VLIER

 

1. ALGEMEENHEDEN.

 

De vlier was eertijds een stuk mensenleven van wieg tot graf van spel tot medicijn Overal waar mensen leefden was hij er; dicht bij huis bij de waterput en het bakhuis, achter de schuur en aan de kerkhofmuur, langs poel gracht en beek de vlier was er in overvloed. Hij is van niemand en van iedereen. God heeft de vlier zo maar neergezet, hier en overal, tot speeltuig voor kinderen en tot genezing en troost voor ieder die er van weten wil Van bij het einde van het Steentijdperk, over Kelten en Germanen, Grieken en Romeinen, van Hippocrates tot Dodoens tot in de moderne kruidenleer wordt de vlier ook nu nog geacht en geprezen. Sambucus nigra is zijn Latijnse naam en dit betekent: plant die rood kleurt met zwarte bessen. De floranaam is gewone vlier

 

2. BESCHRIJVING.

 

De vlier stelt geen bijzondere eisen aan bodem en standplaats. Hij heeft een stevig wortelgestel dat vrij vlug uitgroeit tot een stevige heester van ongeveer 2 meter, soms zelfs tot een boom met een aanzienlijke hoogte De schors van de oudere stammen is grijsachtig, bruin met een dikke kurklaag. De takken zijn meestal grillig boogvormig naar buiten gekeerd. Ze hebben een zacht wit merg De vlier heeft een weelderige bladerdracht van donkergroene bladeren. Einde Juni begin Juli is er een opvallende bloei met grote bloemschermen vol van wit ‑ gele bloempjes met een opvallende geur De vruchten zijn zwart ‑ glimmende bessen. Ze smaken enigszins zuur. Van de vlier worden alleen de bloesems geoogst en de rijpe bessen. Het gebruik van schors, wortel of groene bessen, zoals in niet wetenschappelijke handboeken soms wordt aanbevolen, kan ernstige moeilijkheden veroorzaken. De bloemschermen moeten zorgvuldig gedroogd worden. De kleur mag bij het drogen niet veranderen. De bessen worden geoogst als ze rijp zijn. De groene bessen worden weggenomen. Na het plukken worden de bessen gedroogd of onmiddellijk verwerkt.

 

3. SAMENSTELLING EN WERKING

 

3. 1. Bloesem

 

Deze bevatten kleine hoeveelheden etherische olie flavonen en flavonoïden met onder meer rutine Verder sambunigrine, looistoffen en slijmstoffen. De verse bloemen werken licht laxerend, de gedroogde bloemen werken zweetdrijvend en urinedrijvend. Ze worden toegepast bij opkomende vallingen, bronchitis griep en reuma om de koorts te normaliseren. Uitwendig worden ze toegepast tegen winterhanden en ‑voeten, aanvallen van jicht oedeem en oogontsteking.

 

3.2. Bessen.

 

Deze bevatten wijnsteenzuur, appelzuur en valeriaanzuur, suikers, vitamines A en vitamines C, sambunigrine en sambucine. De bessen werken zweetdrijvend en laxerend

 

4. TOEPASSINGEN.

 

4.1. Voeding

 

* Frituren van vlierbloesem.

 

100 g bloem 150 ml. water, ei en een snuifje zout verwerken tot frituurdeeg. De ontsteelde vlierbloesem in het deeg rollen tot ze hiermede helemaal bedekt zijn. Frituren in hete olie of vet tot goudbruine kleur, laten uitlekken en heet serveren bestrooid met poedersuiker.

 

* Vlierbloesemazijn

 

Appelazijn aromatiseren met 10 gram/liter, niet gedroogde vlierbloesem. Smaak‑ en geurontwikkeling volgen gedurende enkele weken In het najaar de azijn kleuren met vliersiroop.

 

* Vlierbessengelei.

 

Rijpe vlierbessen zijn rijk aan pectine ideaal voor confituurbereiding. Men kan hiervoor van een gelijke hoeveelheid appelen en bessen sap winnen met de sapketel. Per liter sap toevoegen: 750 gram suiker, fijngesneden reepjes schil van sinaasappel en een kaneelstokje aan een draadje gebonden om het achteraf gemakkelijk te verwijderen. Zo nodig gedurende de sapwinning de zuurheidsgraad naar smaak evalueren en aanpassen met citroensap.

Indikken tot voldoende stevigheid. Kombinaties met andere vruchten en rabarber geven eveneens goede resultaten.

 

* Vlierbessensiroop.

 

De bessen van de trossen afhalen, stuk maken en een vijftal minuten laten koken Sap winnen met een vergiet of met een filterzak om de pitten af te zonderen. 1 kg kristalsuiker en 200 gram glucose per liter toevoegen en goed omroeren. Na het oplossen nog 10 minuten laten nakoken. Afvullen. Deze siroop kan als kleurmiddel en als smaakmiddel dienen in vele bereidingen.

 

* Vlierbollen.

 

1 kg suiker en 300 gram glucose al roerend verwarmen met 750 ml. water. Laten doorkoken tot 140° C. Wanneer de brei omhoog komt afschuimen. Als de siroop daalt zijwanden van de ketel schoonmaken met een borstel in water gedrenkt. Bij 140° C 400 gram vliersiroop en 100 gram boter toevoegen. Niet roeren. Doorkoken tot 145° C. Dan de ketel in koud water zetten om de 145° C niet te overschrijden. Wanneer de massa nog gemakkelijk te bewerken is, deze uitgieten op een marmeren plaat De massa die contact heeft met de marmeren plaat steeds naar binnen werken. Wanneer het geheel is gestold, kan de massa met de hand tot repen verwerkt en met een mes in kleinere stukjes gesneden worden.

 

4.2. Cosmetica.

 

* Vlierbloesemwater: als huidreinigingsmiddel.

* Vlierbloesemoogwater: voor verzorging van de ogen

* Vlierbloesemcreme: versterkende crème voor alle huidtypes.

 

4.3. Oude huisremedies en vroegere volksgebruiken.

 

* Vlierbloesemthee

 

20 gram vlierbloesem en 20 gram lindebloesem overgieten met kokend water en 6 à 10 minuten laten trekken. Afwerken met honing en een schijfje citroen. Dit is een uitstekend verzorgingsmiddel tegen griep en alle aandoeningen van de luchtwegen, ook bij jicht en reuma. De evolutie van de koorts is gebonden aan een bepaald tijdsritme. De beste resultaten met overvloedig zweten worden bekomen door de thee warm en sloksgewijs te drinken tussen 3 uur in de namiddag en 7 uur 's avonds.

 

* Vlierbessenhoestsiroop.

 

Vlierbessensap winnen zoals hoger aangegeven. Aan 1 liter sap 750 gram kandijsuiker en schraapsel van 7 cm kaliszoethout toevoegen. Alles 10 minuten laten doorkoken en in voorverwarmde flessen afvullen.

 

* Vlierbessenpoeder in wijn.

 

40 gram vlierbessenpoeder macereren in 1 liter rode wijn gedurende 24 uur. Aanzoeten met honing. Gebruik: 3 glaasjes per dag tegen heesheid en stemverlies.

 

4.4. Kruidengeneeskunde.

 

Kruidenmengsels van vlierbloesem en linde als diaphoreticum.

 

4.5. Huis‑ en tuintoepassingen.

 

* Vlierinsecticide.

 

Een afkooksel van schors en bladeren van de Vlierboom aan 60 gram per liter kan toegepast als insecticide in de biologische tuinbouw.

 

* Vlier en composthoop

 

Enkele vlierstruiken in de onmiddellijke omgeving van de composthoop bevordert het composteren. Zij zorgen voor een blijvende schaduw en regelen daarmee een optimale vochtigheid.

 

5. TOXICITEIT.

 

De bessen bevatten en verse toestand sambunigrine dat tijdens het koken ontbonden wordt. De schors en de bladeren van de vlier mogen wegens te hoge concentratie aan giftige bestanddelen niet toegepast worden.

 

6. AANVULLINGEN.

 

In onze streken komen nog enkele andere botanische soorten voor.

Sambucus nigra var. Laciniata of Peterselievlier

Sambucus ebulus L. Kruidvlier, tamelijk giftig geen toepassingen

Sambucus racemosa L. Trosvlier of Bergvlier, weinig toegepast.