LECIONO 1
JASPER PAROLAS
"Saluto!
Me nomesas Jasper.
Me lojas en Rotterdam, e me laboras en Leiden.
Me lojas en mikra, moderna domo.
Me laboras en granda, anciena kontoro.
Me prizas vino e muziko.
Me adoras bela mulieri, specale se li esas anke richa.
Me havas nova automobilo. Ol esas mikra, reda e rapida.
Mea familio esas sat granda.
Me ipsa esas celiba.
Me havas du fratini. Li nomesas Mieke ed Anja.
Anja esas mariajita.
Me havas un fratulo. Il nomesas Bert.
Bert laboras en Zaandam.
Me anke havas matro.
Mea matro esas richa. El havas multa pekunio.
Me ipsa esas ofte povra. Me ofte havas nula pekunio.
Me ne havas patro. Il esas mortinta.
Me iras nun.
Til rivido!"
JASPER SPREEKT
"Hallo!
Ik heet Jasper.
Ik woon in Rotterdam, en ik werk in Leiden.
Ik woon in een klein, modern huis.
Ik werk in een groot, oud kantoor.
Ik hou van wijn en muziek.
Ik aanbid mooie vrouwen, vooral als ze ook rijk zijn.
Ik heb een nieuwe auto. Hij is klein, rood en snel.
Mijn familie is groot genoeg.
Ikzelf ben vrijgezel.
Ik heb twee zusters. Ze heten Mieke en Anja.
Anja is getrouwd.
Ik heb één broer. Hij heet Bert.
Bert werkt in Zaandam.
Ik heb ook een moeder.
Mijn moeder is rijk. Ze heeft veel geld.
Ikzelf ben vaak arm. Ik heb vaak geen geld.
Ik heb geen vader. Hij is dood.
Ik ga nu.
Tot ziens!"
Gramatiko - Grammatica
1. Groeten
Saluto is een informele groet die 'Hoi!' of 'Hallo!' betekent.
Til rivido betekent 'Tot ziens!'
2. Persoonlijke voornaamwoorden
Me is het Ido-woord voor ik (of me), bijv.: Me lojas - ik woon.
De andere persoonlijke voornaamwoorden die gebruikt zijn in de les zijn: il - hij (of hem), el - zij (ze), ol - het, li - zij (of hun).
3. Werkwoorden
Alle werkwoorden (woorden die actie of handeling aanduiden) in het Ido eindigen in de tegenwoordige tijd op -as. Deze uitgang is onveranderlijk en wordt gebruikt bij zowel het zelfstandig naamwoord als voornaamwoorden, enkelvoud of meervoud, bijv.:
me nomesas - ik heet il havas - hij heeft
me lojas - ik woon el havas - zij heeft
me laboras - ik werk li havas - zij hebben
me esas - ik ben ol esas - het is
mea matro prizas - mijn moeder houdt van me iras - ik ga
4. Tegenwoordige tijd
Het Nederlands heeft verschillende tegenwoordige tijden, bijv.: ik ga, ik ben aan het gaan of: hij sterft, hij is stervende, hij is aan het sterven, etc. De betekenis van al deze tijden is hetzelfde, zij kunnen allebei in het Ido worden vertaald door één tegenwoordige tijd, bijv.: Me iras. (Subtielere vertalingen zijn mogelijk in het Ido, maar deze worden later behandeld.) Hier zijn enkele voorbeelden:
me laboras - ik werk, ik ben werkende, ik ben aan het werk
el laboras - zij werkt, zij is werkende, zij is aan het werk
il drinkas - hij drinkt, hij is drinkende, hij is aan het drinken
5. zelfstandige naamwoorden in enkelvoud
Een zelfstandig naamwoord enkelvoud eindigt op - o, bijv.:
domo - huis, pekunio - geld, viro - man, damo - dame
6. Onbepaalde lidwoord
In het Ido is er geen onbepaald lidwoord (zoals in het Nederlands een).
domo is dus huis of een huis
automobilo is auto of een auto
pomo is appel of een appel.
7. Zelfstandige naamwoorden in meervoud
Het meervoud van zelfstandige naamwoorden wordt verkregen door de uitgang -o te veranderen in -i:
kato - kat kati - katten
domo - huis domi - huizen
muliero - vrouw mulieri - vrouwen
buxo - doos, bus buxi - dozen, bussen
8. Geslacht
Een grammaticaal geslacht bestaat niet in het Ido, zoals in Nederlands de of het. Daarom zal dit geen moeilijkheden opleveren.
9. Bepaalde lidwoorden
In het Ido is het bepaalde lidwoord la, en wordt gebruikt voor zowel enkelvoud als meervoud, ongeacht het geslacht, bijv.:
la kato - de kat la mulieri - de vrouwen
la kati - de katten la edifico - het gebouw
la mikra domo - het kleine huis la viro - de man
10. Bijvoeglijke naamwoorden
Bijvoeglijke naamwoorden eindigen op -a, en mogen zowel vóór als achter het zelfstandig naamwoord geplaatst worden. Zowel mikra domo als domo mikra is correct voor een klein huis. In praktijk neigen idisten ernaar het kortste woord voor het langste woord te plaatsen.
11. En
In het Ido hebben zich twee woordjes voor en ontwikkeld, ed en een kortere versie e. De meeste idisten gebruiken e vóór woorden die beginnen met een medeklinker, bijv.:
autobusi e treni - autobussen en treinen
en ed vóór woorden die beginnen met een klinker, bijv.:
treni ed autobusi - treinen en autobussen
Officieel bepaalt de eufonie welke vorm van het woord wordt gebruikt. Aangezien eufonie een persoonlijke kwestie is, is elke idist in feite vrij om ed of e te gebruiken naar keuze.
12. Ontkenning
Niet in het Ido is ne, dit wordt altijd vóór het werkwoord geplaatst, bijv.:
me esas - ik ben me ne esas - ik ben niet
il havas - hij heeft il ne havas - hij heeft niet
Jasper manjas- Jasper eet Jasper ne manjas - Jasper eet niet
me prizas kati - ik hou van katten me ne prizas kati - ik hou niet van katten
(het gebruik van ne zal verder worden behandeld in les 2)
13. Geen
Nula is de bijvoeglijke vorm van no, bijv.: nula pano - geen brood, nula hundi - geen honden. Het is makkelijker nula te vertalen als 'geen enkele'. Als we willen zeggen: 'ik heb geen...' of 'ik zie geen...' dan wordt 'geen' vertaald door ne voor het werkwoord te plaatsen.
(Nee, het tegenovergestelde van ja is no in het Ido.)
14. Vortifado (woordvorming)
Een van de belangrijkste eigenschappen van het Ido is de mogelijkheid om woorden te creëren door het gebruik van achtervoegsels. Het aantal basisstamwoorden in het Ido die geleerd moeten worden, zijn tot een minimum beperkt; zowel beginners als ervaren idisten kunnen nieuwe woorden verzinnen om ideeën en gradaties in betekenis uit te drukken; nieuwe woorden samengesteld door een stamwoord met achtervoegsels worden onmiddellijk begrepen door de toehoorders en lezers indien zij dit woord nog niet kennen.
Vortifado - 1
-ey- geeft een plaats aan bestemd voor een voorwerp of handeling, bijv.:
dormar (slapen) dormeyo - slaapplaats
koquar (koken) koqueyo - keuken
ludar (spelen) ludeyo - speelruimte
tendo (tent) tendeyo - camping
garar (stallen) gareyo - stalruimte
kunveno -samenkomst kunveneyo - plaats van samenkomst
Vortifado - 2
des- is een voorvoegsel dat het tegenovergestelde van een woord aangeeft - zeer handig voor beginners! - bijv.:
honesta (eerlijk) des-honesta - oneerlijk
aparar (verschijnen) desaparar - verdwijnen
vestizar (aankleden) desvestizar - uitkleden
granda (groot) desgranda - klein (of mikra - klein)
Vortaro (woordenlijst - 1)
me prizas - ik hou van me odias - ik haat me nomesas - ik heet
me lernas - ik leer me havas - ik heb me esas - ik ben
me parolas - ik praat me timas - ik ben bang (voor) il esas - hij is
me laboras - ik werk me drinkas - ik drink el esas - zij is
Vortaro -2
aardappel - ter-pomo
acht (8) - ok
al - ja
appartement - apartamento
arm - (niet rijk) povra; (lichaamsdeel) brakio
auto(mobiel) - automobilo
baby - bebeo
beetje - poka
bier - biro
blauw - blua
blauwe ogen - okuli blua
breed - larja
broer - fratulo
brood - pano
bruin - bruna
chocolade - chokolado
de - la
dik - (persoon) grosa; (materiaal) dika
dochter - filiino
dorp - vilajo
drie - tri
Duits (het) - la Germana
dun - (persoon) tenua; (materiaal) dina
echtgeno(o)t(e) - spozo
echtgenoot - spozulo
echtgenote - spozino
een - (zie punt 6)
een (1) - un
eerlijk - honesta
en - ed, e (zie punt 11)
Engels (het) - la Angla
erg - tre
fabriek - fabrikerio
fiets - biciklo
film - filmo
flat - apartamento
Frans (het) - la Franca
Friesland - Frizia
geen - nula (zie punt 13)
geld - pekunio
genoeg - sat multa
getrouwd - mariajita
gezond - sana
groot - granda
grootmoeder - avino
grootouder - avo
grootvader - avulo
gul - jeneroza
haar - hari (let op de meervouds -i)
hebben - havar
het - (lidwoord) la; (persoonlijk voornw.) olu, ol
hij - il
hond - hundo
huis - domo
ijsje - glaciajo
in - en
jong - yuna
kamer - chambro
kantoor - kontoro
kat - kato
kind - (0-7 jaar) infanto; (8-15) puero; (zoon of dochter) filio
klein - mikra
kleindochter - nepotino
kleinkind - nepoto
kleinzoon - nepotulo
knap (uiterlijk) - bela
koffie - kafeo
kort - kurta
krokodil - krokodilo
lang haar - longa hari
lang - longa; (hoog) alta
leeuw - leono
maar - ma
mager - (vetloos) magra
man - viro
melk - lakto
met (= in gezelschap van) - kun
mijn - mea
modern - moderna
moeder - matro
mooi - bela
muis - muso
muziek - muziko
Nederland - Nederlando
Nederlands (het) - la Nederlandana
nee - no (zie punt 13)
neef (zoon van broer/zus) - nevulo
negen - non
nicht (dochter van broer/zus) nevino
niet - ne (zie punt 12)
nu - nun
onaangenaam - desagreabla
oneerlijk - des-honesta
ongetrouwd - celiba
oog - okulo
op (ergens op) - sur
oud - (levende wezens) olda; (dingen) anciena
ouder - genitoro
platteland - ruro
raam - fenestro
radio(toestel) - radio(aparato)
reeds - ja
rijk - richa
school - skolo
serieus - serioza
slank - tenua
spin - araneo
stad - urbo
stoel - stulo
suiker - sukro
Surinaams (het) - la Surinamana
Suriname - Surinam
tafel - tablo
televisie - televiziono
thee - teo
tien - dek
twee - du
vaak - ofte
vader - patro
vandaag - hodie
veel - multa
vier - quar
vijf - kin
vis - fisho
vlees - karno
vriend(in) - amiko
vrouw - muliero
water - aquo
werk - laboro
wijn - vino
zeldzaam - rara
zelf - ipsa
zes - sis
zeven (7) - sep
ziek - malada
zien - vidar
zij - el
zij (collectief) - li
zoon - filiulo
zus - fratino
zwart - nigra