sayi%, Tamsayi%

X%=1234.567

Print X% 1235

2-Uzun Tamsayı Değişkenler

Tamsayı değişkenlere benzer ama tamsayı değişkenlerden çok daha yüksek sayıları depolayabilirler. –2.147.483.648 ile +2.147.483.647 arası sayılar depolayabilirler ve hafızada 4 byte yer kaplarlar. Uzun tamsayı değişkenleri belirleyen özel simge ampersand (&) işaretidir.

Örnek Uzun Tamsayı Değişken İsimleri

A&, Sayi&, UzunTamsayi&

X&=1234.567

Print X& 1235

3-Gerçel Tek Yoğunluklu Değişkenler

Bu tür değişkenler içerisinde ondalıklı sayı saklayan değişkenlerdir. Tam kısım ve ondalık kısım olmak üzere toplam 7 haneye kadar ekranda görüntüler. Bellekte 4 byte yer kaplar. Gerçel tek yoğunluklu değişkenlerin sonuna ünlem (!) işareti getirilir.

Örnek Gerçel Tek Yoğunluklu Değişken İsimleri

A!, Sayi!, KisaGercelsayi!

X!=123.123456789

Print X! 123.1235

4-Gerçel Çift Yoğunluklu Değişkenler

Genel olarak tek yoğunluklu değişkenlere benzerler. Fakat tam kısım ve ondalık kısım olmak üzere toplam 16 haneye kadar ekranda görüntüler. Bellekte 8 byte yer kaplar. Gerçel tek yoğunluklu değişkenlerin sonuna numara (#) işareti getirilir.

Örnek Gerçel Çift Yoğunluklu Değişken İsimleri

A#, Sayi#, UzunGercelsayi#

X#=123.12345678912345

Print X# 123.1234567891234

5-Alfasayısal (String) Değişkenler

String değişkenlere A-Z arasındaki harfleri, 0-9 arasındaki sayıları, özel işaretleri, kısaca bilgisayarda kullanılan her tür karakteri depolayabiliriz. String değişkenleri belirlemek için, değişken isminin sonuna dolar ($) işareti koyarız. Bunlar hafızada uzunluklarına göre yer kaplarlar.

Örnek String Değişken İsimleri

Ad$

Soyad$

Adres$

Ders$=”Bilgisayar”

Print Ders$ Bilgisayar

Örnek Basic Programı

Cls

Input ”Adınızı giriniz :”;Ad$

Input ”Soyadınızı giriniz :”;Soyad$

Input ”Okul numaranız:”;No%

Print Ad$; Soyad$; No%

End

Not

Bir değişkenin sonuna hiçbir işaret koymadığımızda, o değişken gerçel ve tek yoğunluklu olarak tanımlanmaktadır.. Eğer bu değişkene string ifade atanırsa da hata mesajı verir.

GİRİŞ / ÇIKIŞ KOMUTLARI

Print

Ekrana bilgi yazdırmayı sağlayan bir komuttur. Print komutuyla kullanılan iki ayıraç vardır. (,) ayıracı ekranı 16 karakterlik beş sütuna ayırır ve her ifadeyi bu sütunların başında itibaren görüntüler. (;) ise ifadeleri birbirine bitişik yan yana yazdırmak için kullanılır.

Print ”Bilgisayar”

Print ”Sonuç=”;A

Print A%

Print A; ”ile”; B; ”nin toplamı ; ”; A+B; ”dir”

Bu örnekte, ifadelerin aralarına noktalı virgül (;) konmazsa, alt satıra geçildiği an bu işareti bilgisayar otomatik olarak koyar.

Input

Bu komut klavyeden girilen veriyi okuyarak, bu verinin belirlenen bir değişkene aktarılmasını sağlar.

Input ”Bir sayı giriniz : ”;x Bir sayı giriniz : ? _

Input ”Bir sayı giriniz : ”,x Bir sayı giriniz : _

Print ”Bir sayı giriniz : ”; Bir sayı giriniz : ? _

Input x

Print ”Bir sayı giriniz : ” Bir sayı giriniz :

Input x ? _

Input ”İki sayı giriniz : ”;x,y İki sayı giriniz : ? _ (sayılar arasına virgül konur)

Input ”İki sayı giriniz : ”,x,y İki sayı giriniz : _

SORGU KOMUTLARI

If Then

Bazı ifadelerin yerine getirilmesinin belirli şartlara bağlı olduğu durumlarda kullanılan bir komuttur. If Then ifadesinden sonra tek komut kullanılacaksa yan tarafına yazılır. Birçok komut varsa alta yazılır ve End If ile bloklanır.

If a>b Then Print ”a sayısı b den büyük”

If Then Else

Şartın yanlış olduğu durumda ise Else kullanılarak başka ifade işleme alınır. End If ile Sonlandırılmalıdır.

If a>b Then

Print ”a sayısı b den büyük”

Else Print ”b sayısı a dan büyük”

End If

ElseIf

Else ve If deyimlerinin bir bileşkesi gibi çalışır.

If a=1 Then

Print ”a sayısı 1”

ElseIf a=2 Then

Print ”a sayısı 2”

ElseIf a=3 Then

Print ”a sayısı 3”

EndIf

End

DÖNGÜ KOMUTLARI

For Next

Eğer ifadeler birden fazla işlem görecekse başlangıç ve bitiş değerleri verilerek bu komutla döngüye sokulur. Next satırı ise döngün bitiş noktasını belirler. Step yardımcı komutu kullanılarak döngü değişkeninin artış değeri değiştirilebilir. Step kullanılmazsa artış birer birer yapılır.

For i=1 To 10

Print ”Döngü sayısı:”;i

Next i

For i=1 To 10 Step 3, Şeklinde olursa döngü değişkeni üçer üçer artar. 1,4,7,10 gibi.

For i=10 To 1 Step –1 Şeklinde olursa döngü değişkeni birer birer azalır. 10, 9, 8, 7 gibi.

While Wend

For Next döngüsüne çok benzemektedir. For next satırları arasındaki ifadeler belli sayıda işletilir. Bunda ise aradaki ifadeler, şartın geçerli olduğu sürece işletilir. Döngü sayısının belli olmadığı durumlarda kullanılır.

While I<10 2 4 6 8 10

I=I+2

Print I;

Wend

Do/Loop

Yapı itibariyle While Wend döngüsüne çok benzemektedir. Daha hızlıdır ve döngüden önce yada sonra olmak üzere daha geniş şart belirlemeleri yapılır. İstenildiği an döngüden çıkılır.

Do While I<10 Do

I=I+2 I=I+2

Print I; Print I;

Loop Loop While I<10

Aşağıdaki programlar aynı işlemi yapar, bir tuşa basıldığında döngüden çıkar.

Do Do

Print a Print a

a=a+1 a=a+1

If Inkey$ <> ” ” Then Exit Do Loop While Inkey$ = ” ”

Loop

STANDART KOMUTLAR

Cls

Ekranı temizleme komutudur. Program içerisinde istenilen yerde ve sayıda kullanılabilir.

Rem

Remark deyiminden gelen bu komut açıklama komutudur. Program Rem satırını işleme almaz. Programın anlaşılmayan yanlarına açıklama yazmak için kullanılır. Rem yerine (’) işareti de kullanılır.

Rem Bu bir açıklama deyimidir.

Labels/Goto

Bir işlemi birden fazla tekrarlayabilmek için yada program akışını belirlenen yere göndermek için kullanılır. Program akışı Goto komutundan sonra belirtilen Label üzerine gönderilir. Program yazılırken satır numarası verilmişse istenilen satıra gönderilebilir.

Tekrar:

Input ”Bir sayı giriniz:”;A

IF a=0 Then Goto Tekrar

EKRAN DÜZENLEME FONKSİYONLARI

Tab( )

Print komutuyla birlikte kullanılır ve ekranı daha etkin kullanmayı sağlar. Kursörü, Tab fonksiyonunda belirtilen sayıdaki sütuna götürür. Text ekranın sütun sayısı 80’ dır.

Print Tab(10); ”y” | y

Print ”x”; Tab(10); ”y” |x y

Spc( )

Tab komutundan farkı, yazılan string ifadeden sonra belirtilen sayı değeri kadar boşluk bırakır. Aynı örneği verelim.

Print Spc(10); ”y” | y

Print ”x”; Spc(10); ”y” |x y (x’den sonra 10 boşluk koydu)

Locate

İmleci (cursor) belirtilen satır ve sütun koordinatlarına gönderir. Locate komutuyla aynı satırda başka bir komut kullanılacaksa (:) ile sonlandırılır. Locate komutundaki üçüncü parametrede vardır. 0 imleci gizler, 1 imleci bulunduğu yerde gösterir.

Locate 10,5: Print”Deneme” 10.satır ve 5.sütuna Deneme yazar

Locate 10,5,0

a$=Input$(1) Bir tuşun okunması için bekler ve imleç gizlidir.

DİZİ

Birden çok değer alabilen ve gerektiğinde bu değerlerin tamamına ulaşabilen değişkenlere dizi denir. Dizi değişkenin alacığı tüm değerler aynı türden olması gereklidir.

Diziler, tek boyutlu indisli değişkenler diye de adlandırılır. Değişken tek indise sahiptir.

X(i) i=1,2 .. N X değişkeni N boyutunda bir dizidir ve N tane farklı değer alabilir.

For I = 1 To 10Print "X[" ; I ; "]=";Input X(I)Next I

MATRİS

İki boyutlu dizilere matris denir. Ayrıca iki boyutlu indisli değişkenlerde denilmektedir.

X(i,j) i=1,2 .. N j=1,2 .. M X değişkeni N*M boyutunda bir matristir.

For I = 1 To 10For J = 1 To 10

Print "X[" ; I ; J ; "]=";Input X(I,J)

Next JNext I

Dim

Dizi tanımlanırken, o dizinin eleman sayısı Dim komutuyla belirtilir. Dolayısıyla belleğin gereksiz kullanımı da önlenmiş olur. Virgülle ayrılarak bir çok dizi yan yana tanımlanabilir.

Dim X(20),Y%(30) X dizisi 20, Y dizisi 30 elemanlıdır.

Dim Ay$(12) Her ay için hafızada bir yer açılır.

Dim Isim$(10) Hafızada 10 isimlik yer açılır.

Dim A(2,3) A değişkeni 2*3=6 elemanlıdır ve hafızada 6 adet yer açılır.

MANTIKSAL OPERATÖRLER

Not

Bir şartın tersini sağlar. İstediğimiz şartın tam tersi gerçekleşince, ilgili komutun işlev görmesini sağlar.

If Not a=10 Then Print”a sayısı 10 değildir.”

Or

Belirtilen şartlardan herhangi birisinin gerçekleşmesi halinde belirtilen ifadeler işleme alınır.

While a>15 Or a<10

IF a>15 Or a<10 Then

And

Belirtilen şartlardan hepsinin gerçekleşmesi halinde belirtilen ifadeler işleme alınır.

While a>15 And c=0

Xor

Belirtilen şartlardan birinin gerçekleşmemesi durumunda geçerlidir. İki şart doğru ise yada her iki şart yanlış ise, Xor operatörü yanlış sonuç üretir.

A=10 B=20

If A=10 Xor B=10 Then

Print”sonuç doğrudur”

End If

RENK KONTROLÜ

0 Siyah 8 Gri

1 Mavi 9 Açık Mavi

2 Yeşil 10 Açık Yeşil

3 Açık Mavi(cyan) 11 Açık Morumsu Mavi

4 Kırmızı 12 Açık Kırmızı

5 Mor(Eflatun) 13 Açık Metalik Kırmızı

6 Kahverengi 14 Sarı

7 Beyaz 15 Parlak Beyaz

Color

Yazı ve zemin rengini değiştirmek için kullanılır.

Color 1 Yazı mavi

Color 1,7 Yazı mavi, yazı zemini beyaz

Gosub/Return

Gosub komutu, programın akışını belirtilen başka bir yere dallandırır. Return komutu ise program akışının gosub komutunun hemen altına dönmesini sağlar. Gobus yerine goto komutu kullanılırsa geri dönüş olmayacaktır.

Cls

Gosub deneme:

z = x + y

Print "sonuç="; z

End

deneme:

Input "1.sayı:"; x

Input "2.sayı:"; y

Return

Const

Programda kullanılacak sabitler tanımlanır. Bu komutla belirtilen sabitlere programın herhangi bir yerinde müdahale edilemez.

Const Pi=3,14, a=10

Str$

Sayısal bir değeri string ifadeye çevirir.

a$=Str(10)

Print a$ 10

Val

String ifadenin sayısal değerini bulur. String ifadenin sayısal bir değer olması gereklidir. 4V5 gibi bir string ifade girilirse sadece 4’ ü kabul eder.

a$=”10”

Print Var(a$) 10

Print Var(”10”) 10

On Goto

Belirtilen ifadenin aldığı değere göre farklı etiketlere dallanmayı sağlar. Geri dönüş yoktur, yani dallanmadan sonra komutlara göre program icra olur. Aşağıdaki örnekte program, klavyeden girilen sayı 1 ise toplama, 2 ise çıkarma, 3 ise bölme, 4 ise çarpma etiketlerine dallanır.

Secim$ = Input$(1)

a=Val(Secim$)

On a Goto toplama, cikarma, bolme, carpma

Select Case

Birden fazla seçeneğin kontrol edildiği bir yapıdır. Case bloklarının ve bloklarda kullanılan komut sayısının sınırı yoktur. Case satırlarından biri işletilmezse Case Else ile başka komutlar icra edilebilir. Case Else kullanılmasa da olur. Bu yapının bir End Select deyimiyle bitmesi gereklidir.

Cls

Tekrar:

Input ”Bir sayı giriniz:”;a

Select Case a Rem Select Case Tus$ Select Case Kelime$

Case 1 Rem Case ”1” Case ”bir”

Print ”1 tuşuna basıldı”

Case 2

Print ”2 tuşuna basıldı”

Case 3, 4, 5

Print ”3, 4, 5 tuşlarından birine basıldı”

Case 5 to 10

Print ”5 ile 10 arasında bir tuşa basıldı”

Case Else

Print ”1 ile 10 arası bir tuşa basınız.”

Goto Tekrar

End Select

End

GRAFİK

Screen

Ekran çözünürlüğünü değiştirerek gerekli olan ortamı ayarlar. Ekranın pixel sayısını, renk kalitesini ve görüntü adaptörünü belirler. Screen komutuyla grafik ekrana geçiş yapılmalıdır.

Screen 7 (320*200 – 16 renk – EGA,VGA)

Screen 12 (640*480 – 256 renk - VGA)

Circle

Genelde çember çizmek için kullanılır. Kullanılmayacak parametrelerin yeri boş bırakılır. (, , )

Circle(x,y),Yarıçap

Circle(x,y),Yarıçap, Çizgi rengi

Circle(x,y),Yarıçap, Çizgi rengi, Yay başlangıcı, Yay bitişi

Circle(100,100), 50, 4, 0, 3.14

Pset

Ekranın herhangi bir yerine pixel koymak için kullanılır.

Pset(x,y)

Pset(x,y), Çizgi rengi

Pset step(a,b) (Aktif noktadan a ve b kadar uzaklığa pixel koyar.)

Line

Belirtilen noktalar arasına düz bir doğru çizer.

Line(x1,y1)-(x2,y2)

Line(x1,y1)-(x2,y2), Çizgi rengi

Line(x1,y1)-(x2,y2), Çizgi rengi, b/bf (b kutu çizer, bf kutu içini doldurur.)

Paint

Belirtilen yeri kapalı bir alanla karşılaşıncaya kadar boyar. Belirtilen renkle karşılaşacağı renk aynı olmalıdır.

Circle(x,y),50,4

Paint(x,y),4 (çemberin içini kırmızı ile doldurur.)

Paint(x,y),1,4 (çizgi rengi kırmızı dolgu rengi mavidir.)

Paint(x,y),”a”,4 (çizgi rengi kırmız dolgu deseni ”a” stringine karşı gelen desen.

        Yüksek seviyeli diller kolay anlaşılır, kolay yazılabilir ve her bilgisayarda uygulanabilir. Düşük seviyeli dillerde ise bu kolaylıklar ortadan kalkmakta ve hız artmaktadır. Hızın önemli olduğu yerlerde hep düşük seviyeli diller tercih edilmiştir. C Programlama Dilinin diğer dillerden farkı ise bu iki grubun içine girmesidir.

        C dili 1970’li yılların başında Dennis M.Ritchie tarafından ortaya çıkmıştır. Dilin C olarak adlandırılmasını nedeni B dili üzerine bir yapı oluşturmasıdır.

        Çoğu işletim sistemi Assembler ile yazıldığı için makineye büyük ölçüde bağımlıdır. C’ de yazılan programlar Assembler’ e göre daha kısa zamanda yazılabilir, daha anlaşılır ve hatta daha hızlıdır. 1980’ dan sonra C’ ye doğru büyük bir eğilim vardır. C’ nin bir önemli özelliği de ifadelerden tasarruf sağlamasıdır. Matematiksel ifadeler C’ nin zengin operatörleri vasıtasıyla çok daha kısa ve basit bir biçime getirilebilir. Böylece klavye başında daha az zaman harcanılır.

        Bilgi bellekte belli bir adresten başlayarak belli bir uzunluğu işgal ederler. Bu bilginin isimlendirilmesine değişken denir. Bir bilgiye isim vermek, bilginin bellekteki başlangıç konumunu belirler. Bilginin tipinin belirlenmesi de bellekteki uzunluğunu belirtir.  

        C programlama dilinde büyük küçük harf duyarlılığı vardır. Komutlar küçük harf ile yazılır. Programda açıklama satırları // ve /*     */ karakterleriyle belirtilir. // karakteri, tek satırı işleme almaz. /*       */ karakterleri arasındaki ifadeler işlemealınmaz.

        Bir değişken veya işlemin değerini ekrana yazmak için kullanılan bir çıkış komutudur. Yazılım formatı şu şekildedir. printf( Format Stringi , Değer Listesi);

printf( "\n Ortalama: %d " , c );

\n             : Escape düzeni karakter. Kursör bir satır alta geçer.

Ortalama : Açıklama kısmı. Ekrana doğrudan basılır.

%d                      : Çıkış formatı. Ekrana basılacak değişkenin tipini belirtir.

c                          : Ekrana basılacak değişken.

        Programın yazılmasında bazı tuşlar yada olaylar (enter, tab, beep sesi gibi) klavyeden yazılamazlar. Bunların dolaylı yoldan ifade edilmesi gerekir. Bunların gerçekleşmesi için yapılan tanımlamalara Escape Düzeni karakterler denir. Bu karakterler printf komutu içerisinde istenildiği yerde kullanılabilir.

printf("\n Deneme Yazısı\n");

printf("a ve b nin toplamı : %d", c);                                                              a ve b nin toplamı : c

printf("a+b=%d  ve  a-b=%d",x,y);                                       a+b=x  ve  a-b=y

printf("Bilgisayar");                                                                                      Bilgisayar

printf("x = %d ,10");                                                                                     x=10 

        Klavyeden girilen değerleri değişkenlere aktararak bellekte saklanmalarını sağlar. Klavyeden giriş yapılması için programı geçici olarak durdurur. Formatı şu şekildedir. scanf(Format Stringi , Adres Listesi);

scanf("%d" , &a);

&, adres operatörüdür. Hafızada, değişken adreslerinin saptaması için kullanılır. Bu işlem Turbo C derleyicisi tarafından yapılır.

&a adresindeki iki baytlık bölgeye, %d ile tipi belirtilen tamsayı  atanacaktır.

scanf("%d,%d" ,&a,&b);                                           İki değişken arasına virgül konularak giriş yapılır.

scanf("%d  %d" ,&a,&b);                                          İki değişken arasına boşluk konularak giriş yapılır.

scanf("%d%d" ,&a,&b);                                            İki değişken arasına boşluk konularak giriş yapılır.

scanf("%d ve %d" ,&a,&b);                                      İki değişken arasına " ve " konularak giriş yapılır.

scanf("%s,%s" ,Ad,Soyad);                                       İki değişken arasına virgül konularak giriş yapılır. 

String ifadede, değişken önünde & adres operatörü kullanılma zorunluluğu yoktur. 

        Bazı ifadelerin yerine getirilmesinin belirli şartlara bağlı olduğu durumlarda kullanılan bir komuttur.

if (şart)  ifade;

 if (a=b) printf("a sayısı b ye eşit"); 

        Şartın yanlış olduğu durumda ise else kullanılarak başka ifade işleme alınır.

if(şart)  ifade 1;

else       ifade 2; 

if (a=b)  printf("a sayısı b ye eşit");

else        printf("eşitlik sağlanamadı"); 

        Şartın yanlış olduğu durumda başka bir şart söz konusu ise bu yapı kullanılır.

if(şart)  ifade 1;

else If(şart)      ifade 2;

else                  ifade 3;

if         (a!=0 && b==0)  printf("sonuç sonsuzdur  sayı/0");

else if (a==0 && b==0)  printf("sonuç belirsizdir  0/0");

else     printf("sonuç =%f",a/b);

        Bu komut ile yapılan kontrolda seçenek durumuna göre program dallanır. case’e ait ifade yada ifade bloğu icra görür.

ch=getch( );

switch(ch);

{ case  ’1’: printf("1’e basıldı");   break;                    (break’ dan sonra blok dışına sıçrar)

   case  ’2’: printf("2’ye basıldı"); break;

 } 

        Eğer ifade birden fazla işlem görecekse ve kontrol, işlem gören ifadelerden elde edilecekse bu yapı kullanılır.

do

      ifade;

while (şart);

do

  { x++:

     printf("x değeri : %d",x);

   }

while (x<=10);

        do/while döngüsünden farklı olarak sadece döngü başında kullanılır. Bu nedenle döngü içine girmeden şart kontrolü yapılır.

while (şart)  ifade;

while (x!=100)

    { x++;

       printf("\a");

     }    

İkisi arasındaki fark ise birisi işlemden sonra şartı kontrol ediyor, diğeri ise şartı kontrol ettikten sora işlemi yapıyor.

        Döngülerin en yaygın kullanılanıdır. Diğer döngülerden pek farkı yoktur. Bu döngünün yapısında başlangıç değeri, şartın sağlanacağı değer ve artım değeri vardır.

for (başlangıç; şart; artım)       ifade;  

Eğer ifade birden fazla ise ifadeler { } içerisine yazılmalıdır. <![endif]>

for (x=0; x<=10; x++)    printf("\n %d",x);

        Bir çok değer alabilen ve istenildiğinde bu değerlerin tamamına ulaşabilen değişkenlere dizi denir. Dizi elemanlarının tüm değerleri aynı türden olması gereklidir (int x[i], float x[j] gibi).

int  x[10];         x₀  x₁  ...  x₉                tek boyutlu dizi (10 elemanlı)

int  x[3][10];    x_0,0 x_0,1  ...  x_0,9            çift boyutlu dizi (30 elemanlı)

                         x_1,0 x_1,1  .... x_1,9

                         x_2,0 x_2,1  .....x_2,9              

main( )           

{ int i, x[10];

   for(i=1;i<=10;i++)

     { printf("%d. sayı=",i);

        scanf("%d",&x[i]);

      }

  }

        Klavyeden basılan bir karakteri belirtilen değişkene atar. Yalın kullanıldığında, klavyeden bir tuşa basıncaya kadar programı bekletir.

        Belirtilen karakteri ekrana basar. Tek karakter tek tırnak (’ ’) içine yazılır.

        scanf komutuna benzer. Sadece girilen string ifadeyi değişkene atar.

        printf komutuna benzer. Sadece belirtilen string ifadeyi ekrana basar. String ifadeler çift tırnak (" ") içine yazılırlar.

        Sabitlerin tanımlandığı komut satırıdır. Programın en üstünde yer alır.

#define Pi 3.1415

#define Şifre 1234

#define topla(a,b) (a+b)

main( )

{int c;

 clrscr( );

 printf("%d",topla(5,7));

 getch( );

}

        Butun Turbo Pascal programlari bir program adiyla baslamak zorundadir.  Oncelikle ‘program’ yazar; bir bosluk birakir ve programinizin adinin ne olmasini istiyorsaniz bosluktan sonra da onu yazarsiniz.
        Turbo Pascal’in ayrilmis sozcukleri vardir. Bu sozcukler, programlama dilinde bir komut bildirir ve amaci disinda kullanilamazlar. Dolayisiyla siz de program adinizi bu ayrilmis sozcuklerin disinda bir sey olarak atamalisiniz.
        Mesela ‘program’ kelimesi bir ayrilmis sozcuktur ve programiniza bir isim atamaya yarar. Ayrica yazdiginiz programin calistirilabilir oldugunu da belirtir.
Daha sonra baska bir ayrilmis sozcuk olan ‘begin’ ifadesini bir satirda tek basina kullanirsiniz; ki bu da Turbo Pascal’a komutlari nereden itibaren calistirmaya baslayacagini belirtir. Programiniz ‘end.’ ifadesiyle son bulur.

                                program Ornek;

                                 begin
                                      ...;
                                      ...;
                                      ...;
                                 end.

        Write ve writeln komutlari, Turbo Pascal’daki en temel komutlardir. Amaclari, ciktiyi   ekrana basmaktir. ‘Wirteln’ komutunun uygulamasi cok basittir. Sadece komutu yazin ve parantez icerisine -ayrica tek tirnak icinde olmak uzere- yazdirmak istediginiz seyleri yazin.

 
                     writeln('Merhaba, ');
                     writeln('guzel insanlar');

ciktiyi su sekilde verecektir;

        Merhaba,

        guzel insanlar.

        write(‘Merhaba,’);

        write(‘guzel insanlar.’);

ciktiyi su sekilde verecektir;

        Merhaba, guzel insanlar.

        Yazdigimiz programi kullanan bir kullanici klavyeden bir veri giriyorsa ve biz bu veriyi readln ifadesiyle okutuyorsak, Turbo Pascal bu veriyi tutabilmek icin bir degisken kullanir. Bu degiskenin ismini ve tipini ise programci yani siz belirliyorsunuz.
        Readln ifadesinin yapisi basittir. Hangi degiskenin girilen veriyi tutmasin istiyorsaniz o degiskeni readln ifadesinden hemen sonra parantez icinde yazarsiniz. Degiskenimiz girilen veriyi icine alir ve baska bir verinin kendisine atanmasina kadar muhafaza eder. Mesela kullanicinin yasini girmesini istiyoruz ve onu  yas adli bir degiskende tutacagiz. Sonuc olarak soyle bir ifadeyle amacimiza ulasabiliriz:

        readln(yas);

Tabii ki yas degiskeni programin baslangicindan once tanitilmis olmaliydi.

        Kutuphaneler Turbo Pascal komutlarinin uzantilaridirlar.  kutuphaneler ‘uses’ ifadesinin ardindan yazilarak programa ilave edilirler. Bu ‘uses’ ifadesi, ‘program’ ifadesiyle programimiza yaptigimiz isim atamasinin ardindan kullanilir. Eger programimizi baslatmadan once ekrani temizlemek istiyorsak kullanmamiz gereken ‘clrscr’ (clear screen) komutu ‘crt’ kutuphanesinin icindedir. Ve,

        uses crt;

seklinde bu kutuphaneyi programimiza eklersek, ekrani silebilecegimiz bir komut elde etmis oluruz.

        Matematik biliminde bir degisken, sabit olmayan bir numerik degerin yerini tutan bir karakterdir(rakamsal degeri degisebilen bir harf). Turbo Pascal’da da bu olay temelde aynidir. Bir degeri, bir degiskenin icerisine -benim genelde ‘esit hale getir isareti’ adini verdigim bir isaretle atarsiniz. Bu isaret basit olarak ‘iki nokta ust ustenin yanina gelmis bir esittir’dir, yani ‘:=’. Farz edelim ki sayi adini verdigim bir degiskenim var ve ben bunun icine ‘2’ degerini atadim. Demek ki artik sayi degiskenim 2 degerini belirtmeye baslamistir.
Ornek olarak asagidaki isaretler ve verdikleri sonuclari inceleyiniz.

Ifadeler:

        sayi := 2;

        writeln(‘SAYI: ‘,sayi);

Ekran ciktisi:

        SAYI: 2

veya

        sayi := 2+1;

        writeln(‘SAYI: ‘,sayi);

Ekran ciktisini bu sefer oncekinden farkli olarak:

        SAYI: 3

seklinde gozukecektir.

Bir kac farkli degisken tipi vardir. Bunlar; Integer, Real, String, Char ve Boolean’ dir.

        Integer degisken tipi tam sayilar sisteminin bir parcasini belirtir. Tam sayi derken ondalik kismi olmayan bir sayiyi kastettigimizi vurgulamis olalim. Fakat bu integer tipimiz ancak 32,767 den buyuk ve -32,767 den kucuk sayilari tutamaz. Ornek olarak;

        -32767...-3,-2,-1,0,2,3...32767

       Real degisken tipi ondalik kismi bulunan herhangi bir gercel sayiyi tutabilir. Bu 10.0 gibi sayilari da kapsar. 10.0 sayisinin degeri 10 ile ayni olmasina ragmen ondalik kismindan dolayi real degisken tipindedir. Gercel sayilar ekranda bilimsel bicimde gosterilirler. Bu ise simdi karisik gelebileceginden ilerideki konulara birakiyoruz. Real tipine ornek:

        1.23498 , 3.543 , -9.0 , 987.765

        String degisken tipleri kelime degeri olan degiskenlerdir. Bu tipin degiskenleri, herhangi bir karakter dizisini ve sayilari da iceren herhangi bir degeri tutabilir. Fakat onemli olan nokta su ki; bir string degisken herhangi bir sayi degerini tutuyor da olsa sadece bir grup karakter ifade eder ve kesinlikle real veya integer tipi degiskeni gibi degerlendirilmemelidir. Sunu da hatirdan cikarmayalim: Herhangi bir string degiskenine deger atamasi yapilirken atanan deger tek tirnak (‘) arasina konulur. Ornek:

        kelime := 'Merhaba';

        Char degisken tipi bildigimiz karakterleri  tutar. Fakat Turbo Pascal bu kelimeyi char adiyla kisaltmistir. Bu degisken tipleri tamamiyla string tipi gibi dusunulebilir. Fakat tek fark, char tipi tek karakter uzunlugunda bir karakter olabildigi gibi ASCII karakter tablosundaki herhangi bir karakter de olabilir. String’ler gibi sayi degerleri tutabilirler ama yine onlar gibi bu sayi degerleriyle islem yapamazlar. Ornek:

        'a' , 'A' , '3' , '!' , '&' , '{' , '+' , vb.

       Boolean degiskenleri sadece iki deger alabilir. TRUE (dogru) ve FALSE (yanlis). Bunlar kullanisli birer isaretcidirler (flag) ve karsilastirma amacli kullanilirlar. Fakat su anda bunlari cok sik kullanmayacagimiz icin haklarinda fazla bir bilgiye ihtiyacimiz yok. Dolayisiyla, sonra incelemek uzere bunlari atliyoruz.
        Su ana kadar ogrene geldigimiz degisken tipleri icinde, en cok kullanacaklarimiz: Integer, Real ve String tipleridir. Su anda hangi tur degisken tiplerinin Turbo Pascal’da kullanildigini biliyoruz ve onlari derleyiciye nasil tanitacagimizi da gorecegiz. Sunu hic akildan cikarmayalim ki; bir degiskeni bir kez tanimladiktan sonra artik ona sadece kendi tipinde degiskenler atayabiliriz. Mesela hic bir zaman integer veya real olarak tanimlamis oldugumuz degiskene ‘a’ karakterini atayamayiz.
        Degiskenler kullanilmadan once program baslangicinda tanitilmalidirlar. Bu islem ‘var’ ifadesiyle yapilir. Tanimlamak istedigimiz degiskenlerin isimlerini tipleriyle birlikte bir liste halinde ‘var’ ifadesinden sonra yazariz. Bu isleme degisken tanimlama diyoruz. ‘var’ ile ilgili su anda bilmemiz gerekenler ise sunlar: ‘var’ ifadesi ‘uses’ ifadesinden sonra, ‘begin’ den ise once gelir.
 

        var

          sayi1,sayi2 : Integer;

          kelime1,kelime2 : String;

          harf : Char;

          hata : Boolean;

        Yukaridaki degisken tanimlamasinda sayi1 ve sayi2, integer degiskeni olarak; kelime1 ve kelime2, string degiskeni olarak; harf, char degiskeni olarak ve hata ise Boolean degiskeni olarak atanmistir. Bu degiskenler artik programimizda rahatca kullanilabilir.

        Sabitler de  degiskenler gibidirler. Fakat bir yonuyle degiskenlere benzemezler; o da basta atadiginiz degerden baska hicbir deger icerememe ozelligidir. Bu tanimlama uzerinde dusununce, ilk etapta sabitlerin gereksiz oldugu gibi bir sonuc ortaya cikabilir. Ancak programiniz gittikce buyuk boyutlara gelmeye basladikca sabitler, bazi seylerin daha net gorunmesine katkida bulunacak ve programinizda olusabilecek hatalari ayiklamada oldukca ise yarayacaklardir.
Sabitler ‘const’ ifadesinin ardindan tanimlanmaya baslarlar; ki bu ifade ‘var’ ifadesinden hemen once programdaki yerini alir. Farkli olan baska bir yonu ise, sabit tanimlanirken atama isareti olarak ‘:=’ yerine ‘=’ isareti kullanilir. Ornek:

        const

          pi = 3.14;

          daireacisi = 360;

Sabit degerler atandiktan sonra program boyunca ayni kalirlar ve degistirilemezler.

        Sunu gozlemlemek mumkundur ki sayilari birbirine bircok kez boluyorsak cevabi tamsayi olarak alamayiz. Mesela ‘3/2 = 1.5’. Burada 3 ve 2 gibi tamsayilarin birbirine bolunmesinde gercel (real) sayi elde ediyoruz. Buradaki tamsayilar arasi bolme islemi gibi islemlere ozel olarak Turbo Pascal’da iki ayrilmis sozcuk kullanilir. ‘div’ sozcugu bir sayinin digeri icinde kac kere bulundugunu bulmaya yarar. Yani

        writeln(‘Uc, onbir"in icinde ’,11 div 3,’kere var.’);

program parcacigi,

        Uc, onbir"in icinde 3 kere var.

sonucunu uretir.

11, 3’e bolundugunde tam olarak 3’e esit olmaz; fakat 11 sayisini 3’e boldugumuzde bolum hanesinde 3 sayisini gormekteyiz. Dolayisiyla ‘11 div 3 ifadesi 3 sonucunu verir.’ diyebiliyoruz. ‘mod’ sozcugu ise kalani verir. Soyle ki;

        writeln(‘Uc, onbir"e bolundugunde bolum 

        ’,11 div 3,‘ kalan ise ’,11 mod 3,’ olur.’);

seklinde bir program parcacigi,

        Uc, onbir"e bolundugunde bolum 3 kalan ise 2 olur.

ciktisini uretir.

3 sayisi 11’in icerisinden 3  defa (maksimum sayida) cikartildiginda (3*3 = 9) 11’ e ulasmak icin geride hala sayilar kaldigini goruyoruz. Sonucta o sayiya ulasmak icin kalan sayiyi ‘mod’ ile buluyoruz. Ikinci bir ornek:

        writeln(’25, 867"ye bolundugunde ‘,867 div 25,’ 

        bolumunu ve , ’867 mod 25’ kalanini verir.’);

asagidaki gibi bir ekran ciktisi verecektir.

        25, 867"ye bolundugunde 34 bolumunu ve 17 kalanini verir.

        ‘If’ ifadesini ogrenmeye baslamadan once Boolean onermelerini bilmemiz gerekiyor. Oncelikle Boolean onermesi nedir? Bir Boolean onermesi basit sekilde TRUE (dogru) ya da FALSE (yanlis) degerlerinden birini alabilen bir karsilastirmadir. Peki niye Boolean denmis? E tabii her bilimsel terimde oldugu gibi bu terimler de bir bilim adaminin ismini almistir. Butun Boolean onermeleri <,>,= gibi isaretleri icermek zorundadirlar.

Asagida bu isaretler ile ilgili bir tablo goreceksiniz.
     

        Bir Boolean onermesi ‘and’ ve ‘or’ ayrilmis sozcuklerini de kullanarak birden cok karsilastirma ifadesini bunyesinde bulundurabilir. Bu iki kelimeyi ileride bazi durumlarda cok faydali bulacak ve sik sik kullanacaksiniz. Cunku bazen bir ifadenin calistirilmasindan once, birden cok sartin ayni anda saglanmasi gerektigi durumlar soz konusu olabilmektedir. Veya bazen de iki durumdan herhangi biri ortaya ciktiginda baska bir ifadenin isletilmesi gerekiyor olabilir. Su an icin sadece asagidaki ornegi inceleyelim:

        (not >= 80) and (not < 90)

‘and’ ve ‘or’ kullanirken iadeler etrafindaki paranteze dikkat ediniz. Bu onermeler ancak bu formda dogru kullanilabilir. ‘and’ kullandigimiz durumlarda bu ifadenin TRUE degerini alabilmesi icin ‘and’ in her iki tarafindaki karsilastirmalarin TRUE degerini almalari gerekmektedir. Yani yukaridaki ornekte eger not 80’ den buyuk ve 90’ dan kucuk bir integer degiskeniyse yukaridaki ifadenin Boolean degeri TRUE dur. Fakat bu ifadenin herhangi bir parcasi FALSE olursa ifadenin tumunun Boolean degeri FALSE olur. ‘and’ kullanarak yaptigimiz kombinasyonlara asagidaki gibi ornek verebiliriz:

        TRUE and TRUE = TRUE

        TRUE and FALSE = FALSE

        FALSE and TRUE = FALSE

        FALSE and FALSE = FALSE

‘or’ un durumu ise biraz degisiktir:

        (not >= 80) or (not < 90)

Burada iki karsilastirmadan herhangi biri TRUE oldugunda butun bir ifade TRUE degerini alir:

        TRUE or TRUE = TRUE

        TRUE or FALSE = TRUE

        FALSE or TRUE = TRUE

        FALSE or FALSE = FALSE

       Su anda ‘and’ ve ‘or’ un durumlari size fazla karisik ve gereksiz geldiyse fazla dert etmeyin. Ancak ileride cok yogun bir sekilde kullanim alani olacagi icin hatirlamaniz gerekecek.

         Programda cogu hallerde bilgisayarin, girise bagli olarak degisik reaksiyon gostermesini isteyebiliriz. Mesela kullanicinin 0 ile 100 arasinda bir sayi girmesini isteyelim. Eger 90’ dan yukari bir deger girerse ekrana ‘cok iyi’ yazdirmak istiyoruz.  Bu metoda secim (selection) denir ve cogunlukla ‘if’ ifadesiyle yapilir. Asagidaki formdadir:

        if (Boolean onermesi)

          then (ifade);

      ‘If’ ifadesinin ogrenilmesi hic de zor degildir. Sadece su formda dusunmek yeterli olacaktir. ‘If’ boyleyse ‘then’ soyle yap; (veya) ‘If’ not 90’ dan buyuktur then writeln(‘Cok iyi’); . Hic de zor degil, degil mi? Akilda tutulmasi gereken onemli nokta ‘if’ ifadesinin islemesi icin Boolean onermesinin gerektigidir. Yukaridaki ornekte Boolean onermesi "not 90’ dan buyuktur" kismidir. Bu kisim TRUE da olabilir FALSE da. Yani not 90’ dan buyuk (TRUE) da olabilir; kucuk (FALSE) de olabilir. ‘then’ sozcugunden sonra gelen ifadenin calistirilabilmesi icin, ‘if’ den sonraki Boolean onermesinin TRUE olmasi sarttir. Not’ un 90 ile 100 arasinda bir integer degiskeni oldugunu varsayarsak:

        if not > 90

          then writeln(‘Cok iyi’);

program parcacigi

        Cok iyi

ekran ciktisini verir.

        ‘If’ ifadesinin temel yapisini ogrendikten sonra ‘else’ parcasini buna nasil kaynastiracagimizi da ogrenebiliriz. Bu da gercekten cok basit. If boyleyse then soyle yap else (aksi taktirde) boyle yap;(veya) If notunuz 90’dan buyukse then writeln(‘Cok iyi’) else writeln(‘Daha cok calis’);. ‘else’ parcasi ise bilgisayara Boolean onermesinin FALSE olmasi durumunda yapilmasi gerekeni soyler. Simdi sunu inceleyelim:

        if notunuz > 90 

          then writeln(‘Cok iyi’);

          else writeln(‘Daha cok calis’);

Eger notunuz 90’ dan buyuk bir integer degeri ise asagidaki ekran ciktisini verir:

        Cok iyi

Eger buyuk degilse:

        Daha cok calis

gozukur.

        Bir ‘if’ ifadesi icerisinde birden fazla Boolean onermesi olabilir. Diyelim ki, notunuz degiskeninde 0 ile 100 arasinda bir degerimiz tutuluyor. Biz de eger  o deger 90 ile 100 arasinda ise (90’ a esit olabilir) ‘Tebrikler’, eger 80 ile 90 arasinda ise (80’ e esit olabilir) ‘Cok iyi’ ve onun altindaysa ‘Daha cok calis’ yazdirmak istiyoruz. Simdi biraz okumaya ara verip, su ana kadar ogrendiklerimizle bunu nasil yapabileceginizi dusunun. Muhtemelen bu isi uc ayri ‘if’ ifadesi kullanarak yapmayi dusunmus olmalisiniz ve yapmis olsaydiniz da sonuc asagidaki gibi olurdu herhalde:

        if notunuz >= 90 

          then writeln('Tebrikler');

        if (notunuz < 90) and (notunuz >= 80)

          then writeln('Cok iyi');

        if notunuz < 80 

          then writeln('Daha cok calis');

        Yukaridakinden daha kolay ve iyi bir yol var. Bu yol ‘if’ ifadesi icerisinde ikinci bir ‘if’ olan ‘else if’ tir. Ayni ‘if’ gibi ‘else if’ in de hemen ardindan bir Boolean onermesi gelir. Eger ‘if’ in hemen ardindan gelen Boolean onermesi FALSE ise bilgisayar ‘else if’ ardindan gelen Boolean onermesine bakar. Su ornege bir goz atalim:

        if notunuz => 90

          then writeln('Tebrikler')

        else if notunuz => 80

          then writeln('Cok iyi')

        else 

          writeln('Daha cok calis');

        Ornegi daha iyi anlayabilmek icin notunuz degiskenin 85 oldugunu varsayalim. Boyle dusundugumuz icin ilk Boolean onermesi FALSE olacagindan bilgisayar ikinci Boolean onermesine atlar. Ikinci Boolean onermesi TRUE oldugu icin:

        Tebrikler

ekranda gorunur.

        Cogu zaman ‘if’ ifademizin TRUE oldugu zamanlarda isletilmek uzere, birden fazla ifade (statement) bulunur. Halbuki, ‘if’ ifadesinde ‘then’ sozcugunden sonra gelen ilk ifade icin bir secim yapiyoruz. Calistirilmasi gereken ifadeler birden cok olunca da haliyle ortaya buna bagli bir sorun cikiyor. Iste bu sorunun cozumu icin ‘begin’ ve ‘end’ ayrilmis sozcuklerini kullaniyoruz:

        if notunuz > 90

          then

            begin

              writeln('Tebrikler');

              writeln('Calismaniza devam ediniz');

            end

          else 

            writeln('Daha cok calis!');

Yani not degiskenimiz 90’ dan kucuk olursa:

        Tebrikler

        Calismaniza devam ediniz.

Kelimeleri ekranda gozukecektir.

        ‘for’ dongu yapisini anlamak icin hic de zor degildir. ‘for’ dongusu belli bir program parcaciginin ne kadar tekrar edilecegi sayisal olarak belli ise kullanilir. Butun ‘for’ donguleri sayici olarak kullanilacak bir integer tipi degiskene ihtiyac duyarlar. Asagidaki ornege bakalim:

        for n := 1 to 4 do

          writeln(n);

        Basit bir ‘for’ dongu yapisi goruyoruz. ‘n’ olarak gordugumuz degisken integer olarak tanimlanmis olmalidir. ‘for’ dan sonra ‘to’ ayrilmis sozcugu ve bu degiskene 1’ den 4’ e kadar degerler atanir. Iste bu sekilde ilk seferde ‘n’ nin degeri 1 olur. Ikincisinde iki ve tâ ki deger 4 olasiya kadar artan degerler almaya devam eder. 4 degerini aldiktan sonra artik basa donmez. Yani yukaridaki program parcacigi asagidaki gibi bir ekran ciktisi verecektir:

        1

        2

        3

        4

        Suna da dikkat etmelisiniz ki; ‘for’ dongusu ‘do’ dan hemen sonraki bir satiri calistiracaktir. Siz eger birden fazla satir calistirmak istiyorsaniz ‘begin’ ve ‘end’ sozcuklerini kullanmalisiniz. Yani asagidaki gibi bir program parcacigi:

        for n := 1 to 4 do

          writeln('merhaba');

          writeln('Iyi gunler');

Sanki writeln icindeki kelimeleri ikiser ikiser yazacakmis gibi gozukse de ekran ciktisi asagidaki gibi olacaktir:

        merhaba

        merhaba

        merhaba

        merhaba

        Iyi gunler

Halbuki writeln’ den once ve sonra ‘begin’ ve ‘end’ eklediginizde ise:

        for n := 1 to 4 do

          begin

            writeln('merhaba');

            writeln('Iyi gunler');

          end;

asagidaki gibi bir ekran ciktisiyla karsilasacaksiniz:

        merhaba

        Iyi gunler

        merhaba

        Iyi gunler

        merhaba

        Iyi gunler

        merhaba

        Iyi gunler

        Simdi de ‘for’ un daha kullanisli bir durumuna goz atalim. Diyelim ki kullanicidan yedi tane sayi girmesini istiyoruz. Ve bu sayilari birbirine ekleyip toplamini bulacagiz. Yedi tane arka arkaya ‘write-readln’ kullanmaktan cok daha kolay bir yolumuz var. Eger guzel bir dongu kurabilirsek bu ifadeleri (write-readln) sadece bir kere yazarak isin icinden siyrilabiliriz.

        toplam := 0;

        for n := 1 to 7 do

          begin

            write('Sayiyi giriniz ', n);

            readln(sayi);

            toplam := toplam + sayi;

          end;

        Yukaridaki program parcacigi yedi kere, bir sayi girilmesini isteyecek ve her seferinde girilen sayiyi toplam degiskenine ilave ederektir. Dongu sona erdiginde, butun girilen sayilarin toplamini elde ederiz. Dikkat etmeniz gereken bir nokta, toplam degiskenini dongu oncesinde sifirlama islemine tabi tutuyoruz (initialize). Bu gercekten onemli bir ayrintidir; cunku dongu icerisinde, toplam degiskeninin onceki degerine yeni girilen degeri ilave ediyoruz. Dolayisiyla ilk etapta toplami sifirlamazsak, icinde istenmeyen bir deger bulunduracaktir.
Bir ‘for’ dongusunde sayici degisken herhangi bir degerden baslayip herhangi bir degerde bitebilir. Onemli olan integer tipinde olmasidir. Yani diyebiliriz ki

        for n := -5 to 5 do

dongu kodundan bu dongunun ifadeleri 11 kere tekrarlanacagini anliyoruz. Bu arada daha buyuk tam sayidan baslayip asagiya dogru inmeye hakkinada sahipsiniz. ‘to’ ayrilmis sozcugu yerine ‘downto’ yu kullanmaniz, bu ozelligi aktif hale getirmek icin yeterli olacaktir.

        for n := 10 downto 5 do

        Unutmamaniz gereken son onemli sey ise hic bir zaman ‘for’ dongusunde ‘do’ dan sonra ‘;’ kullanmayin. Eger boyle yaparsaniz, bilgisayar dongu ifadelerinin orada sonlandigini sanacak ve kendi kendini tekrar edip duracaktir. Yani dongu icerisinde calistirmak istediginiz ifadelere en sonunda ve yalnizca bir defa ugrar.

        ‘while’ dongusunun ‘for’ dongusunden farkli olarak; ‘while’ dan hemen sonra gelen Boolean onermesinin durumuna bagli bir calisma mantigi vardir. Bir ornek ile aciklayalim:

        while sayim < 20 do sayim :="sayim" + 1;

        Sonuc olarak isletmeniz gereken birden fazla ifade varsa, ‘for’ dongusundeki gibi ‘begin’ ve ‘end’ kullanmalisiniz. Peki ‘while’ dongusunun kullanilmasi hangi durumlarda daha elverislidir? Eger biz ancak belli sart veya sartlar olustugunda dongumuzun calismasini istiyorsak bu tur durumlarda ‘while’ kullanmak daha uygun olur. Mesela ‘while’ donguleri hata tuzaklari icin cok kullanislidir. Hata tuzagi nedir diye soracak olursaniz: Hata tuzagi kullanicin, istenmeyen bir veri girmesinde isleyen bir dongudur. Mesela, bilgisayarin kullanicidan 1 ila 10 arasinda bir sayi girmesini istedigini varsayalim. Ama kullanici buna karsilik 11 sayisini girmis olsun. Bu durumda bilgisayar kullaniciya yanlis bir veri girdigini ve bu veriyi yeniden girmesi gerektiginin soylemelidir. Iste boyle bir amaca binaen yazilmis asagidaki program parcacigini inceleyelim:

        write(‘1 ile 10 arasi bir sayi girin:’);

        readln(sayi);

        while(sayi < 1) or (sayi > 10) do

          begin

            write(‘Hatali giris. 1 ile 10 arasi bir 

                   sayi girin:’);

            readln(sayi);

          end;

       Eger sayi degiskeni bir integer tipi ise ve kullanici da 1’den kucuk veya 10’dan buyuk bir sayi girdi ise ‘while’ dongusundeki bu Boolean onermesi TRUE degerini alir ve donguye girilir. Bu da asagidaki sonucu dogurur:

        Hatali giris. 1 ile 10 arasi bir sayi girin:_

ve simdi kullanicidan sayi degiskenine tekrar veri girilmesi istenmektedir. Bu islem dogru olarak yapildiktan sonra bilgisayar ‘end;’ ifadesini gorur ve kontrol icin bastaki Boolean onermesine geri doner. Eger kullanici bu sefer 1 ile 10 arasinda bir sayi girerse Boolean onermesi FALSE olur ve dongu tekrar isletilmez. Fakat kullanici tekrar hatali bir deger girerse Boolean onermesi TRUE olur ve hata dongusu ikinci bir defa daha isletilir. Ve dogru bir deger girene dek islem tekrar edilir.

        ‘while’ ve ‘repeat...until’ donguleri arasinda sadece iki temel fark vardir. Bu dongu yapisinda Boolean onermesi ‘while’ in aksine dongunun bitis noktasina yerlestirilmistir. Bunun ise manasi sudur ki; ne olursa olsun ‘repeat...until’ dongusu en az bir kere isletilir. Fakat ‘while’ dongusu hic isletilme sansi bulmaya da bilir. Ikinci temel fark ise ‘repeat...until’ dongusu icine birden fazla ifade dahil edecekseniz, dongu sinirlarina ‘begin’ ve ‘end’ ifadelerini koymazsiniz:

        sayim := 0;

        toplam := 0;

        repeat

          sayim := sayim + 1;

          write('Notunuzu giriniz: ');

          readln(not);

          toplam := toplam + not;

        until sayim = 7;

        Yukaridaki dongu ‘repeat...until’ e guzel bir ornektir. Bu arada dongumuzde 4 ifade olmasina ragmen ‘begin’ - ‘end’ olmamasi da dikkatimizi cekmeli. Dongu icinde, bir sayici degiskenimiz var ve bunun sayesinde dongumuz nerede duracagini biliyor. ‘while’ ve ‘repeat...until’ dongulerini kullanirken sonsuz donguye girmemeye dikkat etmeliyiz. Sonsuz donguler oyle dongulerdir ki; bilgisayar donguyu surekli tekrar eder ve Boolean onermesi daima TRUE oldugu icin bir turlu dongu disina cikilamaz. Bir ornek, anlamamiza yardimci olacaktir:

        sayim := 0;

        toplam := 0;

        repeat

          write('Notunuzu giriniz: ');

          readln(not);

          toplam := toplam + not;

        until sayim = 7;

        Yukaridaki program parcacigi bir onceki ile neredeyse aynidir. Tek farki ‘sayim := sayim + 1;’ ifadesidir. Bu ifadeyi cikarttigimizda, dongu icerisinde sayim hicbir zaman 7’ ye ulasamayacak ve hep sifir kalacaktir. Sonuc olarak ‘until sayim = 7’ onermesi hicbir zaman TRUE olamayacagi icin, dongu surekli kendini tekrar edecektir.

GİRİŞ

Veri: Veri tabanında kayıtlı fiziksel değer

Bilgi: Bu değerlerin anlamı veya işlenmiş halidir.

Veri Tabanı: Temelde bilgisayara dayalı bir veri saklama sistemidir. En önemli görevi veriyi depolamak ve bilgiyi işlemektir.

      Veri Tabanı Sistemi dört temel elemandan oluşur: Veri, donanım, yazılım ve kullanıcılar.

1. Veri: Depolanan veri bir veya daha fazla veri tabanına bölünebilir. Ancak kullanımı daha rahat olduğu için tercih edilen yol verilerin tamamı sistemin içine tek bir veri tabanı içine toplamaktır. Sonuç olarak bir veri tabanı bütünleşik (entegre) ve paylaşılabilir bir depodur.

Bütünleşik sözcüğünün kullanılmasının sebebi, birden fazla ayrı veri dosyasının tekrarlamalar olmaksızın bütünleştirilmesidir. Örneğin, kurs ve çalışan dosyalarının olduğunu varsayalım. Çalışan dosyasında isim, adres, bölüm ve maaş bulunsun. Kurs dosyasında da katıldığı hizmet içi eğitimlerle ilgili bilgiler bulunsun. Kursa yeni başlayacak birisinde kişinin çalıştığı bölümle ilgili bilgilerin kurs dosyası içinde olmasına gerek yoktur. Bu bilgiler numara ya da isim anahtar gösterilerek öğrenilebilir. Bu bilgilerin iki dosyada da bulunması sadece yer israfıdır.

Paylaşılabilir sözcüğü ile veri tabanı içindeki veri parçalarının değişik kullanıcılar tarafından paylaşılması kasdedilir. Bu durumda bu kullanıcıların her biri aynı veri dilimine (belli farklı amaçlar için) ulaşılabilirler. Bu veri tabanının bütünleşik olmasının sonucudur. Yukarıda verilen örnekte de 'bölüm' bilgisi birden fazla amaçla kullanılmış, yani paylaşılmıştır. Burada önemli bir nokta da aynı veri parçasının n tane kullanıcının aynı anda ulaşabilmesidir. Buradan da bir veri tabanı sisteminin çoğunlukla çok kullanıcılı bir sistemle desteklenmesi gereği ortaya çıkmaktadır.

2. Donanım: Kullanılan yazılımın donanımla uygun olması, depolama birimleri ve donanımın güvenliği önemlidir.

3. Yazılım: Fiziksel veri tabanı ile sistem kullanıcıları arasındaki iletişi sağlayan yazılıma Veri Tabanı Yönetim Sistemi (VTYS) (Data Base Management System) adı verilir. Veri tabanına ulaşabilmek için kullanıcıdan gelen bütün istekler Veri Tabanı Yönetim Sistemi tarafından yerine getirilir. Bir VTYS, kullanıcıya donanımla ilgili bilgi bilmeye zorlamaz.

4. Kullanıcılar: Üç sınıf kullanıcı vardır. Uygulama programcısı: Bir programlama diliyle programı yazan, veri girişi, ekleme, silme, değiştirme işlemini yapan kişidir. Son kullanıcı: Uygulama programcısının hazırladığı programı kullanır. Veri Tabanı Yöneticisi:

Veri tabanı sistemi kullanan bir işletmede bütün verilere ulaşılabilen ve onlar üzerinde merkezi sorumluluğu olan yöneticilik ve teknik bilgiye sahip kişiye Veri Tabanı Yöneticisi denir. Bu kişinin en önemli görevi arasında, işletme/kurum/okula ait bilgilerin dağıtılmasına ve kontrolün yapılmasını sağlamaktır.

• Tekrarların önlenebilir
• Veriler arası uyuşmazlıklar ortadan kaldırılabilir.
• Veriler paylaşılabilir.
• Standartizasyon getirir.
• Güvenlik önlemleri alınabilir. (muhasebe, idare, demirbaş, öğretmen bilgileri, öğrenci bilgileri ... bölümlerine hangi dosyaları kullanacaksa o dosyalara kullanım hakkı verilir.)
• Çatışan istekler dengelenebilir.
• Veriden Bağımsızlık: Veri tabanı sisteminin uygulamaların depolama yapısı ve erişim yöntemlerine karşı bağışıklığıdır.

Alan (field): Veri tabanı içinde verilerin isimlendirilmiş en küçük birimidir. (okul no, ad, soyadı, yabancı dili ... gibi).

Kayıt (record): Birbirleriyle bağlantılı alanlar topluluğudur. Bir öğrenciye ait okul no, ad, soyadı, yabancı dili bilgilerinin bütünüdür.

Dosya (file): Aynı alanlara sahip kayıtların topluluğudur.

        Veriler kodlanırken hep aynı tipte kodlanmalıdır. Kısaltma kullanılacaksa tüm verilerde kullanılmalı ya da hiç kullanılmalıdır. Örneğin mezun olduğu okul alanına, İlköğretim Okulu, İ.Ö.O., İlköğr. Ok. ... gibi yazılması sorgulama işleminin yapılmasında problemlere yol açar.

        Alan adları veri türleriyle uyumlu olmalıdır. Örneğin bir kayıttaki kişinin cinsiyetinin girileceği alana cins, cinsiyet alan adı verilebilir.

        Büyük-küçük harf kullanırken dikkat edilmelidir. Rastgele kullanılmamalıdır.

        Bu sistemde veriler tek bir ana belleğe yardımcı belleklerde bir ağ (network) içinde bulunur. Dolayısıyla, veriler birbirine kilometrelerce uzaktan bir veri hattı yoluyla bağlanmaktadır. Bankalardaki bilgisayar kullanımı buna örnek olarak verilebilir. Şubelerin bilgisayarları bankanın merkez şubesine bağlıdır. Merkez şube diğer şubeleri denetleyebilir. Yerel müşterilerle ilgili işlemler merkeze bildirilmeden yapılabilir.

       Tablolar: Bir veri tabanı içinde verilerin depolandığı ve bu veriler arasındaki ilişkilerin belirtildiği temel bileşenlerdir.

        Sorgu: Veri tabanı içindeki tablolarla tutulan veriler ile ilgili standart dışı isteklerin karşılanması için kullanılan bileşenlerdir. Birbiriyle ilişkili bütün veriler tekbir tablo içinde tutulamazlar. Tabloların içindeki anahtar alanlar, bu bileşen yolu ile birbirleri ile ilişkilendirilerek istenilen bütün çıktılar elde edilebilir.

        Formlar: Veri tabanından yararlanacak kişilerin, veri tabanı tabloları içerisinde kolay ve etkin bilgi yüklemelerini sağlamaktır. Veri tabanına bilgi girişinde, kullanıcıya rahatlık sağlayan arayüzler form nesneleri sayesinde oluşturulabilir.

        Raporlar: Veri tabanı içinde çeşitli tablolarda tutulan verilerin kağıt formatında çıktısını almak için kullanılabilecek bir bileşendir. Verilerin kağıt üstünde görülmesini istediğimiz şekildeki çıktıları raporlar aracılığıyla tasarlanır.

        Modüller: Bağımsız program kodlarıdır. Modül içinde function ve sub tipi altprogramlar bulunur. Bu prosedürler içinde Visual Basic programlama dili komutları kullanılarak program parçacıkları yazılır.

İstemlerin Saptanması

• Veri tabanı içinde hangi verilerin yer alması istenmektedir.
• Veri tabanından istenen rapor türleri nelerdir?

Veri tabanı İçinde yer alacak olan tabloların belirlenmesi

• Veri tabanı içinde yer alacak olan tabloların belirlenmesinin son kullanıcı açısından bir önemi yoktur. Fakat veri tabanı tasarımcısı için sistemin verimi ve güvenirliği açısından çok önemlidir.
• Her konu ile ilişkili bilgiler ayrı bir tablo içine yerleştirilmelidir. Örneğin personel bilgisi içine öğrenci bilgisi yerleştirilmemeli, personel sicil bilgisi tablosuna muhasebe verileri yüklenmemeli.
• Aynı tablo içinde tekrara edilen alanlar bulunmamalıdır. Örneğin, bir personelin maşı diye bir alan olmamalı. Personelin maaşı verinin girildiği zamana bağlı olarak değiştiği için aynı veri tabanında personelin maaşı farklı olacaktır. Maaşı hesaplatmak en uygun yoldur.

        Her alanın içinde tek bir içerik olmalıdır. Örneğin adres alanı içinde mahalle, sokak, numara, ilçe, il olmamalıdır. Kuracağımız veri tabanına göre parçalamalar yapılabilir. Örneğin adres alanı için mahalle, sokak, numara, ilçe, il alanları tercih edilmelidir eğer veri tabanımızda aynı mahallede ve aynı sokakta oturan kişileri bulmak istiyorsak. Ya da aynı il ve ilçede oturanları listelemek istiyorsak il ve ilçe alanları mutlaka ayrı alanlarda olması tasarlanmalıdır.

        Her tablo için alanlardan biri mutlaka birincil anahtar (primary key) olarak tanımlanmalıdır. Bu alan, tekrarlanan verilere ait alan olmalıdır. Örneğin, personel için mebsis no, ürünler için ürün kodu gibi.

        Bazı alanlar farklı tablolarda tekrarlanabilir. Burada veri bütünlüğünün bozulmaması için dikkat edilmesi gereken nokta iki tablo arasındaki verilerin birbiriyle uyuşmasıdır. Örneğin, Tablo 1'de "sınıflar" alanına 9-F sınıfının yazıp, tablo 2'de 9-F'nin bulunmaması sorunlara yol açabilir.

Metin: Karakter türü (harf, rakam, özel karakter) bilgi içeren alanlar için kullanılan veri tipidir. Text türü bir alanın içereceği bilgi, 255 karakter uzunluğuna kadar olabilir. Önceden atanan değer 50'dir. Metin türü atanacak bilgiler, ad, soyad, adres gibi bilgilerle üzerinde hesaplama yapılmayacak rakamlar (örneğin, adreslerde bulunan kapı numaraları) ya da telefon numaraları.

Not: Not türü bilgiler de, metin türünde olan fakat 255 karakterden daha fazla karakter içeren bilgilerdir. Not türübir alan, 65,535 karaktere kadar bilgi içerebilir.

Sayı: Sayı türü, matematiksel işlemlere sokulacak türdeki bilgiler için uygundur (maaş, fiyat, miktar, ...). Sayı türündeki tanımlanmış Alan Boyutları ise şunlardır:

        Bayt , Tamsayı , Uzun Tamsayı , Tek , Çift ......

Tarih/saat: 100 yılı ile 9999 yılı arasındaki tarihleri ve zamanı ifade etmek için kullanılır.

Para Birimi: Parasal türdeki veriler için kullanılır. 1-4 arasında ondalık haneye sahip olabilir. Ondalık noktanın sol tarafına 15 ve sağ tarafında 4 haneye kadar hassasiyete sahiptir.

Otomatik Sayı: Otomatik sayı değerine sahip olan bir alandaki sayılar ya 1'er 1'er artan tam sayılardır ya da Acsess 97 tarafından atanan ratgele sayılardır. Sayıları rastgele seçmek için "Genel-Yeni değerler-Rastgele" seçilir.

Evet/Hayır: İki değerden birini seçmek zorunlu olduğunda kullanılır.

OLE Nesnesi: Excel tablosu, Word dökümanı, resim ya da ses bilgisi olabilecek türden bilgilerdir.

Köprü: Internet adreslerinin girileceği alanlardır.