Slavna Bosanska Vojska,kako je,krajem 14. stoljeca u svojim kraljevskim dokumentima,naziva Bosanski Kralj Dabiša,u svojoj je historiji ratovala na cak tri kontinenta.Bosanske vojne formacije u sastavu Rimske i Turske Imperije ratovale su sirom Evrope,Azije i Afrike.Bosanska vojska se u svojoj dugoj historiji borila,kako za nezavisnu Bosnu tako i za njeno ocuvanje,ratujuci i za druge. Tokom,skoro 20 stoljeca znane historije Bosne,na njenom tlu su ratovali protiv velikog broja onih koji su nasrtali na Bosnu: od Starih Grka,Kelta,Rimljana,Gota,Bizantinaca,Avara i Starih Slovena,do Madjara,Hrvata,Srba,Turaka,Austrijanaca... Najstariji,dosad pronadjeni podaci o ratnim sukobima na tlu Bosne datiraju jos iz 4. stoljeca p.n.e..Ti podaci poticu od starogrckih historicara koji opisuju rat koji su starobosanski ilirski starosjedioci vodili protiv Kelta pridoslih iz Galije (danasnja Francuska). Historijski zapisi Grckih i Rimskih historicara,kao i arheoloska nalazista sirom Bosne pruzaju mnostvo informacija o nacinu na koji su Bosanski starosjedioci Iliri ratovali u prethistorijsko doba i kako su bili naoruzani.Osnovno oruzje im je bilo koplje,mac i bodez,te luk i strijele,a ugledniji ratnici nosili su kozne i metalne oklope.Oruzje je u starije vrijeme bilo od bronze,a od pocetka I milenija stare ere i od zeljeza.Njihovo oruzje se izgradjivalo u rudarskim centrima,gdje arheolozi nalaze ostatke radionica za izradu oruzja.Ove radionice za izradu oruzja su smjestene vecinom u Srednjoj i Zapadnoj Bosni,gdje se i nalaze bogata nalazista bakra i zeljeza,a nalazile su se u sklopu naselja na gradinama. O tome koju je ulogu oruzje imalo u zivotima Bosanskih starosjedilaca Ilira govori podatak da u gotovo svakoj muskoj grobnici arheolozi nalaze oruzje.Najbolji primjerci Ilirskog naoruzanja pronadjena su arheoloskim istrazivanjima na Glasincu gdje je nadjeno nekoliko stotina grobova u kojima su otkriveni raznovrsni primjerci starobosanskog Ilirskog naoruzanja :macevi,stitovi,kacige,oklopi,itd. Bosanski starosjedioci Iliri su podizali svoja naselja na strmim uzvisinama koja su bila utvrdjena bedemima,a ulaz je bio zasticen kulama.Od Rimskih historicara doznajemo,npr.,o Ilirskoj tvrdjavi "Delminium",koja se nalazila na brdu iznad danasnjeg Duvna,a koje je sa velikom mukom,poslije duge borbe,bilo osvojeno od strane Rimskih vojnika.Iz Grckih i Rimskih izvora takodjer saznajemo i o nacinu ratovanja Ilira.U borbu se kretalo uz bojne poklice,a na celu vojske je stajao njen vojskovodja.Rat ili bitka su se cesto rjesavali dvobojem vojskovodja sukobljenih strana koji bi istupili i ogledali se ispred obje vojske.Ovaj obicaj se zadrzao u Bosni do u duboko u Srednji Vijek. Poslije dugogodisnjeg rata izmedju Bosanskih Ilira i Rimljana,Rimljani postepeno uspostavljaju apsolutnu vlast u Bosni te uspostavljaju svoje vojne garnizone sirom Bosne,od kojih su se najveci nalazili u Humcu kod Ljubuškog,Banjoj Luci,Makljenovcu kod Doboja,Lutvinom Hanu kod Srebrenice i jos nekim mjestima. Ilirski mladici su bili obavezni sluziti dugogodisnji vojni rok u Rimskoj vojsci,koji je trajao cak 30 do 40 godina,a sluzili su u svim vrstama Rimske vojske,ukljucujuci Rimsku flotu,i ratovali za Rim sirom svijeta : po Africi,Aziji i ,naravno,Evropi. Ovo visestoljetno sluzenje Bosanskih Ilira u Rimskoj vojsci,jednoj od najperfektnijih vojnih masinerija u citavoj historiji svijeta,omogucilo im je da se uspjesno odupru prvotnoj najezdi Starih Slovena krajem 6.stoljeca,koja je vec bila preplavila ostatak Balkana,a kasnije prenoseci i na njih tekovine staroevropske anticke kulture i tradicije,stvarajuci prvu samostalnu Bošnjacku Drzavu,cija se samostalnost uveliko zasnivala upravo na tome velikom vojnickom iskustvu Bosanskih starosjedilaca Ilira. Tokom Srednjovjekovne Drzave Bosne Bošnjaci su ratovali vrlo cesto,kako u odbrani Bosne tako i u osvajanju novih teritorija.Bosanski vitezovi su bili prekaljeni borci koji su svoje vitesko iskustvo stjecali na bojnim poljima,za razliku od vecine ostalih evropskih vitezova koji su to stjecali "uvjezbavanjem".Bosanski vitezovi su na viteskim turnirima bili pravi strah i trepet.Bili su veliki ponos citave Bosne.Jedan Poljski ljetopisac opisuje ucesce Bosanskih vitezova na turniru koji je 1412 godine priredio Kralj Ugarske.Na njemu se naslo 1500 vitezova sa 3000 stitonosa iz 12 zemalja.Ovaj Poljski ljetopisac opisuje Bosanske vitezove kao okretne,neustrasive i vicne svakom oruzju i kaze da im medju tolikim vitezovima nije bilo ravnih.(Joanni Dlugossi,Historiae Poloniae,lib XI,Karakov 1878.,p.327-328.) Bosanski vladari su pak bili ti koji su stajali na celu Bosanske vojske tokom njenih brojnih ratova.Za vrijeme Kulina Bana,tokom rata izmedju Bizantije i Bosne,zabiljezen je slucaj kada se sam Ban Kulin ogledao u dvoboju sa Bizantijskim Carem,ispred obje vojske.Bizantijski kronicari za nasega Bana Kulina kazu da je rastom bio pravi div! Tokom borbe udario je svoga protivnika tako snazno po licu da mu je vizir kacige dopola usjekao u meso!(F.Milobar,Ban Kulin i njegovo doba,Glasnik Zemaljskog muzeja XV,Sarajevo 1903.,p.357.) Postoje opisi junastva i drugih Bosanskih vladara.Kada je Bosnom vladao Stjepan II Kotromanic,tokom napada Srbije na Bosnu,u jednom boju protiv Srba je doslo je do situacije da se najzesca borba vodila upravo oko Bana,tako da je bio sasjecen i konj ispod njega.U posljednji trenutak jedan od Bosanskih vojvoda (generala) mu je dao svoga konja i tako mu spasio zivot.Ban se nastavio boriti tako zestoko da je i drugi konj bio sasjecen ispod njega,ali nista ga nije moglo zaustaviti,te na celu Bosanske vojske u potpunosti protjeruje srpsku agresorsku vojsku iz Bosne! Oprema Bosanskih vitezova se sastojala od pancirne kosulje,kacige na kojoj je ponekad bila perjanica,stita,maca,buzdovana,koplja,bodeza i sl.,a i konjska oprema je bila vrlo raskosna.Svaki Bosanski vitez je imao jednog ili vise stitonosa (pomocnika),koji su se brinuli za njegovu vojnu opremu. Bosanska vojska nije bila placenicka vojska,kao sto je to bio slucaj u vecini ostalih evropskih zemalja.Njenu okosnicu su cinili Banski,odnosno Kraljevski odredi,koji su cinili stalnu vojsku,a u slucaju rata bila je cast ali i duznost svakog Bosnjaka da pristupi Bosanskoj vojsci. Za vrijeme vladavine Kralja Tvrtka Bosanska vojska je imala i svoju flotu.Dio brodova Bosanske ratne flote su cinili brodovi kupljeni u Veneciji,a dio je sagradjen u domacim brodogradilistima u Brsteniku kod Opuzena na Neretvi i u Kotoru.Posto je Bosna bila tada gospodar Primorja veoma cesto su Jadranom krstarili brodovi na kojima se vihorila Bosanska zastava sa zlatnim ljiljanima. Takodjer u to vrijeme,za Tvrtka,Bosanska vojska uvodi u upotrebu vatreno oruzje i razvija veliku proizvodnju svih vrsta oruzja,koje je bilo vrlo trazeno i u drugim zemljama,a posebno teski topovi.Standardni topovi toga doba su koristili kugle teske od 30 do 70 kila,dok su Bosanski topovi bili takvih dimenzija da su koristili kugle i do 140 kila.Jedan takav top (bombarda) saliven je u Bosni 1450 godine za potrebe Dubrovacke Republike. Bošnjaci postaju poznati sirom Evrope i po drugim vrstama naoruzanja,kao sto je to bio "Bosanski mac",koji je bio takvog kvaliteta da ga je preuzela gotovo citava Evropa,u Engleskoj je ,npr. dobio naziv "clymore".Takodjer postojala je posebna vrsta Bosanskog stita,oklopa,itd. Zahvaljujuci upravo opremljenosti i izuzetnom vojnickom umijecu Bosanske vojske,Srednjovjekovna Bosanska Drzava vremenom postaje daleko najmocnija drzava na Balkanu.Bosanska vojska toga doba prakticno nije znala za poraz,sto se zadrzalo sve do 1463 godine,kada Turska Imperija,tada najjaca vojna sila na svijetu, zauzima Bosnu.
