Site hosted by Angelfire.com: Build your free website today!
  ŞINLAR  (Şınlar ilk ve üçüncü satırı genellikle yedi bazen sekiz, ikinci ve dördüncü satırı genellikle beş bazen dört heceye sahip  dörtlüklerdir.)
KIRIM TATARCA TÜRKÇE KAYNAK KİŞİ   
Eki başlı üy saldım.                                      Ortası tandır.                                                   Kel anayga kelin bol.                                         Ot tutandır. İki odalı ev yaptım.                                           Ortası tandır.                                                      Gel anneme gelin ol.                                         Ateş tutuştur. (Ocağımızı tüttür.) Cumaziye Aksöz Cumaziye Aksöz'den derlenen şınların tamamı 1930'lu yıllarda  Eskişehir'in Alpu ilçesinin Yellice köyünde söylenen şınlardır.
Akkuş uşar kıyalap,                                Küntümen sarkar.                                   Senmen cıygan iştertim.                       Kimlermen darkar. Kuğu uçar süzülüp.                                         Gün batarken iner.                                        Senle sakladığım (yokolan) içderdim.              Kimlerle dağılır. Cumaziye Aksöz  
Ay gidi calan tünya.                              Kuvnaksız künler.                                         Bizge sıra kelgende,                                    Kavradı güller. Hey gidi yalan dünya.                                   Sevinçsiz günler.                                                Bize sıra geldiğinde.                                       Kavruldu güller. Cumaziye Aksöz  
Karşıga da turasın.                                Barkıldap ayday.                                        Caktın menim cüregim.                           Kaynagan mayday. Karşıya da duruyorsun.                                   Parlayıp ay gibi.                                                Yaktın benim yüreğim.                                 Kaynamış yağ gibi. Cumaziye Aksöz "Karşıga"nın bir diğer manası da "evin güneşe bakan duvarı"dır. "Duvar dibinde duruyorsun" diye çevirmek de mümkün. Yüzlerce yıl önce bu şını ilk söyleyen sabaktaş (şıncı) kimbilir hangi manada kullanmıştı. (Kim bisin?)
Aklı basma kaptanın,                                   Adibi algan.                                          Süygenini almasan,                                         Ne payda maldan. Beyazlı  basma kaftanın.                                   Adibi  almış. (?)                                               Sevdiğini almasan.                                               Ne fayda maldan Cumaziye Aksöz "Adibi" kelimesinin ne anlama geldiğini ne Cumaziye yengem ne dayım Kamil Aksöz, ne teyzem Hatice Sezer ne de annem Gülzade Kaçamak bilemediler. Eskilerden gelen bir şın. Tatarca'da eskiden kullanılan bir kelime olsa gerek. 
Karalarnı men kiyiyim.                                        Al senin bolsun.                                         Avularnı men işiyim.                                         Bal senin bolsun. Karaları ben giyeyim.                                   Kırmızı senin olsun.                                   Zehirleri ben içeyim.                                         Bal senin olsun. Cumaziye Aksöz  
Sabaktaşnı men kördüm,                                Sav aman cüre,                                           Bayır astı tarlasın,                               Sabanman süre. Sabakdaşı ben gördüm,                                      Sağ aman yürüyor,                                             Bayır altı tarlasını,                                            Sabanla sürüyor. Cumaziye Aksöz Evlilik düğününden bir gece önce cıyın yapılır. Cıyın, kapalı bir mekanda, genç kız ve erkeklerin toplanıp eğlendikleri, oyunlar oynadıkları, içinde genç kızın ve delikanlının adları yazılı şekerler dağıttıkları, karşılıklı şın ve mane söyledikleri, sadece bekarlara özel bir eğlencedir. Evlilerin içeri girmesi kesinlikle yasaktır. Burada bekar kız ve erkeklerin tanışmaları, kaynaşmaları, ilerde mutlu yuvalar kurmaları amaçlanmaktadır. Cıyında birbirlerine karşı şın ve mani söyleme rekabetine giren genç kız ve erkeğe Sabaktaş denir.
Aşuv taşım, köktaşım,                              Mermer taşım,                                          Tandan berli kaydasın,                        Sabaktaşım. Aşı taşım, göktaşım (mavi taşım)                     Mermer taşım,                                            Sabahtan beri nerdesin,                                 Sabakdaşım. Cumaziye Aksöz  
Öttü koraz, attı tan,                                     Ayan da beyan.                                          Köster özün asabay,                                 Tangaşı dayan. Öttü horoz, attı tan (sabah oldu)                         Ayan da beyan.                                               Göster kendini arkadaş,                                Sabaha kadar dayan. Cumaziye Aksöz  
Otura edim oy oylap,                               Pencere karap,                                           Keleguydu dal pidan,                                   Aydarnı tarap. Oturuyordum düşünüp,                               Pencereye bakıp,                                            Geliverdi dal fidan,                                           Saçlarını tarayıp.  Cumaziye Aksöz "Saç" yerine "aydar" kelimesinin kullanımını ilk defa bu şında duydum. Yaygın kullanımı olmamakla birlikte,  yaşlılarımızın bildiği bir kelime. Eski Tatarca bir kelime olsa gerek.
Perşembeden kir cuvdum.                                Ak köpürtüp.                                        Keleguydu dal pidan.                                          At sekirtip. Perşembeden kir(li) yıkadım.                             Beyaz köpürtüp.                                            Geliverdi dal fidan.                                              At koşturup. Cumaziye Aksöz "Geliverdi" yerine ailemiz ve akrabalarımız "kelevaydı" der. Bazı Tatarlar ise "keleguydu" der. Dayımın hanımı Cumaziye yengem de "keleguydu" diyordu.. Ailede 60 yıldır gelin olmasına rağmen bu söyleyişi değişmemiş. İlginç olanı, yengemin bu farklı söyleyişinin, ben dikkatlerini çekene kadar, dayım, annem, teyzem hiç farkında değildi. Hatta yengemin kendisi de farkında değildi. Yengemin kardeşleri, Boray akay, Nejay akay ve Nesibe abay da "keleguydu" diye konuşuyordu.
Teran erte kaytayım,                                    Colum bayır,                                                  Keş bomadan aytayım,                                 Toyun kayır. Biraz erken döneyim,                                          Yolum bayır.                                                       Geç olmadan diyeyim,                                       Düğünün hayır (lı olsun). Cumaziye Aksöz  
Ak degende akciger,                                   Körüne bavur,                                          Degenimdiy bolmadı,                                        Bu tasavvur. Ah deyince akciğer,                                    Görünüyor bağır,                                            Dediğim gibi olmadı,                                         Bu tasavvur. Cumaziye Aksöz  
Bir örkende beş kavun,                                  Bagarı pütün,                                                 Canıknı canık söndürür,                                    İşiyik tütün. Bir dalda beş kavun,                                           Baharı bütün,                                                     Yanığı yanık söndürür,                                   İçelim tütün. Cumaziye Aksöz  
Oga ses bergen Kuday.                                  Cırlay keday.                                            Cırlagan saytin bonday,                                     Cılay kaday Ona ses vermiş Tanrı.                                    Türkü söylüyor türkücü.                                Türkü söyledikçe böyle,                                Ağlıyor kardeşim. Cumaziye Aksöz "Kardeş" Tatarca "kardaş"tır. Çoğu zaman kısaltılarak "kaday" şeklinde söylenir.                         "Kardeşim"in Tatarcası ise "kardaşım"dır. Çoğu zaman kısaltılarak "kadam" şeklinde söylenir.               "Kaday" ve "kadam" zaman zaman "arkadaş" ve "arkadaşım" manasına da kullanılır.
Sarımsakday sarardım,                           Soganday soldum,                                           Sarı altın sadaka,                                    Şaşganday boldum. Sarımsak gibi sarardım,                                    Soğan gibi soldum,                                              Sarı altın sadaka,                                            Saçmış gibi oldum. Cumaziye Aksöz "…day" ve "…diy"in manası "gibi" ve "dek"tir. Türkçe'de  "gibi" ve "dek" bir kelime olarak ayrı yazılır. Tatarca'da ise kendisinden önceki kelimeye yapıştığı için, bitişik yazılması icap eder. "soganday: soğan gibi", "nanediy; nane gibi", "üş kündiy / küngeşi / küngeşik kaytacakman : üç güne dek döneceğim"
Ak takkeni salgasın                                         Taz başına.                                                        Bir allegim bolgasın,                                           Öz başına. Beyaz takkeyi koymuşsun,                              Kel başına.                                                      Bir alem olmuşsun,                                      Kendi başına. Cumaziye Aksöz  
Akşam bolup cataman,                                  Amentü okup,                                                  Sen tüşüme kelesin,                                   Lavanta kokup. Akşam olup yatıyorum,                                   Amentü okuyup,                                                  Sen rüyama geliyorsun,                                    Lavanta kokuyup. Cumaziye Aksöz  
Sırttan kele bir payton,                                 Telbevi telden,                                               Kıska ayak kız bala,                                  Kısmeti elden. Arkadan geliyor bir fayton,                                 Dizgini telden,                                                    Kısa ayak kız çocuk,                                        Kısmeti elden. Cumaziye Aksöz  
Cengem örgen ciyren şaş,                              Telbevi telden,                                            Kıska ayak kız bala,                                   Kısmeti elden.  Yengem örmüş atkuyruk saç,                           Dizgini telden,                                                     Kısa ayak kız çocuk,                                         Kısmeti elden. Cumaziye Aksöz  
Cengem örgen ciyren şaş,                           Celtirdiy celsiz,                                              Bolsa cennet kapısı,                                 Kıramam sensiz. Yengem örmüş atkuyruk saç,                 Dalgalanıyor rüzgarsız,                                       Olsa cennet kapısı,                                      Giremem sensiz. Cumaziye Aksöz  
Cengem örgen ciyren şaş,                              Cel kaydırgan,                                        Onmasın, kün körmesin,                                Bizni ayırgan. Yengem örmüş atkuyruk saç,                             Rüzgar kaydırmış,                                            Onmasın, gün görmesin,                                 Bizi ayıran. Cumaziye Aksöz  
Anay atay yok mende.                                    Can acır cenge.                                         Kanadı sınık torgayday.                                   Kor boldum elge.    Ana baba yok bende.                                           Can acır yenge.                                               Kanadı kırık kuş gibi.                                     Muhtaç oldum ele Cumaziye Aksöz  
Aşayman ep şıbörek
Köbete kırma
Kaydaken mendiy cigit
Bıyıgı burma		 Yiyorum hep çiğbörek ,                              Köbete , kırma ,                                    Nerdeymiş benim gibi yiğit ,                          Bıyığı burma . Cumaziye Aksöz  
Sırttan kele bir payton,                                 Tozu tumanda.                                      Sabaktaş kaşcak endi,                                 Közü kumanda. Sırttan geliyor bir fayton,                                Tozu dumanda.                                                Şın arkadaşım (sıkışmış) kaçacak artık,        Gözü ibrikte. Cumaziye Aksöz  
Aytacak şının mı yok?                               Şırayın asık.                                                Teran erek tur menden,                               Avızın sasık. Söyleyecek şının mı yok?                                   Yüzün asık.                                                       Biraz uzak dur benden,                                        Ağzın kokuyor. Cumaziye Aksöz  
Astım kazan, soydum tay,                              Atnı cekliymen.                                           Yasaycakman üyken toy,                              Seni bekliymen. Astım kazan(ı), kestim tay(ı),                            Atı hazırlıyorum. (Gelini bindirmek için)  Yapacağım büyük düğün,                               Seni bekliyorum. Cumaziye Aksöz  
Sendiy kızga az kelir,                                  Canımı bersem.                                              Ne der ekesin ta,                                          Cavşı cibersem. Senin gibi kıza az gelir,                                      Canımı versem.                                                Ne dersin ki acaba,                                  Çöpçatan göndersem. Cumaziye Aksöz  
Tıgırıp tüştüm beg sızlay,                                  On bilegim.                                                      Ne tiliysin diy Kuday,                                          Sen tilegim. Yuvarlanıp düştüm çok sızlıyor,                          Sağ bileğim.                                                     Ne diliyorsun diyor Allah'ım,                                Sen dileğim. Cumaziye Aksöz  
Caş ayta;                                                      Tavga bardım tartamay,                                   Sokur tanam.                                               Borşka kız tapsan ulum,                                      Al dedi anam. Delikanlı söylüyor;                                         Dağa gittim çekemiyor,                                    Kör danam.                                                 Borca kız bulsan oğlum,                                    Al dedi anam. Cumaziye Aksöz Sabaktaşlar; Caş: Nasibulla akay (Nasibullah abi)                     Kız: Vaydabay (Vahide abla)
Kız cevap bere;           Tavda elbet tartamaz,   Sokur tanan,                                              Borşka kız bola meken?                                 Bok yegen anan. Kız cevap veriyor;     Dağda elbet çekemez,       Kör danan.                                                     Borca kız olur muymuş?                                 Bok yemiş anan. Cumaziye Aksöz Köyün caşlarından (gençlerinden) Nasibullah ve köyün kızlarından Vahide, 1930'lu yıllarda Yellice'nin namlı şıncılarıymış. (Aytuvlu şıncıları/şınşıları) Şınları uzun yıllar, dilden dile dolaşmış.
Caş ayta;              Üyken saray saldırdım,   Bomboş mu tursun?                                        Sen kelip oturmasan,                                       İytler otursun. Delikanlı söylüyor;    Koca saray yaptırdım,     Bomboş mu dursun?                                       Sen gelip oturmasan,                                Köpekler otursun. Cumaziye Aksöz En yetenekli olmaları nedeniyle, genellikle cıyınlarda karşılıklı şın söyleme rekabetine onlar girer yani sabaktaş olurlarmış. Cumaziye Aksöz kaynaklı şınların büyük bölümü bu ikilinin şınlarıymış.
Kız cevap bere;              Kişkenekiy üy üşün,     Saray mı diysin?                                 Karamayman men sağa,                              Karay mı diysin?          Kız cevap veriyor;          Küçücük ev için,       Saray mı diyorsun?                                Bakmıyorum ben sana,                              Bakıyor mu diyorsun? Cumaziye Aksöz Cumaziye Aksöz, bu şınların söylendiği cıyınların hemen hepsinde bulunmuş. O yıllarda 10-16 yaşlarındaymış. Çok şey hatırlamış olmasına rağmen, hatırlayamadıklarının, yazdırdıklarından en az yüz kat daha fazla olduğunu söylüyordu. 
Tüşümde al kelinlik,                                       Kiyedin sen.                                             Anamga barıp anay,                                       Diy edin sen Rüyamda kırmızı gelinlik,                                   Giyiyordun sen.                                                  Anama varıp ana,                                             Diyordun sen.  Cumaziye Aksöz Neden "ak gelinlik" değil de "al gelinlik" deniyor? Belki de eskiden gelinlikler beyaz değil kırmızı oluyordu. Ama bildiğim zaman dilimi içinde (son elli yıl) Tatar kızları beyaz gelinlik giyiyorlar. 
Avursam ak dep, kımsem yok,                     Ölsem cılar.                                                Başım sıypap közlerimni,                                 Kim cumturar.  Ağrısam (hasta olsam) ah deyip, kimsem yok,  Ölsem ağlar.                                              Başımı sıvazlayıp gözlerimi,                                Kim yumdurur.               Gülzade Kaçamak 1950'li yıllarda Alpu'da, komşumuz patatesci Mehmet Genç, karısı Şükrüye Genç, oğulları Murat, Servet, kızları Kıymet Genç ve Şükrüye Genç'in annesi Zaydabay/Zade kartiy varmış. Zade kartiy anneme oturmaya gelir, arka arkaya bir çok şını söyler gidermiş. Çok azı annemin aklında kalmış. 
Ketkenge mevlam col bersin,                       Kalganga savluk.                                     Avurmagan başıma iş,                                    Baylamam cavluk. Gidene mevlam yol versin,                          Kalana sağlık.                                          Ağrımayan başıma hiç,                              Bağlamam mendil. Gülzade Kaçamak Zahide ablanın/Zahide ninenin/Zaydabay'ın torunu Servet Genç'i babam Kemal Kaçamak, askeri okul sınavlarına götürmüş. Servet Genç sınavları kazanıp astsubay olmuş.
Şınlasam şınşı tuvulman,                             Şınlap ta yalmam.                                     Şınlagan caşlarga karap,                                  Susup ta kalmam.  Şınlasam şıncı değilim,                               Şınlayıp da utanmam.                                  Şınlayan gençlere bakıp,                             Susup da kalmam. Gülzade Kaçamak  
Cennet cennem arası,                                        Kaş kat zincir?                                              Avzun nebet şekeri,                                       Tilin incir. Cennet cehennem arası,                                   Kaç kat zincir?                                               Ağzın nebet şekeri,                                       Dilin incir. Gülzade Kaçamak Nebet şekeri, beyaza yakın şeffaf,  kalıp halindeyken kırılarak çocukların yediği bir çeşit şekermiş. Eskiden çocukların ağızlarında pamucuk denen yaralara karşı ilaç olarak da kullanılırmış. Sonradan ilaç niyetine gül şurubu kullanılmaya başlanmış.
Cennet cennem arası,                                      Ne erek collar.                                            Süygenine kavuşkan,                                       Ne ongan kullar. Cennet cehennem arası,                                     Ne uzak yollar.                                               Sevdiğine kavuşan,                                            Ne mutlu (onmuş) kullar. Gülzade Kaçamak
Kaşların kalem tartılgan,                              Közlerin komür,                                           Sensiz geşken künlerim,                        Saymayman ömür. Kaşların kalem çekilmiş,                              Gözlerin kömür.                                           Sensiz geçen günlerimi,                            Saymıyorum ömür.       Gülzade Kaçamak  
Terekke tay baylamam,                                      At baylarım,                                                  Özüm kara bolsam da,                                   Kız saylarım. Direğe(ağaca) tay bağlamam,                             At bağlarım,                                                   Kendim kara olsam da,                                     Kız seçerim. Gülzade Kaçamak  
Karaközlüm ayatta,                                            Et paralay.                                                    Caktın menim cigerim,                         Kapkaralay Karagözlüm holde,                                            Et paralıyor.                                                      Yaktın benim ciğerim,                                          Kapkara. Gülzade Kaçamak  
Katlanşıklı köbete
Pişe tavada
A kız seni körgende
Aklım avada		 Kat kat katlanmış köbete ,                          Pişiyor tavada .                                               Ah kız seni görünce ,                                   Aklım havada Gülzade Kaçamak  
Caş ayta;                                         Kop sallama kumanın,                            Tibi tüşer.                                       İşinde suv cıllıdır,                            Boregin pişer. Delikanlı söylüyor;             Çok sallama ibriğini,   Dibi düşer.                                                   İçinde su sıcaktır.                                             ……ın pişer,                                      Gülzade Kaçamak  
Kız cevap bere;     Sıpradakı köbetenin    Maylı göbegi,                                       Bir kaş kere pişkenmedi,                   Ananın boregi? Kız cevap veriyor;            Sofradaki göbetenin       Yağlı göbeği,                                                    Bir kaç kere pişmiş miydi,                          Ananın ……ı? Gülzade Kaçamak  
Ah demiy de katiyim ay                                Candım da küydüm                                 İmansıznın (kademsiznin) balasın ay,                                 Kaydan da süydüm.                Ah demiyeyim de ne edeyim ay,                     Yandım da kavruldum.                                 İmansızın çocuğunu ay,                                  Nerden de sevdim.      Zafer Karatay  
MANELER MANİLER (Maneler satırlarının hece vezni yedi olan dörtlüklerdir.)
Uy anaylar anaylar,                                         Ak sakallı babaylar,                                     Ulum saltad bolgan dep,                                     Üy aylanıp cılaylar. Oy analar analar,                                             Ak sakallı babalar,                                             Oğlum asker olmuş deyip,                                   Ev(de) dönüp ağlıyorlar. Cumaziye Aksöz  
Karakuş uştu terekge,                                    Kanat caydı uyerge,                                       Toplu edik bıyerde,                                       Neşin kettin erekge? Kartal uçtu ağaca,                                             Kanat yaydı oraya,                                       Toplu idik burada,                                          Niçin gittin uzağa? Cumaziye Aksöz  
Bir köbelek bolayım.                                Pencerene konayım.                                     Taşlap meni ket elge.                                     Men karinden canayım.  Bir kelebek olayım.                                     Pencerene konayım.                                      Bırakıp beni git ele.                                             Ben kahrından yanayım.  Cumaziye Aksöz Bu mane, "Pencerene" yerine zaman zaman (kimerde bir) "Terezene" diye de söyleniyormuş. Her ikisi de aynı manaya geliyor. 
Tüşümde toy etemen,                        Kemanemen daremen.                                    İlaş alman kerekmiy.                                       Men dertine şaremen Rüyamda düğün yapıyorum,                            Kemanla tefle.                                                     İlaç alman gerekmiyor.                                        Ben derdine çareyim.  Cumaziye Aksöz  
Cat tur ep meni tüşün                                Mensiz bomasın tüşün                                  Kuda cibersin anan                                      Toyun dertine tüşün Yat kalk hep beni düşün,                                   Bensiz olmasın düşün.                                       Dünür göndersin anan,                                        Düğünün derdine düşün. Cumaziye Aksöz  
Oglan bar ket işine                                         Cıy bu dertni işine                                 Cibergenin cavşının                                       Aytşı menmen işi ne? Oğlan var git işine,                                               Göm bu derdi içine.                                           Gönderdiğin çöpçatanın,                               Söyle benle işi ne? Cumaziye Aksöz  
Keşe boldu cat endi                                        Erten meni yat endi                                      Menden sağa kayır yok                              Tüşünden de at endi. Gece oldu yat artık                                             Sabah beni uyandır artık                            Benden sana hayır yok                                      Rüyandan da at artık. Cumaziye Aksöz  
Kel bizge kelin bizge,                                    Tokuz akelin bizge,                                        Anan anam kudagıy,                                       Sen de bol kelin bizge             Gel bize gelin bize,                                          Dokuz alıp gelin (getirin) bize,                      Annen annemle dünür,                                    Sen de ol gelin bize Kamil Aksöz  
Dudak kirez, pişne diyim, ne diyim?                 Sen men aşna pişne diyim, ne diyim?           Aytma sakın degen edim, men oga.             Aytgan bizni piş ne diyim, netiyim? Dudak kiraz, vişne diyeyim, ne diyeyim?              Sen ben aşna fişne diyeyim, ne diyeyim?       Söyleme sakın demiş idim ben ona.             Söylemiş bizi piç, ne diyeyim? Ne edeyim? Kamil Aksöz Bu manenin hece vezni yedilik değil on birlik. Bu tarzda derlediğim tek mane bu. Başka örnekleri de var mıdır, bilmiyorum. Bu manenin bir başka özelliği de, "pişne diyim, ne diyim" sözlerinin tekrar ediliyor, ama değişik manalar taşıyor olması. 
Üyle boldu tur balam,                                    Pütün kün otur balam,                                Toktavsız aşap işip,                                      Astına totur balam. Öğle oldu kalk çocuğum,                                  Bütün gün otur çocuğum,                                   Durmaksızın yiyip içip,                                       Altına doldur çocuğum. Kamil Aksöz Tembel ve hayırsız bir evlat için söylenen bir maniye benziyor bu. 
Muradına er a kız,                                          Kayır kaber ber a kız,                                  Kiyev bala üyüne,                                      Tokuzlu ciber a kız. Muradına er a kız,                                            Hayır haber ver a kız,                                      Damat çocuğun evine,                                        Dokuzlu gönder a kız. Kamil Aksöz Gelin kız , evlenmeden önce damat adayına bir bohça içinde dokuz parçadan oluşan hediye gönderir. Bu hediyeler genellikle gelinin kendi eliyle yaptığı , işlediği hediyelerdir. Bu hediyelere kiyev tokuzu veya tokuzlu adı verilir.
Keten kömlek sekiz kat.                              Dörtün kiy de dörtün sat.                             Menden başka yar süysen.                         Turmaz töşeklerde cat.  Keten gömlek sekiz kat.                                 Dördün giy de dördün sat.                                 Benden başka yar sevsen.                           Kalkmaz döşeklerde yat.  Gülzade Kaçamak  
Karanız gül terekge,                             Cel eskende sallana.                     Karayman kök közlerge,                       Alma yanak allana. Bakın gül ağacına,                                Yel esince sallanıyor.                    Bakıyorum mavi gözlere,                       Elma yanak kızarıyor. Gülzade Kaçamak  
Töbeleş töbeleş korazım,                                Arpa kürpe şaşayım,                                    Yarim şıbörek kırma ,                                     Yasasın men aşayım. Dövüş, dövüş horozum.                                      Arpa, bulgur saçayım.                                       Yarim çiğbörek kırma,                                       Pişirsin ben yiyeyim. Zafer Karatay , Gülzade Kaçamak  
Cekmege bersen tüye ber,                       Salmaga bersen biye ber,                              Salkın tüşmüy suv almaz.                          (Çorabatır destanından) Binmek için versen, deve ver.                             Bırakmak için versen, kısrak ver.                        Soğuk düşmüyor, su almaz.                            (Çorabatır destanından) Zafer Karatay  
Anan Tat baban Tat,                                         Nene kerek balaban at,                                     Min eşekge corkalat. Anan Tat baban Tat,                                    Neyine gerek kocaman at,                                Bin eşeğe rahvan sür. Kamil Aksöz Yellice köyünde Nogaylarca Tatlara söylenen bir tekerleme
Nogay Nogay nögerek ,                                Arabası tögerek ,                                   Nogaylarga ne kerek ,                                        Bir araba bok kerek Nogay, Nogay arkadaş,                              Arabası tekerlek ,                                   Nogaylara ne gerek,                                         Bir araba bok gerek. Kamil Aksöz Tatlarca Nogaylara söylenen bir tekerleme. Yellice köyü 1899'da kurulduğunda, köyün yarısı diğer yarısına Nogay, diğer yarısı ise bu yarısına Tat, ama hepsi kendisine Tatar diyormuş. Kız alıp vererek bütün köy birbirine akraba olunca, Tatlık ve Nogaylık unutulmuş. Sadece Tatar kimliği kalmış.
Şöyün kazan işinde
Şıböregim şırılday
Akamın apakayı
İtdiy bolup ırılday		 Şöyün kazan içinde ,                                         Çiğböreğim şırıldıyor .                                      Ağabeyimin karısı ,                                             İt gibi olup hırıldıyor .  Seviye Özbilir Yıl 1951. Annem Eskişehir Alpu'daki evlerinin bahçesinde çiğbörek pişirirken halası Seviye (1878-1952) yanına gelip oturmuş ve bu maniyi söylemiş. (Hala babama kiyev değil akam dermiş.) Herhalde çiğböreğe davet edilmemesine kızmış olmalı. Hala ertesi yıl ölmüş. Manisi annemin aklında kalmış. Yıl 2002. Annem bu maniyi hikayesiyle bana yazdırdı.
Menim atım Cakay,                                         Mına keldik, mına ketemiz.                                 Ne kı ömür degenimiz ,                                   Cılay cılay kelemiz,                                        Cılap geşe künlerimiz,                                   Cılatamız ketemiz. Benim adım Cakay,                                         İşte geldik, gidiyoruz.                                        Ne ki ömür dediğimiz,                                 Ağlaya ağlaya geliyoruz,                            Ağlayıp geçiyor günlerimiz,                   Ağlatıyoruz gidiyoruz. Seyfullah Doğrucan Eniştiyimiz Seyfullah Doğrucan 1915'de geldi, 1992'de gitti.  Hep Eskişehir'de yaşadı. Teyzemiz Aliye Doğrucan (Özbilir) ile evlendi. Sekiz çocuğu oldu. Bahçesinde çok sayıda güvercin besler, onlara numaralar öğretirdi. Eşini 1970'de kaybetti.  Bir Tatar (Nogay) filozofuydu. 
ŞALTAYTUVLAR HIZLI SÖYLEYİŞLER (TEKERLEMELER)   Şaltaytuvlar, dinleyeni güldüren kafiyeli tekerlemelerdir.
Karnım aş.                                                   Kırga kaş.                                                    Mına sağa bir kolaş.                                      Yarısı sağa,                                                Yarısı mağa. Karnım aç.                                                        Kıra kaç.                                                            İşte sana bir kolaş (ayaküstü yenen börek)         Yarısı sana,                                                      yarısı bana.  Gülzade Kaçamak Annemler 1934'de Bulgaristan Silistre'nin Anıscık köyünden gelip Eskişehir'in Alpu ilçesine yerleşmiş. Zafer Karatay'ın ailesi ise 1800'lü yılların sonlarında Romanya Köstence'nin Karatay köyünden gelip Ankara'nın Günalan köyüne yerleşmiş. 
Karnım aş.                                                     Kırga kaş.                                                   Muna saga bir kakaş.                                   Yarısı saga,                                                 Yarısı maga. Karnım aç.                                                         Kıra kaç.                                                            İşte sana bir kakaş (kurutulmuş et.)             Yarısı sana,                                                Yarısı bana.  Zafer Karatay Ben bu derlemeyi  2006 yılında yaptım.Bu iki ailenin yolu, 1850'lerde Kırım'dan yola çıkınca ayrılmış ve hiç birleşmemiş. Ama aynı tekerleme ufak farklarla her iki ailede de yaşıyor. En az 150 yıl önce, Kırım'da söylenen bir tekerleme olduğu açık.
Ay kolum!                                                        Ne boldu?                                                    Şışan tişledi.                                                Şışan kim?                                                  Amet!                                                      Tabamadın dümbüldek!                                    Şık cokarga. Ay kolum!                                                        Ne oldu?                                                     Sıçan ısırdı.                                                  Sıçan kim?                                                Ahmet!                                                 Bulamadın dümbüldek!                                    Çık yukarı.  Hamiyet (Özen) Kıran      ile        Aynur   (Özen)  Akyıldız   Bu bir çocuk oyunu tekerlemesidir. Kaynağı Eskişehir Çifteler'in Mecidiye köprüsü (Yıldızören) köyünden hala kızlarımız  Hamiyet ve Aynur'dur. İki çocuğu olan Hamiyet 1990'da genç yaşta vefat etti.  Aynur ise Alpu'nun Rıfkıye köyüne gelin gitti ve bir çocuk annesi.
Kışın künü bir it.                                               Aş kalgan.                                                Suvuktan tongan.                                      "Yazga şıksam,                                           Kemikten saray kuracam."                                Diy eken.                                                        Yaz bolgan.                                                   İtnin süyekleri cılıngan.                                   Karnı toygan.                                                 Etken lapı esine tüşgen.                                    Öz özüne;                                                    "Dört ayagım dört tirek.                                  Mağa saray ne kerek."                             Degen. Kış günü bir köpek.                                           Aç kalmış.                                               Soğuktan üşümüş.                                         "Yaza çıksam,                                           kemikten saray kuracağım."                diyormuş.                                                       Yaz olmuş.                                              Köpeğin kemikleri ısınmış.                                 Karnı doymuş.                                                 Ettiği laf aklına gelmiş.                                   Kendi kendine;                                                         "Dört ayağım dört direk.                                  Bana saray ne gerek."                               Demiş. Gülzade Kaçamak Bu da kafiyeli bir tekerleme. Ama hikaye kısmı da var. Hangi kısma yazacağım konusunda bir süre tereddüt ettim. Sonunda yerinin burası olduğuna karar verdim.
Akşam bolsa üy aldından ötesin.             Külümsirep selam berip ketesin. Akşam olsa ev önünden geçiyorsun.               Gülümseyip selam verip gidiyorsun.        Zafer Karatay  
Az bersen azar,                                               Ton bersen tozar,                                     Akibette Kırım caşlarının mührü ozar.   Az verirsen zayıflar,                                             Ton (palto, kaban) versen eskir,                         Akibette (sonunda) Kırım gençlerinin sözü geçer. Zafer Karatay  
AKMECİT MANELERİ AKMECİT MANİLERİ
Akmecit camisine,                                     Şıksam minaresine,                                      Yarin ölgen deseler,                                     Barmam cenazesine. Akmecit camisine,                                            Çıksam minaresine,                                           Yarin ölmüş deseler,                                          Varmam cenazesine. Kamil Aksöz Dayım Kamil Aksöz (1923-2000), anneanne tarafının Kırım'ın Akmecit kasabasından Bulgaristan Silistre'nin Anıscık köyüne geldiğini, anneannesi Vaybe kartanaydan (1868-1938) duyduğu bu maniler nedeniyle hatırlıyordu. 
Akmecit'in camisi,                                      Cıltıray minaresi,                                   Avurdum, ekım ayttı,                                        Sen ekesin şaresi. Akmecit'in camisi,                                             Parlıyor minaresi,                                            Hasta oldum, hekim dedi,                                 Sen imişsin çaresi. Kamil Aksöz Vaybe (Vahibe) kartanay, babası Azamat Akay'ın Kırım'da Akmecit'te doğduğunu anlatıyormuş. 
Akmecit'in colunda,                                         Gül öser on solunda,                                       Köz aşık ketmez edim,                               Ölsem senin kolunda. Akmecit'in yolunda,                                             Gül büyür sağ solunda,                                   Göz açık gitmezdim,                                    Ölsem senin kolunda. Kamil Aksöz Kamil dayım, bu manelerin ancak yarısını hatırladığını söylemişti. Geri kalan yarısı, maalesef derlenmediği için, eğer bir başka bilen yoksa, kaybolup gitti. 
Akmecit'in colları,                                          Sarkar sövüt dalları,                                  Karalar mağa Kuday,                                    Yarim kiysin alları. Akmecit'in yolları,                                                Sarkar söğüt dalları,                                            Karalar bana Tanrım,                                     Yarim giysin kırmızıları. Kamil Aksöz  
Sasık kölün kazları,                                    Akmecit'in kızları,                                      Dünyada aytuvlangan,                                    Cürek cakgan közleri. Kokmuş gölün kazları,                                         Akmecit'in kızları,                                             Dünyada meşhur olmuş,                                     Yürek yakan gözleri. Kamil Aksöz  
ORAZA MANELERİ RAMAZAN MANİLERİ
Turşu Emiş kartanay,                                     Vakıt temiş kartanay,                                  Davulcun boş ciberme,                                  Berşi cemiş kartanay. Kalksana Emine nine,                                     Vakit sahur(dur) nine,                                Davulcunu boş gönderme,                              Versene yemiş nine. Bir Ramazan davulcusu 1960'lı yıllar. Yer Eskişehir Ömerağa mahallesi. Mahallenin davulcusu herkesin evinin önünde davul çalıp, ışık yanana kadar mani söylüyor. Anneannem Emiş Aksöz'ün evinin önündeki manisi yanda.
Men annamam öşekten,                                 Ümer tüşgen eşekten,                                  Kolum koptu şalmaktan,                                 Turnuz endi töşekten.  Ben anlamam dedikodudan,                           Ömer düşmüş eşekten,                                 Kolum koptu çalmaktan,                                 Kalkın artık yataktan. Bir Ramazan davulcusu Mahalleden olan davulcu herkesi isim isim biliyordu. Ömer abilerin evinin önünde söylediği mani.
Üynüz aldı gül terek,                                    Temişte bar şıbörek,                                      Mına pitti Oraza,                                           Bolsun bayram mübarek Eviniz önü gül ağacı,                                      Sahurda var çiğbörek,                                      İşte bitti Ramazan,                                        Olsun bayram mübarek. Bir Ramazan davulcusu Davulcu Tatarca konuşulan evlerin önünde Tatarca, Türkçe konuşulan evlerin önünde Türkçe mani söylüyordu.
Bala tolu avulum,                                              Beş kızımman üş ulum,                                   Ötmek paramı bere,                                          Bu tokmakman davulum.  Çocuk dolu avlum,                                          Beş kızımla üç oğlum,                                    Ekmek paramı veriyor,                                      Bu tokmakla davulum. Bir Ramazan davulcusu  
Eskişerni tursattım,                                         Eki davul patlattım,                                        Kapında şala şala,                                          Kartiy seni zor yattım. Eskişehir'i kaldırdım,                                         İki davul patlattım,                                         Kapında çala çala,                                         Nine seni zor uyandırdım. Bir Ramazan davulcusu  
                                                                   Malotlağınız otlu bolsun,                               Savgan sıyırınız sütlü bolsun.                     Korantanız aman bolup,                            Bayramınız kutlu bolsun Hayvan otlağınız otlu olsun,                            Sağdığınız sığırınız sütlü olsun.                      Aileniz iyi olup,                                            Bayramınız kutlu olsun. Necdet Özen Necdet Özen, 1942'de Eskişehir Alpu'nun Rıfkıye köyünde doğdu. Türkiye'nin dört tarafında Jandarma karakol ve Bölük Komutanlıkları görevlerinde bulunduktan sonra emekliye ayrıldı. Evli ve 5 çocukludur. İstanbul'da oturuyor..
ARPE TATAY ŞINLARI ARİFE ABLA ŞINLARI
İngilizler kayttılar,                                        Osmanlı neşin?                                              Cav kele dep ayttılar,                                    Katlimiz işin. İngilizler döndüler,                                           Osmanlı niçin?                                                   Düşman geliyor diye söylediler,                 Katlimiz için.  Cumaziye Aksöz 1930'larda Eskişehir Alpu'nun Yellice köyünde Arpe tatay şınları meşhurmuş.  1927'de doğan Cumaziye Aksöz, Arpe tatayı tanımamış. Sadece adını ve şınlarını duymuş. 
İcret vacip dediler,                                         Mollalarımız.                                                  Beg de kişke ediler,                                     Balalarımız. Hicret vacip dediler,                              Mollalarımız.                                                  Pek de küçüktüler,                            Çocuklarımız. Cumaziye Aksöz Köyde Ocanay (hoca ana) dedikleri bir kartiy (nine) bu şınları çocuklara söyler ve ezberletmeye çalışırmış. Kışke Cumay (küçük Cumaziye) Ocanay'ın iyi bir öğrencisiymiş. 
Kartbabay katecekmiz?                             Katecekmiz?                                            Ketmep de netecekmiz?                                 Pıtecekmiz. Dedeciğim ne yapacağız?                                  Ne yapacağız?                                         Gitmeyip de ne edeceğiz?                       Biteceğiz. Cumaziye Aksöz Cumaziye Aksöz, Kırım hasreti dolu  bu şınların hatırlayabildiklerinden çok daha uzun, belki yüzlerce beyitlik olduğunu söylüyordu. 
Torası ne kim bile?                            Ketecekmiz.                                                  Seni kımge emanet,                                 Etecekmiz? Doğrusu ne kim bilir?,                               Gideceğiz.                                                           Seni kime emanet,                                         Edeceğiz? Cumaziye Aksöz 2002 Mayıs ve Haziranında, Cumaziye yengemin hatırlayabildiği beyitleri karışık olarak yazdım. Sonra, kronolojik sıraya koymaya çalıştım.
Arpem dedi kartbabay,                                Sizmen kelamam,                                        Bılay buyurgan Kuday,                                 Toyun köramam. Arifem dedi dedem,                                      Sizle gelemem.                                            Böyle buyurmuş Tanrı,                            Düğününü göremem.  Cumaziye Aksöz  
Bu toprak meni tuta,                                       Siz ketin balam.                                          Kartanan mında cata,                                 Cangız taşlamam. Bu toprak beni tutuyor,                                     Siz gidin yavrum.                                  Babaannen burada yatıyor,                           Yalnız bırakmam. Cumaziye Aksöz  
Kartanamın kabrinde,                              Tonkaydı babam.                                        Ayakta turamadı,                                     Şonkaydı babam Babaannemin kabrinde,                                     Yıkıldı babam.                                                    Ayakta duramadı,                                               Çömeldi babam.  Cumaziye Aksöz  
Milletni aldadı mı?                               Bilgenlerimiz.                                              Kabrinde cıladı mı?                                    Ölgenlerimiz. Milleti aldattı mı?                                                Bilenlerimiz.                                                    Kabrinde ağladı mı?                                           Ölmüşlerimiz.  Cumaziye Aksöz "Bilgen"in ""bilen veya bilmiş", "Ölgen"in ise  "ölen veya ölmüş" olmak üzere ikişer anlamları vardır. Hangi manada kullanıldığı, cümlenin gelişinden anlaşılır. Burada, bilgen bilen, ölgen ise ölmüş, manasında kullanılmıştır.
Kanday al aştı güller,                                   Kimler koklaycak?                                         İysiz kaldı kabirler,                                       Kimler coklaycak? Kan gibi kırmızı açtı güller,                                Kimler koklayacak?                                           Sahipsiz kaldı mezarlar,                                       Kimler yoklayacak? Cumaziye Aksöz "İysiz" kelimesi ailemizde kullanılmaz.  "Sayipsiz" denir. Ama manası biliniyordu. Bu kelime herhalde Arife ablanın Kırım'da geldiği yerde kullanılıyordu.
Atlarnı arabaga,                                           Cılap cegemiz.                                        Kuday'nın unutganı,                                        Tatar ekemiz. Atları arabaya,                                                  Ağlayıp çekiyoruz.                                             Allah'ın unuttuğu,                                                Tatar'mışız.  Cumaziye Aksöz  
Ketemiz dedi babam.                                  Kalnız savlıkman.                                          Cılap ayttı kartbabam,                                  Barnız savlıkman.     Gidiyoruz dedi babam,                                      Kalın sağlıkla. (Hoşça kalın)                       Ağlayıp dedi dedem.                                      Varın sağlıkla. (Güle güle gidin) Cumaziye Aksöz Tatarcada "Hoşça kal ve güle güle" denmez. "Sağlıkla kalın ve sağlıkla varın" denir.
Tırnavış senegimiz,                                  Armanda kaldı.                                              Bukamız inegimiz ,                                    Aranda kaldı .   Tırmık dirgenimiz,                                        Harmanda kaldı,                                      Boğamız ineğimiz ,                                       Ahırda kaldı .  Cumaziye Aksöz İnek yerine genellikle sıyır veya tuvar denir. Burada inek kelimesi senek kelimesine kafiye yaptığı için tercih edilmiş. 
Nişledik, taşlap kettik,                                        Kıydık Kırım'ga.                                                   Zayde tatamnı colda,                                         Cıydık Kırım'ga,                                                   Ne yaptık, bıırakıp gittik,                              Kıydık Kırım'a.                                            Zahide ablamı yolda,                                Gömdük Kırım'a.                                                   Cumaziye Aksöz  
Yaşım on eki temiz,                                          Şıktık Kırım'dan.                                      Oylanmanız ketemiz,                                   Bıktık Kırım'dan. Yaşım  on iki tamı tamına,                                   Çıktık Kırım'dan.                                               Düşünmeyin gidiyoruz,                                        Bıktık Kırım'dan. Cumaziye Aksöz  
Peyim eniştiy atsız,                                     Kalgan colda.                                               Kazak yakalap canın,                                         Algan colda.  Fehmi enişte atsız,                                            Kalmış yolda.                                                      Kazak yakalayıp canını,                                Almış yolda.                                                    Cumaziye Aksöz  
Sımay dayım barganda,                              Batakga daldı,                                              Cetgizgeşik akaylar,                                        Bir börkü kaldı.  İsmail dayım varınca,                                     Bataklığa daldı (saplandı).                         Yetişene kadar adamlar,                                   Bir şapkası kaldı.  Cumaziye Aksöz "Bargan" bir yer adı olabilir.
Salgır sırt bette kaldı,                                 Tunaga bardık,                                           Cılaybere atlarnı,                                          Saldık suvardık. Salgır kuzeyde kaldı,                                           Tunaya vardık.                                                    Ağlaya ağlaya atları,                                           Bıraktık suladık.  Cumaziye Aksöz  
Kırım'dan şıktım balam,                             Kişkenekende.                                                Kim bisin kaş can colda,                                  Tüşken eken de. Kırım'dan çıktım yavrum,                        Küçükken.                                                     Kim bilsin kaç can yolda,                       Düşmüşmüş (ölmüşmüş) meğer. Cumaziye Aksöz  
Gagavuz biber berdi.                                     Aşanız dep.                                               Sultan Mecit cer berdi,                               Yaşanız dep.  Gagauz biber verdi.                                            Yiyin diye.                                                          Sultan Mecit yer verdi.                                         Yaşayın diye.  Cumaziye Aksöz  
Alcıdı anayşıgım,                                         Cinnet eken.                                                 Bıyer Aktoprak, Kırım                                 Cennet eken.           Aklını kaybetti anneciğim,                       Cinnetmiş.                                                  Burası Aktoprak, Kırım                           Cennetmiş.  Cumaziye Aksöz  
Baban Mammet akayga,                              Kandım da süydüm.                                      Babay yetmedi toyga,                                Candım da küydüm.  Baban Muhammet ağaya,                                  Kandım da sevdim.                                             Babam yetişmedi (öldü) düğünüme,            Yandım da kavruldum.  Cumaziye Aksöz  
Korantam niyet etti,                                     Aktopraknı.                                                Kudayım nasip etti,                              Karatopraknı. Ailem niyet etti,                                                  Türkiye'yi (Aktoprağı),                                        Allahım nasip etti,                                           Karatoprağı. Cumaziye Aksöz  
Candı cüregim candı,                                     Pitti soyum.                                             Kelinşek'te yasandı,                                      Üyken toyum. Yandı yüreğim yandı                                       Pitti soyum.                                                  Gelincik'te yapıldı,                                        Büyük düğünüm. Cumaziye Aksöz  
Dokuz balamı taptım,                                     Onbir yılda.                                                 Üşünün közün captım,                                         Son bir yılda. Dokuz çocuğumu doğurdum.                                Onbir yılda.                                                        Üçünün gözünü kapattım.                                                  Sonraki bir yılda Cumaziye Aksöz  
Kardaşım Sabay boldu,                                 Aytuvlu cigit,                                              Plevne'de coytuldu,                                      Dediler şeyit.  Kardeşim Sabahattin oldu,                                   Meşhur yiğit.                                                     Plevne'de kayboldu,                                        Dediler şehit. Cumaziye Aksöz  
Kırk bir yaşta babanı,                                        Aldı Kuday.                                                   Yetim altı balanı,                                           Saldı Kuday.  Kırk bir yaşta babanı,                                      Aldı Allah'ım.                                              Yetim altı çocuğu,                                       Koydu Allah'ım. Cumaziye Aksöz  
Onbeş yaşta Perit'im,                                    Ölşeldi boydan.                                              Kalmadı bir parkımız,                                   Makraşgan koydan.  Onbeş yaşta Ferit'im,                                        Ölçüldü boydan. (öldü)                               Kalmadı bir farkımız,                                Bağrışan koyunlardan. Cumaziye Aksöz  
Bir ömür geşti onda,                                  Kırım'ga asret,                                              Dediler en sonunda,                                       Kene bar icret. Bir ömür geçti orada,                                          Kırım'a hasret,                                                  Dediler en sonunda,                                         Gene var hicret. Cumaziye Aksöz  
Kırım dep süyünemen,                                     Anyakbet eken,                                           Nasibim Yeditirmen,                                   Mınyakbet eken .  Kırım diye seviniyorum,                                  Diğer tarafmış (meğer).                              Nasibim Yedideğirmen,                                      Bu tarafmış (meğer).  Cumaziye Aksöz 1899'da kurulan Yellice köyünün ilk adı Yedideğirmen.
Kızlarım Zayde, Patme,                              Kelmedi mında.                                            Kuday kene betime,                                     Kulmedi mında. Kızlarım Zahide, Fatma,                                    Gelmedi buraya,                                               Allah gene yüzüme,                                           Gülmedi burada. Cumaziye Aksöz  
Bıyerde işgen suvum,                                  Kanday kele,                                                Kırım betten esgen cel,                               Şınday kele. Burada içtiğim suyum,                               Kanmış gibi geliyor.                                       Kırım tarafından esen yel,                            Şınmış gibi geliyor. Cumaziye Aksöz  
Aycarıkta üyümden,                                     Kökge karayman.                                       Kırım'nı köre meken?                                       Ayga sorayman Ayışığında evimden,                                      Göğe bakıyorum.                                          Kırım'ı görüyor muymuş?                                 Aya soruyorum. Cumaziye Aksöz  
Yıldızlar erek diyler,                                       İşte köremiz.                                                 Tağa mı erek Kırım,                                     Tüşte köremiz. Yıldızlar uzak diyorlar,                                          İşte görüyoruz.                                                    Daha mı uzak Kırım,                                            Düşte görüyoruz.  Cumaziye Aksöz  
Esimden ketmiy balam,                                Unutamayman.                                            Tilde söz yetmiy balam,                           Annatamayman.                                        Aklımdan gitmiyor yavrum,                       Unutamıyorum.                                             Dilde söz yetmiyor yavrum,               Anlatamıyorum. Cumaziye Aksöz  
Curtumda söngen otum,                                    Canar mı eken?                                         Ballarımız Kırım'nı,                                         Anar mı eken?                                           Yurdumda sönen ateşim,                              Yanar mı acaba?                                  Çocuklarımız Kırım'ı,                                     Anar mı acaba? Cumaziye Aksöz  
Nasibim bulay eken,                                          Tatar utansın.                                          Kaytgaşık biz Kırım'ga,                                 Otum tutansın. Nasibim böyle imiş,                                          Tatar utansın.                                                    Dönene kadar biz Kırım'a,                                  Ateşim tutuşturulsun. Cumaziye Aksöz Kırım'dan çıkarken, bir çok aile, ocaklarından yanan ateş almış ve hiç söndürmemiş. Bu sönmez ateş, Kırım'a dönüş arzusunu hep canlı tutmuş. Cumaziye Aksöz, 1930'larda (göçten seksen yıl sonra bile) Yellice köyünde, sönmez ateşi olan evler olduğunu hatırlıyordu. 1970'lerde ateş yoktu.
Menden geşse de balam,                              Kayt sen Kırım'ga,                                      Kaydiy sagınganımı,                                         Ayt sen Kırım'ga. Benden geçse de yavrum,                               Dön sen Kırım'a.                                           Nasıl özlediğimi,                                          Söyle sen Kırım'a.  Cumaziye Aksöz  
YIRLAR, CIRLAR TÜRKÜLER
ÜYDE KALGAN KIZNIN YIRI/CIRI EVDE KALMIŞ KIZIN TÜRKÜSÜ    
Pencereden küneş ketmiy.                       Aralıktan caşlar ötmiy.                                     Bu künlerge esim cetmiy.                         Katiyim eken Yarappım. Pencereden güneş gitmiyor.                                 Aralıktan gençler geçmiyor .                              Bu günlere aklım yetmiyor.                                Ne yapayım ki Yarabbim. Cumaziye Aksöz Cumaziye Aksöz bu türkünün biraz daha uzun olduğunu hatırlıyor . İki veya üç tane daha dörtlük olması lazımmış. 
Bir talayı kaptan kiye.                              Kaşlarına caga küye.                                    Caşlar onday soyun süye.                         Katiyim eken Yarappım. Bir bölümü kaftan giyiyor.                                     Kaşlarına yakıyor rastık.                                     Gençler öyle soyunu (çeşidini) seviyor.               Ne yapayım ki Yarabbim. Cumaziye Aksöz Nota yazmayı beceremem amma, neden bir kasete kaydetmedim ki yengem bu yırı söylerken, diye hala yanarım. Maalesef artık kaydetme şansım da kalmadı. Bu çok eski Kırım yırının notaları, eğer başka bir bilen yoksa, sonsuzluğa doğru uçtu gitti. 
Bolsa bolsa menim yaşım,                    Otuzbeştir, kırk kardaşım.                                 Tez agardı karip şaşım.                                Katiyim eken Yarappım. Olsa olsa benim yaşım.                                       Otuzbeştir, kırk (ise) kardeşim.                         Tez ağardı garip saçım.                                     Ne yapayım ki Yarabbim. Cumaziye Aksöz Notalar konusunda tam ümitsizliğe düşmüşken,  Cumaziye yengemin akrabası, komşu köylümüz (Rıpkıye'li)  Necdet Özen imdada yetişti. Türkünün melodisini biliyordu. Savbol Necdet akam.
Şapullukka kalk karaşmay.                           Kaptan kiysem iş Yaraşmay.                             Bu kim eken dep soraşmay.                         Katiyim eken Yarappım. Çapulluğa halk bakmıyor.                                     Kaftan giysem hiç yakışmıyor.                              Bu kim imiş diye soruşturmuyor.                       Ne yapayım ki Yarabbim. Cumaziye Aksöz  
Babay menden bir şiy bekliy.                        Kimerde bir beg kötekliy.                           Kapılarnı tıştan şekliy.                                  Katiyim eken Yarappım. Babam benden bir şey bekliyor.                            Arada bir çok dövüyor.                                    Kapıları dıştan kilitliyor.                                     Ne yapayım ki Yarabbim. Cumaziye Aksöz Tatarcasını da "Yarabbim" olarak yazmışken, annemin itirazı üzerine bir değişiklik yaptık. Doğru Tatarca telaffuzunu yazdım şimdi. "Yarappım"
Babay üyge işip kelir,                                    Paralarnı şaşıp kelir.                                      İştanına şışıp kelir.                                        Katiyim eken Yarappım Babam eve içip gelir.                                   Paraları saçıp gelir.                                         İçdonuna sıçıp gelir.                                          Ne yapayım ki Yarabbim. Gülzade Kaçamak Cumaziye yengemden 1994'de derlediğim bu cıra, 2009'da annemden bir katkı geldi. Rahmetli yengemin hatırlayamadığı dörtlüklerden birini daha derlemiş olduk.
BEŞİK CIRLARI, AYYALAR NİNNİLER    
Anasın bilemeken,                                    Karasam kulemeken,                              Aynanayım ulumun,                                      Babası kelemeken,                                          Ayya ayya ayya ay Annesini biliyor muymuş,                             Baksam gülüyor muymuş,                                Ay anacım oğlumun,                                  Babası geliyor muymuş,                                   Ninni ninni ninni nin. Gülzade Kaçamak  
Anayşıgın koklasın,                                     Balaşıgım yuklasın,                                       Kartayganda bizlerni,                                   Unutmasın coklasın.                                      Ayya ayya ayya ay.                    Anacığını koklasın,                              Yavrucuğum uyusun,                              Yaşlandığımızda bizleri,                                  Unutmasın yoklasın,                                       Ninni ninni ninni nin. Gülzade Kaçamak  
O külsün men cılayım,                                      Al uyuklar alayım,                                      Beşiginin üstüne,                                          Kökköz moşak salayım.                                      Ayya ayya ayya ay.                    O gülsün ben ağlayayım,                            Kırmızı patikler alayım,                               Beşiğinin üstüne,                                         Nazar boncuğu koyayım.                                Ninni ninni ninni nin. Gülzade Kaçamak  
Balama ayya bolsun.                                     Mışıl mışıl yuklasın.                                   Balaban akay bolsun,                             Anayşıgın coklasın.                                       Ayya ayya ayya ay.                    Yavruma ninni olsun.                                      Mışıl mışıl yuklasın.                                   Kocaman adam olsun,                               Anacığını yoklasın.                                          Ninni ninni ninni nin. Gülzade Kaçamak  
Ay ak balam ak balam,                           Kardayın apak balam,                              Babayşık akelyatır,                                    Aşaycak kaymak balam.                               Ayya ayya ayya ay. Ay ak yavrum ak yavrum,                                 Kar gibi bembeyaz yavrum.                         Babacık getiriyor,                                       Yiyecek kaymak yavrum.                              Ninni ninni ninni nin. Gülzade Kaçamak  
Ay ay balam ay balam,                                     Üy senmen cıltray balam.                              Anayşıgın körmese,                                   Susmay iş cılay balam.                                  Ayya ayya ayya ay. Ay ay yavrum ay yavrum,                                  Ev seninle aydınlanıyor yavrum.                 Anacığını görmese,                                Susmuyor hiç ağlıyor yavrum.                        Ninni ninni ninni nin. Gülzade Kaçamak  
Menim balam ösecek,                        Mekteplerge ketecek.                                  Ependi akay bolup,                              Kolumuznu öpecek.                                      Ayya ayya ayya ay.                    Benim yavrum büyüyecek,                        Okullara gidecek.                                        Efendi (önemli, okumuş) adam olup,             Elimizi öpecek.                                             Ninni ninni ninni nin. Gülzade Kaçamak  
BOZLAVLAR AĞITLAR (BOZLAKLAR)    
Ketkenge Kuday col bersin,                    Kalganga sabır.                                           Artından cılaybermeniz,                              Dayanmaz bavır.                                          Ulum, ulum ay ulum.                                Tuvganından bay ulum.                                 Candı anan vay ulum. Gidene mevlam yol versin,                             Kalana sabır.                                              Ardından ağlayıp durmayın,                           Dayanmaz bağır.                                               Oğlum oğlum ay oğlum.                       Doğuşundan bay oğlum.                                 Yandı anan vay oğlum                                                          Gülzade Kaçamak Bozlavlar, ölenin ardından söylenen ağıtlardır. Çoğunlukla mani, kısmen de şın formatında söylenirler.
Sıra bizlerde edi,                                             Sen kettin ulum.                                            Cüregimni katında,                                     Akettin ulum.                                                     Ulum, ulum ay ulum.                                Tuvganından bay ulum.                                 Candı anan vay ulum. Sıra bizlerdeydi,                                              Sen gittin oğlum.                                       Yüreğimi yanında,                                      Götürdün ulum.                                                 Oğlum oğlum ay oğlum.                       Doğuşundan bay oğlum.                                 Yandı anan vay oğlum                                                          Gülzade Kaçamak  
Yigirmi yaşta vaden,                                      Toldu mu ulum?                                            Ananı taşlap kettin,                                     Boldu mu ulum?                                          Ulum, ulum ay ulum.                                Tuvganından bay ulum.                                 Candı anan vay ulum. Yirmi yaşta vaden,                                              Doldu mu oğlum?                                         Ananı bırakıp gittin,                                        Oldu mu oğlum?                                                 Oğlum oğlum ay oğlum.                       Doğuşundan bay oğlum.                                 Yandı anan vay oğlum                                                          Gülzade Kaçamak  
Yaz pitkende tokuzun,                                 Cayacak edik.                                                 Biz mi seni toprakga,                                 Cıyacak edik.                                                    Ulum, ulum ay ulum.                                Tuvganından bay ulum.                                 Candı anan vay ulum. Yaz bitince dokuzunu,                                      Yayacaktık.                                                    Biz mi seni toprağa,                              Defnedecektik.                                                 Oğlum oğlum ay oğlum.                       Doğuşundan bay oğlum.                                  Yandı anan vay oğlum                                                          Gülzade Kaçamak Evlilik töreninden birkaç gün önce gelin, kendi eliyle işlediği dokuz parça hediyeyi damada gönderir. Buna "tokuzlu/kiyev tokuzu" adı verilir.
Ulum kaytsa mınyaka,                               Bolmaz mı Kuday?.                                       Meni alsa anyaka,                                      Almaz mı Kuday?.                                       Ulum, ulum ay ulum.                                Tuvganından bay ulum.                                 Candı anan vay ulum. Oğlum dönse bu tarafa,                                      Olmaz mı Tanrım?                                         Beni alsa o tarafa,                                        Almaz mı Tanrım?                                       Oğlum oğlum ay oğlum.                       Doğuşundan bay oğlum.                                  Yandı anan vay oğlum                                                          Gülzade Kaçamak
SİDOSMAN SEYİT OSMAN    
Sidosman saray saldırgan ay,                      Boydan da boyga.                                          Sen nişanda yogedin ay,                                 Koş keldin toyga. Seyit Osman saray koydurmuş ay,                Boydan da boya.                                            Sen nişanda yok idin ay,                                 Hoş geldin düğüne. Halil Sezer  
Atım da corka bomasa edi,                     Kalmazdım colda.                                          Köz aşıgım bomasa edi,                           Barmazdım toyga. Atım da yavaş olmasaydı,                          Kalmazdım yolda.                                           Göz aşığım olmasaydı,                             Varmazdım düğüne. Halil Sezer "Köz aşıgım" sözü bazı Tatarlarca "öz aşıgım" olarak söyleniyorsa sa, doğrusu "köz aşıgım"dır. Tatarca'da "öz aşıgım" yani "kendi aşığım" diye bir söz yoktur. Ama "bakıştığım kız" manasına "köz aşıgım" vardır.
Sidosman saray saldırgan ay,                        Töbesi şişe.                                            Oynaganım külgenim ay,                               Esime tüşe. Seyit Osman saray koydurmuş ay,                Tepesi camdan.                                      Oynadığım güldüğüm ay,                              Aklıma düşüyor. Halil Sezer  
Feslegen ektim koraga,                        Koklamaga.                                                Özüm kadam sav bosun ay,                  Coklamaga. Fesleğen ektim önbahçeye,                     Koklamaya.                                                  Kendi kardeşim sağ olsun ay,                   Yoklamaya. Halil Sezer  
Eki de sıyır balasın ay,                               Aydadım suvga.                                        Kelinşegin yosmasın ay,                          Denişmem kızga. İki de sığır yavrusunu ay,                          Haydadım suya.                                              Yeni gelinin yosmasını ay,                       Değişmem kıza. Halil Sezer "Kelinşegin" yerine bazı Tatarlarca "Kırımşagın" deniyorsa da, doğrusu "kelinşegin"dir.
Kazan kazan et asasın,                              Soganın yok mu?                                            Öz başına toy yasaysın,                             Tuvganın yok mu? Kazan kazan et pişiriyorsun,                         Soğanın yok mu?                                            Kendi başına düğün yapıyorsun,                   Akraban yok mu? Halil Sezer "et asmak"ın manası "et pişirmek"tir. Eskiden (yaşı seksenin üzerinde olanlar hatırlıyor) kazanlar kova gibi sapından ateşin üzerine asılırmış. 
BOZTORGAY ÇAYIRKUŞU (Toygar) Halil Sezer Ailesi 1899'da Romanya Mecidiye'nin Kubadin köyünden göçeden Halil Sezer, 1911'de Eskişehir Alpu'nun Arapkuyusu köyünde doğmuştur. 1914-1958 yılları arasında Alpu'nun Yellice köyünde yaşamış, 1958'de Eskişehir'e taşınmıştır. 1936'da  Hatice Sezer ile evlenmiş, yedi çocuğu olmuştur. 1983'te kaybettik.
Boztorgay degen ayvanın da,                       Cılgada bolur yuvası.                                  Cavun cavsa sel alır da ey yarim,                  Cılay da kalır anası. Çayırkuşu denen hayvanın da,                        Kuru dere yatağında olur yuvası.                 Yağmur yağsa sel alır da ey yarim.                Ağlar da kalır anası. Halil Sezer "Cılga" kelimesi ailemizde kullanılmamaktadır. Komşu köyümüz Rıpkıye'den Sayın Necdet Özen'den manasının "kuru dere yatağı" olduğunu öğrendim. Savbol Necdet akam. 
Bir kişkene boztorgay da,                                Darı da sepsem aşamay.                                Sizin yaknın kızları da ey yarim,                      Bizim de yakka uşamay. Bir küçücük çayırkuşu da,                                  Darı da serpsem yemiyor.                              Sizin tarafın kızları da ey yarim,                     Bizim de tarafa benzemiyor. Halil Sezer Boztorgay'ı kelimeye bağlı olarak Türkçe'ye çevirirsek Bozkuş demek icap eder. Ama Türkiye Türkçesinde Bozkuş denmiyor. Çayırkuşu, tarlakuşu ve toygar kelimeleri kullanılıyor.
Bir kişkene boztorgay da,                             Boylay da boylay suv işe.                             Yarim onda men mında da ey yarim,              Cılay da cılay kün geşe. Bir küçücük çayırkuşu da,                                 Boylayıp da boylayıp su içiyor.                      Yarim orda ben burda da ey yarim,               Ağlaya da ağlaya gün geçiyor. Halil Sezer Üçüncü beyitteki "Yarim onda" yerine Tatarların çoğu "Anay onda" derler. Doğrusunun Halil Sezer'in  söylediği şekliyle "Yarim onda" olması gerekir. Çünkü bu, çayırkuşu ile sevilen kız arasında benzerliği anlatan bir türkü.
Gül terekke boztorgay da,                             Kona da kimmen karaşa?                             Bizim yaknın kızları da ey yarim,                  Kayda da barsa yaraşa. Gül ağacına çayırkuşu da,                                 Konuyor da kimle bakışıyor?                                 Bizim tarafın kızları da ey yarim,                          Nereye de varsa yakışıyor. Halil Sezer Tatarların çoğu tarafından ilk iki beyit "Bir kişkene alaşa da, Dünyalarnı dolaşa." olarak söylenir. Ama, bu konuda uzmanlığına güvendiğim Halil Sezer bu iki beyiti yandaki şekliyle söylüyordu.  
Arpa şaştım elek elek,                                  Keldi de kondu legelek.                                  Legelek uştu kaz kaldı da ey yarim,         Kavuşmamız az kaldı. Arpa saçtım elek elek,                                        Geldi de kondu leylek.                                Leylek uçtu kaz kaldı da ey yarim,       Kavuşmamız az kaldı. Halil Sezer Bu bölümün sonradan eklendiği düşüncesindeyim. Çünkü bu Boztorgay türküsü ve içinde Boztorgay yer almıyor.
Üy aldında gül terek te,                                     Cel eskende sallana.                                    Üstüne kongan boztorgay da ey yarim,                           Cırlay cırlay tavlana. Ev önünde gül ağacı da,                                    Rüzgar esince sallanıyor.                               Üstüne konmuş boztorgay da,                       Ötüyor ötüyor güneşleniyor. Halil Sezer "Cırlay cırlay"ı, "ötüyor ötüyor" yerine, "türkü söylüyor, türkü söylüyor" diye çevirmek daha doğru olabilir. 
Tatar, Nogay ve Tat konusunda açıklama ; 
Dışardan kişiler pek bilmezler ama, biz Kırım Tatarlarında kendi aramızda bir Tat Nogay muhabbeti sürer gider. 
Yeni nesil Tatarlar da bunun manasını pek bilmezler. Bu nedenle, Tat ve Nogay tanımlarına bir açıklık getirmek istedim.
Nogay Han ;  Tarihi belgelere göre Nogay adı, Altınordu imparatorluğunun Hanı Berke Han'ın ünlü komutanı  Nogay Han'dan gelmektedir. 
Nogay Han, 1260-1299 yılları arasında Altınordu'nun en güçlü ismi olmuştur. Müslüman Berke Hanın yakın dostu ve komutanı olan Nogay Han, bir çok zafer
kazanmış, 1258'de Bağdat'ı yokeden İlhanlı hükümdarı Hülagü Han'ın ordularını yenmiştir. Nogay Han, Berke Han'ın ölümünden sonra tahta geçen Müslüman olmayan 
Tokta Han ile anlaşamamış, Altınordu'nun güney kısımlarında ikinci bir hükümdar gibi hüküm sürmüş, sonunda Tokta Han tarafından öldürülmüştür. 
Nogaylar ;  Altınordu'nun nüfusunun büyük kısmını ve savaşcı kesimini Kuman-Kıpçak Türkleri oluşturuyordu. Hayvancılıkla geçinen ve göçebe bir hayat süren 
Kuman-Kıpçaklar çoğunlukla Nogay Han'ı, yerleşik hayata geçip çiftçilikle uğraşan Kuman-Kıpçaklar ise çoğunlukla Tokta Han'ı desteklediler. Nogay Han'ı 
destekleyenlere Nogaylar veya Nogay Tatarları, Tokta Han'ı destekleyenlere ise Tatarlar dendi. Nogay Han'ın ölümünden sonra da onu destekleyenler Nogay adıyla 
varlıklarını bugüne kadar sürdürdüler. Güneyde Kırım'da ve kuzeyde Kazan'da yaşayanlara sadece Tatar denirken, Kıpçakta (bugünkü Kuzey Kırım ve Güney Rusya 
düzlükleri) çoğunluğu Kırım Hanlığı sınırları içinde ve Kırım Hanlığı ile Kazan Hanlığı arasındaki uçsuz bucaksız düzlüklerde göçebe yaşayanlar  Nogay veya Nogay
Tatarı adını korudular. Tatar ve Nogay tanımlarını, Türkiye'deki Türk ile Türkmen/Yörük tanımlarıyla birebir eşleştirebiliriz.
Tatlar ; Kırım'ın nüfusunun çoğunluğunu Kıpçak Türkleri teşkil etmekle birlikte, 1060'lı yıllardaki Oğuz Türklerinin göçü, 1221'te Selçuklu emiri Hüsamettin Çoban'ın 
Sudak şehrini ele geçirmesi ve en önemlisi 1475'de Gedik Ahmet Paşa'nın başta Kefe olmak üzere Kırım yarımadasının güneyini doğrudan Osmanlı'ya katması,
Kırım Hanlığı'nın ise Osmanlı'ya bağlanması olayları sonucunda çok sayıda Oğuz Türk'ü de Kırım'a yerleşmişti. Gerek Oğuz Kıpçak karışması ve gerekse Osmanlı'ya
bağlılığın getirdiği kültürel etkileşimin sonucu olarak özellikle Kırım'ın güneyinde değişik yerleşim yerlerinde değişik derecelerde olmak üzere Kıpçak ve Oğuz Türkçesi 
karması bir dil oluşmuştur. Bu dilde konuşanlara Kırım'da Tat adı verilmiştir. Tatlar hem kültürel hem genetik anlamda, Türkiye Türkleri ile Nogayların karışımıdır. Bu 
karışımın oranı Kırım'ın güneyinde yalıboyunda, Türkiye Türkleri ağırlıklıyken, Kırım'ın ortalarında Nogay Türkleri ağırlıklıdır. Bu ağırlık oranları konuşulan şivelerde 
kolaylıkla hissedilebilmektedir.
Tatar : Günümüzde esas olarak Kazan ve Kırım Türklerine Tatar adı verilmektedir. Yazımız konusu esas olarak Kırım Tatarlarıdır. Kırım Tatarları, Nogaylar ve
Tatlardan oluşmuştur. Çoğunluğu oluşturan, at ve araba kültürü yüksek Nogaylar Türkiye'ye göçettiğinden, Kırım'da kalanlar çoğunlukla Tatlar olmuştur. Bu nedenle,
Türkiye'deki Kırım Tatarları genellikle çöl şivesinde, Kırım'da kalan Tatarlar ise çoğunlukla Orta Yolak şivesinde konuşurlar.  Kırım Tatarları tarihteki, Hunlar,
Avarlar, Hazarlar, Peçenekler, Oğuzlar ve en büyük ölçüde Kuman-Kıpçak Türklerinin ardıllarıdır. Kırım'da yaşayan Tatarlar'ın dili güney sahillerinde Türkiye (Oğuz)
Türkçesine çok yakınken, Kırım'ın kuzeyinde tamamen Kıpçak Türkçesine dönüşür.  Bu nedenle, bir espri olarak, Kırım'daki her köyün, güneyindeki köylere Tat,
kuzeyindeki köylere Nogay, kendilerine ise sadece Tatar dediğinden söz edilir. (Sonuç olarak herkes kendisine Tatar demektedir.) İlginç olanı, Kırım'da Tat ve Nogay
tanımı hala yapılırken, Türkiye'ye göçedenler, kendilerini genellikle sadece Tatar olarak tanımlamayı tercih etmiş, Kırım'daki ayrımı Türkiye'ye taşımamışlardır. 
(Türkiye'den ata yurdu Kırım'ı görmeye giden Tatarlar, orada şiveleri nedeniyle "Sen Nogay'sın" sözüyle karşılaşınca genellikle şaşırmaktadırlar.)
Türkiye'de kendisini Tatar olarak tanıtan biri, Kırım Tatarı'dır. Bir Kazan Tatarı ise, Türkiye'de kendisini Kazan Tatarı olarak tanıtmaktadır. Rusya ve Ukrayna'da
(hatta dünyada) ise durum tam tersidir. Türkiye dışındaki coğrafyada, Tatar dendiğinde Kazan Tatarı anlaşılmakta, Kırım Tatarları kendilerini Tatar değil, 
Kırım Tatarı olarak tanımlamaktadır.
Akraba çevremizde Nogay, Tat ve Tatar tanımı; Akraba çevremizin Nogay ve Tatar tanımı çok basittir. Hayvancılık yapıp göçebe yaşayanlara Nogay Tatarı, çiftçilik 
yapıp yerleşik yaşayanlara ise sadece Tatar denmektedir. Nogay Tatarlığından Tatarlığa veya Tatarlıktan Nogay Tatarlığına geçiş de çok kolaydır. Bir çiftçi göçebe 
hayvancılığa başlarsa Tatarlıktan Nogay Tatarlığına, Bir hayvan yetiştirici yerleşip çiftçiliğe başlarsa Nogay Tatarlığından Tatarlığa geçiş yapmaktadır. Fark sadece,
hayatını kazanma ve yaşama biçimindedir. Bunun böyle olması da doğaldır. Çünkü ailemizde konuşulan dil, Kırım'ın kuzeyinde Çöl şivesi denen dildir ve göçebe 
yaşayıp hayvancılık yapan Nogaylarla aralarında herhangi bir dil, köken ve kültür farkı bulunmamaktadır. Daha önceki nesillerde Tat kavramının bulunduğu, yaşlılardan,
fıkra ve atasözlerinden anlaşılmakla birlikte, özellikle Türkiye'ye göçettikten sonra bu kavram çok hızlı bir şekilde kaybolmuştur. Çünkü dilinde Türkiye Türkçesi 
izi olmayan Tatar kalmamıştır. Hatta yeni nesiller, Kırım Türkçesini (Tatarca) unutup, tamamen Türkiye Türkçesi konuşmaya başlamıştır. Yani Tatarcayı Türkçeyle
karıştırıp konuşanlara Tat denirken, artık konuşulan dilde Tatarcanın izi bile kalmamakta, eski Tatca konuşmalar artık kulaklarda calpak Tatarca (koyu Tatarca)
etkisi yaratmaktadır.
Türkiye'de Nogay, Tat ve Tatar; Özellikle 1850'li yıllardan itibaren Osmanlıya doğru olan büyük göç hareketlerinde, Kırım Tatarları, yerleştirildikleri bölgelerde, Tat Nogay
ayrımı yapmaksızın birlikte yaşamayı tercih etmişler, 1950'lere kadar yerli halkla karışmamış, kendi aralarında kız alıp vermişlerdir. Özellikle kendi memleketimiz olan,
Eskişehir'de, yaşlılarımızın bizlere aktardıkları gözlemleri şöyledir. "Kırım'da Türkçeyle karışık Tatarca konuşan Tatların dili, Türkiye'de Tatarcaya dönmüş."
Gerçekte bu pek de öyle olmadı. Kırım'dan Tat ve Nogay kimlikleriyle gelen Tatarlar, Türkiye'de uzun süre yerli halkla karışmadılar. Kırımdaki ayrım Türkiye'de
unutuldu. Birlikte yaşama arzuları güçlü olduğundan, Tat ve Nogaylar Türkiye'de kenetlendiler. Sonuçta, Kırım Tatarcasının şiveleri birleşti. Aynı kişi konuşurken,
"gideceğim" anlamında "ketecem" de demeye başladı, "ketecekmen" de. Aynı kişi "değil" anlamında "diyil" de dedi "tuvul" da. Türkçedeki "yarmak" fiili için 
"carmak" derken, bu fiilden türetilmiş olan "yarım" sözcüğü için "carım" da "yarım" da. denmeye başlandı.  Sözlükte "buraya" veya "bu tarafa" yazıp, "Türkçeden" 
bölümünü işaretlerseniz, Tatarca karşılıklarının ne kadar çok olduğunu göreceksiniz. Sanmayın ki, Kırım Tatarcasının değişik şivelerini konuşan değişik
kişilerden derledik bunları. Bu Tatarca kelimelerin hepsi aynı kişi tarafından kullanılan kelimeler. Belki bir zamanlar ayrı şivelerin kelimeleriydi bunlar. 
Ama, Kırımdan Romanya ve Bulgaristan'a, oradan Eskişehir'e derken, Tat'ı Nogay'ı birbirine sımsıkı kenetlenen Tatarlar, Eskişehir'de Nogayca Tatca şivelerini 
yoketmediler. Birleştirdiler. Ortaya çok daha zengin bir şive çıktı, Nogaycayı da Tatcayı da içine alan. Ancak, 1950'lerden sonra durum değişti. Köyden kente 
göçün hızlanması, çocukların okutulması, iletişim araçlarının (radyo/televizyon) gelişmesi, yerli halkla kaynaşmanın hızlanması gibi nedenlerle, Tatarca 
hızla erimeye yerini Türkiye Türkçesine terketmeye başladı. Yarım asır gibi kısa bir zaman dilimi içinde, Tatarca sadece yaşlıların konuştuğu bir şive haline geldi.  
Kırımda Şiveler (Yalıboyu, Çöl ve Orta Yolak); Söze Türkiye'den başlamak uygun olacak. Türkiye'de bir çok şive bulunmaktadır. Adana şivesi, Denizli şivesinden,
Karadeniz şivesi Trakya şivesinden farklıdır. Ama Osmanlı sarayı çevresinde gelişen İstanbul şivesi bütün Türkiyenin edebi ve resmi şivesidir. Öyleki, Dünyada
Türkçe dendiği zaman anlaşılan İstanbul şivesi olmaktadır. Şimdi sözü anayurdumuz Kırım'a getirebiliriz. Kırım'da, bir çok ağız bulunmakla birlikte, başlıca üç
şive bulunmaktadır. İlki Yalıboyu şivesidir. Yalıboyu, Osmanlı zamanında çiftçilik memuriyet gibi nedenlerle Türkiye'den Kırım'a gelip yerleşmeler ve bunun yanısıra
Türkiye'ye deniz yoluyla ulaşım noktası olması nedeniyle kültürel etkileşimler sonucu oluşmuş bir şivedir. Türkiye Türkçesine oldukça yakındır ve Türkiye'de 
yaşayan biri tarafından kolayca anlaşılabilir. İçinde Kıpçak ögeler olmasına rağmen, sınıflandırmada Oğuzca grubuna dahil edilmektedir. İkincisi Çöl şivesidir.
Çöl şivesi, Nogayca, Kıpçakca olarak da adlandırılmaktadır. Türkiye'de yaşayanlar tarafından anlaşılması zor olan bir şivedir. Çöl şivesi, bir zamanlar, Kırım'da 
nüfusun büyük kısmının konuştuğu bir şiveydi. Ancak bu şivede konuşanların çoğunluğu zaman içinde Türkiye'ye göçetmiştir. Üçüncü şivemiz ise Orta Yolak'tır.
Diğer adı Bahçesaray şivesidir. Bahçesaray Kırım Hanlığı zamanında Hanlığın başkentiydi. Saray çevresinde gelişen bu şiveyi Türkiye'de İstanbul şivesine denk
olarak düşünebiliriz. Başta Kırım Hanları olmak üzere çok sayıda üst düzey yönetici ve memur, İstanbul'da eğitim aldığından, Orta Yolak şivesi, İstanbul
şivesinden çok etkilenmiş ama ana öge olarak Kıpçakçayı korumuş bir şivedir. Orta Yolak şubesi, gerek Hanlık döneminde ve gerekse bugün Kırım Tatarlarının
edebi ve resmi şivesi olmuştur. Orta Yolak şivemizin Türk dünyasında eşsiz bir konumu bulunmaktadır.Türkçenin iki büyük lehçesinin yani Kıpçakça ve Oğuzcanın
ortasında yer almaktadır.Bu şiveyi az bir gayretle, Türkiyeli de, Doğu Türkistanlı da, Kazak da, Azeri de, Özbek de anlayabilmektedir. İsmail Gaspıralı'nın 1883'de
Bahçesaray'da yayınlamaya başladığı Tercüman Gazetesi bu nedenle 35 yıl boyunca bütün Türk dünyasında okuyucu bulmuştu. Uygun siyasi ve kültürel ortam 
oluşsaydı, bu şivemiz Türk Dünyasının bugün ortak dili olabilecekti. Yazık ki, Kırım Tatarlarının başına gelen felaketler, Türk Dünyasında benzeri olmayan bu
şivemizin yayılmasını engellemiştir.
Derlemelerimiz ve derleyerek ortaya çıkardığımız sözlük, ağırlıklı olarak Çöl şivesinde olmuştur. Bunun nedeni, derleme yaptığımız aile ve akraba çevremizin daha çok
çöl şivesinde konuşan kişilerden oluşmasıdır. Her ne kadar, sağlam kaynaklardan bilgiye ulaştıkça, Kırım Tatarcasını oluşturan diğer iki şivemizden derlemeleri 
çalışmalarımıza dahil etsek de, kaynak kişilerimizin bildiği Tatarca, çalışmalarımızda ağırlık oluşturmuştur. Bu, bir tercihten değil, zorunluluktan oluşmuştur.
Çalışmamızda bizlere yol gösteren de, değerli büyüğümüz İsmail Gaspıralı'nın sözleri olmuştur. "Milletine hizmet etmek istiyorsan, elinden gelen işle başla."
Elimizden gelen de, güzel Tatarcamızın yakın çevremizde canlı olarak yaşayan Çöl şivesinin derlenmesiydi. 
TATLI NOGAY (Kırım'ın Nasreddin hocası olarak tanınan Amet akay'dan bir fıkra)
Bir kün, caştan bir akay Amet akay'ga kele.  Bir gün, gençten bir adam Ahmet ağaya geliyor. 
"Sizge bir şiy danışacam" diy.  "Size bir şey danışacağım" diyor. 
Amet akay da "Ayt. Tınnıyman." diy. Ahmet ağa da "Söyle. Dinliyorum." diyor.
Akay "Men özüm Tat'ım. Bikem Nogay." diy. Adam "Ben kendim Tat'ım. Hanımım Nogay."
"Eee?" diy Amet akay. "Eee?" diyor Ahmet ağa.
"Tünevin bir balamız oldu. O ne olacak?" "Dün bir çocuğumuz oldu. O ne olacak?" 
 diy akay. diyor adam.
Amet akay küle. Ahmet ağa gülüyor.
"Kayırlı bosun. O da, Tatlı Nogay bolacak ta" diy. "Hayırlı olsun. O da, Tatlı Nogay olacak tabii" diyor.
Amet akay Kırım'ın güney kısmından Özenbaş köyündendir. Dolayısıyla Tat olması, Orta Yolak şivesinde konuşuyor olması gerekir. Fakat Amet akay, bütün
Kırım'ın Amet akayıdır. (Türkiye'nin Nasreddin hocası gibi) Okurların gözünden kaçmamıştır, bu fıkrada Amet akay çöl şivesinde (Nogayca), danışmaya gelen 
genç adam ise Orta Yolak şivesinde (Tatca) konuşmaktadır. Bunun nedeni, bu hikayeyi derlediğimiz kişilerin yani ailemizin (dayım Kamil Aksöz) çöl şivesi
konuşuyor olmasıdır. Çöl şivesi konuşanların, Amet akayı kendi şivelerinde konuşturdukları, yani kendi şivelerinde konuşan biri olarak benimsedikleri
fıkradan da anlaşılmaktadır. (Erzurumlunun da, Kastamonulunun da Nasreddin hocayı kendi şivelerinde konuşturdukları gibi) Ama, Amet akaya danışmaya gelen
adam Tat olduğu için, fıkrada çöl şivesinde konuşturulmamaktadır. Şimdi aklıma geldi. Acaba bu genç adam da, fıkrada çöl şivesinde konuşturulsaydı nasıl olurdu?
İşte fıkranın yeni sürümü aşağıda.
TATLI NOGAY (Kırım'ın Nasreddin hocası olarak tanınan Amet akay'dan bir fıkra)
Bir kün, caştan bir akay Amet akay'ga kele.  Bir gün, gençten bir adam Ahmet ağaya geliyor. 
"Sizge bir şiy danışacakman" diy.  "Size bir şey danışacağım" diyor. 
Amet akay da "Ayt. Tınnıyman." diy. Ahmet ağa da "Söyle. Dinliyorum." diyor.
Akay "Men özüm Tat'man. Bikem Nogay." diy. Adam "Ben kendim Tat'ım. Hanımım Nogay."
"Eee?" diy Amet akay. "Eee?" diyor Ahmet ağa.
"Tünevin bir balamız boldu. O ne bolacak?"  "Dün bir çocuğumuz oldu. O ne olacak?" 
diy akay. diyor adam.
Amet akay küle. Ahmet ağa gülüyor.
"Kayırlı bosun. O da, Tatlı Nogay bolacak ta" diy. "Hayırlı olsun. O da, Tatlı Nogay olacak tabii" diyor.