54) Documents sur les Atrocites Armeno-Russes, s. 34-37.
Ermeniler Van ve Bitlis’ten çekilir çekilmez, 1915’de, bir Osmanlı soruşturma komisyonu [o zamana kadar Ermenilerce işgal edilmiş yörelere gitti ve devlet memurlarının, din büyüklerinin, diğer sorumlu kimselerin ifadelerini aldı. Bu ifadeler, Documents sur les Atrocites Armeno-Russes kitabında, Kara Şemsi’nin ve Rüstem’in eserlerinde ayrıntılı biçimde yer almıştır. Yayınlanmış ifade metinleri çoğu kez, iğrenç suçlar hakkında, o arada ırza geçmelerin ve cinayetlerin ayrıntıları hakkında tanık anlatımlarını içermektedidr. [ifade verenler, gözleriyle görerek tanık oldukları suçlar hakkında bilgi vermişlerdir].Bu kitabın şimdiki bölümünde aktarılan istatistikleri ve özetlenmiş anlatımları [Ermenilerin işlediği suçlar hakkında] yeterince inandırıcı bulmayanlar, sözü edilen bu eserlere bakmalıdırlar.
Savaş bitiminde, Van Müslümanları, [bağlaşık devletlere], savaş sırasında Ermenilerin yaptıklarından dolayı şikayette bulundular. Onların bildirimi hiç kuşkusuz [Osmanlı devletinin yönlendirmesiyle] propaganda amacıyla ortaya sürülmüştü, ama anlatılan olaylar doğru idi. Onlar [şikayette bulunan Müslümanlar] Ermenilerin Van’da binlerce yaşlı insanı öldürdüğünü, kadınların ırzına geçtiğini, her yerde talan yürüttüğünü; Müslümanlar’ın konutlarını, dinsel [tekke gibi, vakıf yapıları gibi] yapıları ve camileri yakıp yıktığını anlatmakta idiler (F.O. 371-3658, No. 58433, Webb’den Dışişleri Bakanı’na yazı, İstanbul, 9 Nisan 1919: bunda Van vilayeti Müslümanları’nın bir başvurusu [İngiliz Dışişleri Bakanı’na] iletilmektedir).
