Afhankelijk van soort en ontwikkelingsstadium beschermen vlinders
zich tegen hun vele vijanden op de meest uiteenlopende manieren.
Men kan deze beschermende maatregelen in vier groepen indelen:
Camoufleren
Misleiden
Nabootsen
Waarschuwen
Van zeer veel vlinders zijn in rusthouding de kleuren zó goed aangepast
aan de omgeving en de ondergrond waarop ze zitten (schutkleuren)
dat ze voor veel predatoren relatief goed gecamoufleerd zijn.
Veel vlinders hebben deze schutkleuren door aanpassing aan hun omgeving
tot in hoogst bereikbare graad vervolmaakt.
Pas na een tweede maal goed kijken worden deze dieren opgemerkt.
Deze vlinders vertonen een zó geperfectioneerde aanpassing
dat men bijna zou denken dat ze hun rustplaatsen in overeenstemming
met hun vleugelkleuren bewust gekozen hebben.
Het zijn niet alleen de vlinders die zo'n aan de omgeving aangepaste schutkleur bezitten.
Van veel soorten hebben ook de rupsen en poppen vaak kleuren en structuren,
waardoor ze nauwelijks van hun omgeving zijn te onderscheiden.
Vooral voor poppen is dit uitermate belangrijk, omdat deze zich
niet meer kunnen verplaatsen en voor langere tijd aan dezelfde plaats gebonden zijn.
Bij veel soorten veranderen de rupsen zelfs bij elke vervelling van kleur
– òf omdat ze dan van voedselplant wisselen òf omdat de voedselplant
waarop ze leven in verloop van tijd ook verkleurt.
Daarnaast kunnen sommige vlinders en rupsen op meesterlijke wijze
natuurlijke objecten imiteren om rovers te misleiden (mimesis).
Treffende voorbeelden hiervan bij rupsen zijn bijvoorbeeld afgebroken takjes,
stenen en zelfs uitwerpselen van vogels.
De vlinders daarentegen doen meer aan dode bladeren
of aan een oninteressant stukje schors denken.
Een andere manier om zich tegen vijanden te beschermen
is een nabootsing met vervalste kenmerken (mimicry).
Mimicry bestaat meestal uit een zeer opvallende uitmonstering
met felle optische kleursignalen.
Het wendt de aandacht niet af, zoals bij camouflage,
maar trekt deze juist aan en geeft een waarschuwingssignaal.
Mimicry berust op de voorwaarde dat de naageboostse dieren
voor rovers giftig, gevaarlijk of ongenietbaar zijn.
Vaak hebben deze dieren de waarschuwingskleuren geel,
zwart en/of rood (denk maar aan wespen).
Door rovers worden deze dieren als 'niet als prooi geschikt' herkend en gemeden.
Veel onschuldige en tevens smakelijke vlinders hebben zich een dergelijk kleurenpatroon aangemeten,
om daarmee de in de bescherming van hun 'gevaarlijke' voorbeelden te delen.
Dit gaat echter alleen op als voorbeeld en naabootser naast elkaar
in hetzelfde gebied voorkomen en een jonge, onervaren vogel bijvoorbeeld
al eens een hoornaar of een wesp heeft proberen te eten.
Van deze pijnlijke ervaring heeft hij dan geleerd
dat de kleurenkombinatie zwart/geel hem onaangenaamheden bezorgd
en dat hij dieren met dergelijke kleuren beter met rust kan laten.
De vierde manier waarop vlinders zich kunnen beschermen zijn de waarschuwings- of schrikkleuren.
Vele vlinders gebruiken hiervoor de dreigende blik van hun ogen.
De ogen die zich op de vleugels bevinden.
Wanneer een dergelijke vlinder niet snel genoeg kan vluchten
tonen ze hun belager een doordringend, angstaanjagend paar ogen wanneer ze
op het juiste moment hun vleugels met de oogvlekken tevoorschijn laten komen.
En als zulke grote ogen je aanstaren…
Weeskinderen hebben welliswaar geen afschrikwekkende ogen maar wel kleuren met een verrassingseffect.
Hun voorvleugels zijn onopvallend bruin, maar hun achtervleugels daarentegen hebben een felle kleur.
Bij verstoring strekt hij de voorvleugels waardoor de achtervleugels zichtbaar worden.
Hierdoor wordt de belager mogelijk in verwarring gebracht
en heeft de vlinder net genoeg tijd om weg te vliegen.
Ook rupsen hebben veel mogelijkheden
om hun belagers te waarschuwen of af te schrikken.
Of ze hebben opvallende waarschuwingskleuren,
zijn bedekt met lange haren wat ze ongenietbaar maakt, of ze laten zich opzwellen
en scheiden een walgelijk ruikende vloeistof af.
En ook dan vergaat je de lust tot eten…
Terug naar:
