Moji putopisi

Abdullah Bosnic

OJ KORAJU MALI CARIGRADE

April 2001. godine je neuobicajeno hladan mjesec, jos ako ako se zna da je narod na podrucju celicke opcine vec u februaru krcio njive i poceo oranjem, pripremu za sjetvu. Februarsko toplo vrijeme je ukazivalo na rano proljece, i behar i pupoljci i karanfil i ljubicica a o jagorcevini i visibabi, i da ne govorimo. Sada sta je tu je, mraz je naceo behar a narod ko narod kuka, a nasa stara bosanska izreka kaze." Sto je od Boga, sladje je od meda' ili 'prece je Bozije nego icije" !.

 

Moj cilj putovanja te aprilske subote je bio Koraj. Prosao sam kroz poruseno i ponovno obnavljano mjesto. Iduci glavnim ulicama dusa me je zaboljela videci porusene djamiju u Kovacevic mahali na kojoj je ispisano cetiri crpcka slova C i carsijsku djamiju, koja je jos crna od garezi i paljevine. Zaustavio sam auto se na Osjenku i osejrio tu lijepu varos, tu ljepotu od mjesta, Koraj, gledajuci taj prelijepi seher, suze mi iznenada krenuse sjecajuci se mladosti i Koraja.

Misli su me vratile u historiju ove carsije. Koraj je carsija i lezi na razdjelnici ravne Posavine i zavrsetka pitomih ogranaka planine Majevice prema sjeveru. Koraj se nalazi sjeveroistocno od Tuzle, na putnom pravcu Tuzla-Celic-Koraj-Ugljevik-Bijeljina, a na nadmorskoj visini od 234 m/n,udaljen je od Tuzle 42, od Brckog 25 km i Bijeljine 35 km.

Grad Koraj je naseljen jos od davnina, njegov nastanak i razvoj se veze jos za prahistoriju. Na lokalitetu Varos istrazeno je prahistorijsko naselje vincanske neolitske grupe koje je bilo nastanjeno kroz citav srednji i mladji neolit. Ostaci grada, groblja i drugih objekata iz toga perioda nalaze se na nekoliko lokaliteta u Koraju.

Turci su po svom dolasku u ove krajeve, a to se desilo krajem 15-og vijeka, zatekli utvrdjenja, koja su ustvari predstavljala granicu prema Ugarskoj i Panonskoj niziji a koja se prostirala i preko Save u Bosansku Posavinu. Zbog svega toga je ovu granicu vrlo cesto odredjivalo niz utvrdjenih gradova juzno od Save izmedju rijeke Bosne i Drine, rasporedjenih na blagim obroncima Majevice prema sjeveru odnosno padinama koje polahko prelaze u plodnu posavsku ravnicu.

Korajski grad se spominje u srednjovjekovnim i kasnijim historijskim izvorima, i jos dan danas su vidljivi njegovi ostaci. Poznato je da je jos u doba bosanske drzave u 15.vijeku postojala Zupa Koraj koja se prostirala od Majevice pa sve do Save i Drine. U toj Zupi Koraj je postojalo vise vecih i manjih mjesta, medju kojima su Brcko i Bijeljina i vise utvrdjenih gradova. Sam Koraj je bio najveci centar na tom podrucju, imao je utvrdjeni grad i godisnji sajam koji je bio znacajan za okolna naselja (turski izvori na pocetku vladavine u Bosni), na taj sajam je dolazilo i okolno stanovnistvo Bijeljinske nahije, gdje takvog sajma nije bilo. Koraj je u to vrijeme imao veci znacaj i vaznost od Brckog i Bijeljine.

Koraj je izmedju prvog i drugog svjetskog rata postao cuvena varosica, sa velikim brojem zanatskih i trgovackih obrtnika. U centru varosice su dominirale velika zgrada skole, citaonica, opstina, carsijska dzamija, mekteb, ambulanta i apoteka te veliki broj ducana i kafana, mesnica, pekara, i drugih zanatskih radnji i velikih kuca poznatih trgovackih porodica: Uzeirovica, Kapkovica, Zaimovica, Murselovica, Begica, Djedovica, Denjagica i drugih.

Postojale su zanatske ulice (sokaci) gotovo svih zanata koji su ovim krajevima bili neophodni; kovacki, krojacki, terzijski, opancarski, obucarski, brijacki, kolarski, zidarski i drugi..Koraj je imao dva velika parna mlina, dvije pilane, radionice za izradu ambalaze za sirove i suhe sljive, desetine vodenica (vodenih mlinova). Od kulturnih ustanova Koraj je imao kulturno umjetnicko drustvo ťSlogaŤ, koje je okupljalo djacku i studentsku omladinu, zanatije, radnike i zemljoradnike. Takodje je postojao i fudbalski klub ťSlogaŤ.

Posljedica takvog rada su brojni intelektualci koji su potekli iz Koraja jos prije 2.svjetskog rata medju njima je i akademik dr.Midhat Begic i akademski slikar Ismet Mujezinovic, kojeg korajci smatraju svojim jer je dosta vremena kao djecak proveo u Koraju, a i njegova majka je Begicka iz Koraja.

 

Koraj kao takav, bogat pametnim i skolovanim ljudima koji su carsiju razvili, naselili, obogatili, civilizirali bio je trn u oku okolnim zavojevacima koji nisu voljeli rad, civilizaciju, nego su iz prikrajka mastali kako oteti opljackati, osvetiti se.

Prvu veliku tragediju i paljenje, Koraj je dozivio 27. novembra 1941. u poslijepodnevnim satima. U knjizi Vladimira Dedijera "Genocid nad Muslimanima", na strani 130., navodi se slijedece:

" Dana 27.11.1941. godine priblizilo se mjestu Koraj oko 3000 cetnika. Ovi odmetnici su mjesto opkolili sa svih strana, bez pruzenog otpora poubijano je mnogo mjestana, popaljeno i unisteno skoro dvije trecine mjesta. Na licu mjesta je ubijeno oko 350-400 ljudi, medju njima mnogo zena i djece, ranjenih ima oko 50 lica i oko 50 zarobljenih, broj zapaljenih kuca iznosio je oko 200, a skoro sve ostale kuce oko 900 su zapaljene, demolirane i opljackane. Drzavne ustanove, skola i opstina su zapaljene i unistene.

U toj velikoj tragediji naroda Koraja od strane cetnika, pored velikh zrtava civilnog stanovnistva unisteno je i opljackano sve sto je ovaj vrijedni narod godinama mukotrpnim radom stekao, a zapaljena je i citaonica sa velikim brojem knjiga i rukopisa od neprocjenjive vrijednosti kao i opstinske knjige sa bogatom arhivom i brojni ducani ciji su vlasnici svojim obrtima cuvali odrzavali nasu bosnjacku tradiciju i zanate.

O istoj tragediji Koraja, drugacije kazivanje je Slavka Micanovica u knjizi "S Majevice i Semberije", u kojoj on pokusava da opravda partizane koji su ustvari zdruzeno sa cetnicima napali, popalili, pobili i silovali korajsko stanovnistvo. Taj scenarij je vec vidjen i u ovome ratu, JNA je kao bajagi narodna vojska koja je cuvala red i poredak u drzavi Jugoslaviji. Mi smo dobro vidjeli da izmedju cetnika i JNA nije bilo nikakve razlike.

Evo dijela citata iz te knjige:

" Jednog poslijepodneva pred postrojenim jedinicama na jednoj strani partizani, na drugoj cetnici-svecano je objavljeno borcima da ce od sada na Majevici partizani i cetnici zajedno saradjivati da se bore protiv ustasa i okupatora. Kao glavni cetnicki govornik nastupio je kapetan Leko, koji je najavio liniju stvaranja i jacanja bratstva i jedinstva svih nasih naroda u borbi protiv okupatora".

Tu je dogovoreno da ce uslijediti kontinuirani napad na Koraj od strane jednih i drugih (partizana i cetnika) citaj cetnika. Kao nece se dirati civili, narod, zene i djeca. Koraj je popaljen, klali su i silovali djecu i zene pred muskarcima i muskarce su klali pred njivim zenama i djecom. Sta je bilo znamo, partizani su tada pustili da se izvrsi klanje, silovanje, rusenje i paljenje Koraja. Poslije rata o tome nisu dali pisati i govoriti.

O ovoj tragediji je sacuvan zapis i dnevnik Dzevada Agica, jednog od korajskih knjizevnika ,njegovo svjedocenje je od neprocjenjive vrijednosti za historiju ovog mjesta.

Marljivi korajski narod se je poslije 2.svjetskog rata konsolidovao, ohrabrio, i ponovo izgradio Koraj, taj raj na zemlji kako ga je vele nazvao Sultan Fatih Mehmed han II, kada je u svom pobjedonosnom pohodu dosao i u Koraj. Izgradjeno je sve sto je bilo potrebno covjeku, od tvornice za proizvodnju tekstila "Interplet", do trgovina, ducana, skola i svega ostalog za vrijedog i civiliziranog Bosnjaka. Tito je uvodio petoljetke, udarnicki su se gradili putevi po Jugoslaviji a mi Muslimani smo od svojih zalogaja morali odvajati da bi nasuli nase ceste i kasnije izgradili asfalt. Sve su Korajci prihvatali sto je dolazilo iz Beograda, Sarajeva, Tuzle i Lopara, samo da bi njihov Koraj opet zasjao starim sjajem.

U Koraju su se snimale razne emisije kako radijske tako i televizijske , jedna od njih je i "Znanje i Imanje" zbog toga sto se imalo sta i vidjeti u bogatih korajskih tezaka, koji su imali najbolje sljivike, plantaze jabuka, krusaka, nasade oraha i uzgajaliste i klaonicu pilica..

Skolovale su se generacije Korajaca koji su znanje trazili od Sarajeva, Beograda, Sorbone i inih fakulteta i univerziteta. Svakome Korajcu je kao i Bosnjaku bilo zabranjeno da "ceprka" po historiji i da sazna sta mu se to dogadjalo a bratstvo i jedinstvo smo morali cuvati kao zjenicu oka svoga. Zenicu je sacuvao Allah dz.s. i sedmi korpus a Koraj je unistilo bratstvo i jedinstvo.

Dosao je i 15.6.1992.

Navodim citat iz knjige Koraj, tradicija-tragedija na strani 95.

"Bio je ponedjeljak 15.6.1992.godine, kada je u Mjesni krizni stab donesena poruka i ultimatum,u kojoj je kratko pisalo slijedece:

"Sve paravojne formacije u Koraju treba da se razoruzaju danas do 15 sati te da u pratnji sa ostalim civilima krenu prema Ugljeviku. Bezbjednost ce garantovati snage "Srpske BiH". Ukoliko se zahtjevi ne ispune srpske snage ce biti prinudjene da upotrijebe silu".

Ovaj ultimatum je poslat od strane tzv. "srpske opstine Lopare" ciji je predsjednik bio Slobodan Bogdanovic, profesor a predsjednik SDS-a, lijecnik Radomir Kerovic".

Ovaj ultimatum je bio poslan i drugim mjesnim zajednicama sa muslimanskim stanovnistvom, to je bila vec dugo pripremana akcija od strane srpskih komsija da se okupira i zatare muslimansko stanovnistvo na ovim prostorima.

Uslijedili su i pregovori i predaja oruzja pa srpske garancije da nikom faliti nece dlaka sa glave….

I zbilja nije falila dlaka, falile su ubrzo mnoge glave i ponavljanje svega sto se dogodilo 1941.godine. Poslije svih pregovora kada su nasi Korajci sve uslove ispunili, cetnici ponovno postavljali nemoguce zahtjeve od nasih preogovaraca, po povratku oni se okupljenom narodu obracaju i govore da se krene prema Begluku i dalje prema Celicu, jer napad Srba iz susjednih sela Puskovca, Milina Sela i Mirosavaca je neminovan.

Tacno u 15 sati i pet minuta, otvorena je jaka artiljerijska vatra od strane srba. A cetnicke bande su se vec u vecernjim satima pocele spustati prema prvim korajskim kucama.

 

Ujutro 16.juna, Koraj je osvanuo pun mrtvih tijela po avlijama, cardacima, sokacima gdje su odrastali igrali se i asikovali mladi i stari, zene i djece lezali su nepomicni u zagrljaju smrti, ni krivi ni duzni. Njihova jedina krivica je bila sto su muslimani.

 

Pazljivo odabrane muskarce su pobili a ostatak su odveli u logore Batkovic kod Bijeljine i Ugljevik.

Ostali narod se skrio na Gajevima jednom naselju izmedju Celica i Koraja gdje korajci ljeti zive a naselje ima oko 70 kuca.Tu su bili 15 dana dok ih nisu jedinice TO BiH sa celickog podrucja izvukle iz sigurne smrti razularenih cetnika, koji su se vec priblizavali i poceli opkoljavati oko 2000 zena, djece i staraca.Trgoh se jer sam bio zaboravio gdje se nalazim, najbolje je da krenem nazad u Celic rekoh sebi !

 

Spustajuci se sa Osjenka prodjoh kroz korajske mahale koje nose slijedeca imena:

Begic mahala u kojoj su bile nastanjene porodice Begic,Terzic,Karamovic,Salihovic,Uzeirovic i druge.Zatim,

Murselovic mahala-porodice:Murselovic,Alagic,Terzic,Denjagic,Bajraktarevic i druge.

Donja mahala-porodice:Konjic,Zenunovic,Kapkovic,Abdurahmanovic,

Selimbasic,Hrustanovic,Mujkic,Cejvanovic,Aljic,Karic,Horozovic,

Halilovic,Kladnjakovic,Hukic, Kicic, Puhovac,Delic,Ketanovic i druge.

 

Pasic mahala-porodice:Pasic,Delagic,Salihovic,Huseinagic,Horozovic,

Jukic,Haracic,Islamovic,Djedovic,Redzic,Halilovic,Efendic,

Smajic,Salcinovic,Sinanovic, i druge.

Kovacevic mahala-porodice: Agic, Karasuljic, Mujic,Mehikic, Hamzic,Mujdzic,Muslimovic,Sehic,Begovic,Zizic,Redzic, Nakicevic, Sajdovic, Uzejrovic, Celikovic, Hajdarevic,Mujanovic, Horozovic, Ibrahimovic,Tufekcic, Muratovic, Zaimovic, Ademovic,i druge.

Kalat mahala-porodice: Islamovic,Tankic, Karic, Dzanic, Halilovic, Musanovic, i druge.

Boze mili od tih lijepih mahala,dzamija,bogastva ostale su rusevine i srbi naseljeni u nase avlije i zavaljeni na nase mindere i secije,a na nasim sinijama razvijaju pite snase iz Knina i Vukovara dok u nasim loncima kuhaju cvarke, babe iz Drvara i Zenice.

Ispred nasih jeribasmi i seftelija hrokcu krmci a nasim sokacima se setaju dojucerasnji koljaci. Dragi Allahu ovo nikad Koraj nije zapamtio da svojom carsijom moraju njihova djeca hodati ubrzanim korakom i pognutih glava a palikuce jure u autima sa pojacanom opancarskom muzikom do daske a da mu rodjeni korajci ne smiju prozboriti ni slovo ..A. .

Kako to sve zaboraviti i oprostiti, to moze samo onaj kome nisu palili kuce, ubijali nejac i silovali zenskinje. I dok smo prolazili kroz korajsku carsiju zagledali smo se u srpske starce i babe koji su se setali Korajem i pokusali da odgonetnemo o cemu razmisljaju ti cobani koji siju na tudjoj zemlji, koji se pokrivaju ukradenim jorganima, zatvaraju otetim vratima, kite se pokradenim zlatom iz nasih sehara i setaju otetom carsijom.. Boze kakav je to narod..

 

Spustajuci se niz Kovacevic mahalu ugledah dim na njivama zvanim Brda. Mili Allahu, jeli to divljaci opet pale kakvu kucu rijetkih korajaca povratnika. Medjutim prepoznadoh jednog korajca koji je dugo bio u Vrazicima kao muhadzir i koji cisteci svoju njivu sam pali ostruge i panjeve.

 

Ja, dragi moji prijatelji, kakva li je to samo milina osejriti obradjena korajska polja i sa uzivanjem vidjeti pcelinjake duz puta kako u kosnicama veselo bruje rojevi pcela a one, pcele razdragano zuje sakupljajuci polen i kao da svojim zujanjem veselo najavljuju povratak svojih dragih KORAJACA.

Veselam!

Literatura; slike i crtezi ;

-Dnevnik,Dzevad Agic;

-Koraj tradicija tragedija,Tuzla 1996.

Alija Hamzic i Jorgovan Begic;

-vlastita arhiva

copyrights©abdullahovaavlija.8m.net