ศาสนาเป็นคำที่ใช้อ้างถึงอุดมคติและการปฏิบัติของประชากรอินเดียมากกว่า 200 ล้านคน ซึ่งรวมไปถึงลัทธิความเชื่ออันแตกต่างกันพร้อมทั้งวิธีปฏิบัติ โดยเริ่มจากความเชื่อที่ผิด ๆ ของกลุ่มชน ไปจนถึงลัทธิจิตนิยม เคร่งครัดในศีลธรรมที่น่านับถือของปรัชญาเมธีอินเดียบางคน ศาสนาฮินดูจึงได้ พัฒนามาเป็นระยะเวลาที่ยาวนานกว่าศาสนาอื่น ๆ

ระหว่างก่อนคริสต์ศักราช 5000 – 1500 ปี ประชาชนจำนวนมากจากเอเชียกลาง หรือยุโรป ตะวันออกเฉียงใต้อพยพเข้าสู่ประเทศอินเดียจำนวนมาก คือ พวกอารยันซึ่งสามารถพิชิตประชาชน ผิวดำที่อาศัยก่อนอยู่หลายพันปี พวกรุกรานที่เป็นพวกอารยันครั้งแรกได้ตั้งถิ่นฐานอยู่ที่รัฐปัญจาป ซึ่งอยู่ทางตะวันตกเฉียงเหนือของประเทศอินเดีย อันเป็นภาคที่มีอากาศสบาย พวกอารยันเป็นคน แข็งแรง มีความรักชีวิตตน มีที่ดินอุดมสมบูรณ์ ระยะนี้ได้เกิดพระเวท 4 ชัดเจนยิ่งขึ้น

หลายร้อยปีล่วงมา โดยเฉพาะอย่างยิ่งระหว่างก่อนคริสต์ศักราช 1200 – 300 ได้มีการเปลี่ยน แปลงครั้งยิ่งใหญ่เกิดขึ้น ในเรื่องอากาศก็ร้อนจัด อันตรายจากโรคต่าง ๆ และภัยจากป่าอันกว้างใหญ่ หรือไม่ก็เกิดความขัดแย้งระหว่างชนเผ่าต่าง ๆ รอบข้าง สิ่งจำเป็นสำหรับการดำรงชีวิตของมนุษย์เริ่ม ขาดแคลนลง จึงเกิดความคิดว่า มนุษย์ในโลกนี้ไม่มีคุณค่า มีแต่ความทุกข์ จะพ้นได้ จะต้องไม่เกิดอีก การศึกษาปรัชญาอันเป็นมูลฐานของชีวิต หรือโลกทัศน์จึงยุติลงได้ว่าจะต้องศึกษาการเปลี่ยนแปลง ของอาตมันและกฎของกรรม ยิ่งกว่านั้นในสังคมยุคนั้นได้แบ่งชั้นวรรณะกันมากมาย จึงเกิดความเชื่อ ว่า พวกพระ (Priests) เท่านั้นสามารถควบคุมพลังธรรมชาติ และกำลังความสามารถของจักรวาลที่มี อยู่ทุกหนทุกแห่งได้

ในอินเดีย เรื่องวรรณะเป็นเรื่องที่มีการถืออย่างเคร่งครัดมาก วรรณะ คือ กลุ่มประชาชนที่ แตกต่างกันทางสังคม โดยกฎข้อบังคับต่าง ๆ เช่น การรับประทานอาหาร การประกอบอาชีพ การแต่งงาน การอยู่อาศัย และพิธีกรรมต่าง ๆ วรรณะที่ใหญ่ ๆ มีอยู่ 4 วรรณะ ได้แก่

1.วรรณะพราหมณ์ เป็นชนชั้นปัญญาชน มีหน้าที่ศึกษาพระเวท อันเป็นคัมภีร์ที่ศักดิ์สิทธิ์ สั่งสอน ประกอบพิธีกรรมทางศาสนาเพื่อตนเอง และวรรณะอื่น ๆ

2.วรรณะกษัตริย์ มีหน้าที่ปกครองป้องกันวรรณะอื่น ๆ หรือปกป้องคุ้มครองสังคม

3.วรรณะแพศย์ คือ พ่อค้าและชาวนา ผู้อยู่วรรณะนี้จะทำหน้าที่ใน การค้าขาย คุ้มครอง ปศุสัตว์ และทำเกษตรกรรม

4.วรรณะศูทร เป็นวรรณะต่ำ ใช้แรงงาน ซึ่งรับใช้วรรณะ 3 วรรณะดังกล่าว ด้วยความซื่อสัตย์ สุจริต

นอกจากนี้ยังมีวรรณะย่อย ๆ อีก ที่เรียกว่าจัณฑาล อันเป็นวรรณะที่เกิดจากการแต่งงานข้าม วรรณะ อันเป็นข้อห้ามของศาสนาฮินดู การแบ่งวรรณะออกเช่นนี้ในสังคมมนุษย์เป็นสิ่งจำเป็นสำหรับ การศึกษา และการประกอบอาชีพการงาน อันเป็นสิ่งจำเป็นเพื่อสวัสดิภาพของมนุษย์ เพราะแต่ละ คนก็เป็นสมาชิกของสังคม เพื่อให้เหมาะสมแก่ตน ในคัมภีร์มหาภารตะ กล่าวว่า การที่มีการแบ่งแยก วรรณะเกิดขึ้นเพราะผลของการกระทำในอดีตแตกต่างกัน การแบ่งแยกหน้าที่การงานซี่งวรรณะต่าง ๆ กระทำกันจัดเป็นแบบลักษณะทางศีลธรรมโดยเฉพาะ ถ้าวรรณะหนึ่งทำหน้าที่ของอีกวรรณะหนึ่งจึง ขัดหลักจริยธรรมไป กฎเกณฑ์นี้จะใช้ตั้งแต่แรกเกิดซึ่งถือว่าเป็นรากเหง้าจริยธรรมของชนชั้นนั้น ๆ ในอินเดีย

ในเรื่องกรรมของพราหมณ์ – ฮินดู ย่อมเชื่อในกฎแห่งการเปลี่ยนแปลงร่างหนึ่งไปยังอีกร่าง หนึ่งของวิญญาณ (อาตมัน) และมีความคิดว่าวิญญาณมีอยู่มากมายนับไม่ถ้วน จะกระจัดกระจาย อยู่ในที่ต่าง ๆ ด้วยเหตุนี้เองวิญญาณของมนุษย์แต่ละคนย่อมเป็นสื่อนำกฎแห่งกรรม คือ กฎแห่งการ หว่านพืชและเก็บเกี่ยวผลพืชที่หว่านไว้นั้น หรือกฎแห่งการที่มนุษย์ต้องเก็บเกี่ยวผลพืชที่ตนหว่านไว้ ในเรื่องกรรมจัดเป็นพลังจักรวาล ไม่มีใครจะหลีกเลี่ยงได้เลย เพราะเป็นกฎแห่งเหตุผล เหนือธรรมชาติ ไม่มีตัวตน แต่มีพลังอำนาจภายใน เป็นพลังทิพย์ ซึ่งจะต้องแสดงผลต่อผู้กระทำ และมอบผลให้ แก่ผู้กระทำไปเสวยหรือเกิดในชาติต่อไป จะสูงหรือต่ำก็แล้วแต่อดีตกรรมที่ตนทำไว้

ในเรื่องการเกิดใหม่อีก โดยเชื่อว่าการเกิดหรือวิญญาณ (อาตมัน) สามารถเปลี่ยนแปลงจาก ร่างหนึ่งไปยังอีกร่างหนึ่งได้นั้น ไม่ค่อยจะตายตัวนักสำหรับชาวอินเดีย แต่นับว่ามีพัฒนาการอยู่เรื่อย ๆ วิญญาณของมนุษย์เมื่อออกจากร่างที่ตายแล้ว อาจจะเกิดอีก และดังนั้นจึงมีการสืบต่อกันมิได้ขาด ตราบใดที่วงจรชีวิตยังดำเนินไปเช่นนั้น คนเราอาจเกิดเป็นพืช แมลง สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม หรือสัตว์ อื่น ๆ เป็นผู้หญิง ผู้ชาย และแม้แต่พระเป็นเจ้าก็อาจเป็นได้ จุดหมายปลายทางของจริยธรรมและ ศาสนาจึงสรุปลงที่ว่า จะคิดค้นเพื่อหาทางหลุดพ้นจากการเวียนว่ายตายเกิด ซึ่งผูกพันวิถีชีวิต ของเราได้อย่างไรบ้างนั่นเอง

อาศรม 4

อาศรมหรือช่วงชีวิตของบุคคลแต่ละคน มีความสำคัญมากในจริยธรรมของพราหมณ์ – ฮินดู เพราะช่วงชีวิตใน 4 ช่วงนี้ ทุกคนจะต้องประสบ แต่ไม่ค่อยจะจำเป็นมากนักในสังคมปัจจุบัน ทั้งนี้ เพราะสังคมหรืออารยธรรม จริยธรรม วัฒนธรรมชาติอื่นเข้ามาผสมผสานกลมกลืนมากเข้า แต่ผู้ เคร่งครัดในจริยธรรมพราหมณ์ – ฮินดูโบราณจริง ๆ ยังยึดถือปฏิบัติกันอยู่ อาศรมแต่ละอาศรมจะ แบ่งช่วงละ 25 ปี อาศรมทั้ง 4 มีดังนี้ (บุญมี แท่นแก้ว,2541 : 17 - 18)

1.พรหมจรรย์ (Student) เป็นช่วงอายุของบุคคลย่างเข้า 12 ปี ชีวิตพรหมจรรย์นี้ จะต้องศึกษา กฎ ระเบียบ วินัย ประเพณี วัฒนธรรม อันเป็นความรู้เกี่ยวกับสิ่งลี้ลับ และความสำคัญของอาตมัน (อัตตา) รวมทั้งความเป็นอิสรภาพจากความโกรธ ความโลภ ความอยาก และการประทุษร้ายผู้อื่น ในขณะเดียวกันจะต้องปลูกฝังความเคารพนับถือ การไหว้ บูชาบิดา มารดา ครูอาจารย์ อย่าง เคร่งครัดด้วยดี (อรรถประโยชน์)

2.คฤหัสถ์ (Householder) เป็นช่วงอายุหลังจากได้ศึกษาเล่าเรียนกฎ ระเบียบ วินัยจาก อาศรมที่หนึ่งมาแล้ว จะต้องกลับสู่บ้านเรือน เพื่อแต่งงานหรือมีครอบครัว และประกอบอาชีพโดย สุจริต เพื่อสร้างฐานะทางเศรษฐกิจให้มั่นคง ชีวิตในขั้นนี้ จึงเป็นขั้นที่มีความเกี่ยวข้องกับสังคม หรือช่วยเหลือสังคมมากขึ้น เป็นขั้นแห่งการสร้างสรรค์ความต้องการในรูป เสียง กลิ่น รส และความ สัมผัสในสิ่งที่ตนใคร่ตนปรารถนาและพอใจ (กามประโยชน์)

3.วนปรัสถ์ (hermit) เป็นช่วงอายุประมาณ 50 ปี ขั้นนี้แต่ละคนต้องสละความเกี่ยวข้อง จากโลกียสุขบ้าง ปล่อยวางการผูกพันในการครองเรือนให้บุตรธิดาบ้าง เพื่อแสวงหาความสุข ความสว่างทางปัญญาอย่างแท้จริง ด้วยการฝึกฝนตนและบำเพ็ญฌาน เพื่อให้เกิดความรู้แจ้ง เห็นจริงในอาตมัน พยายามลดละอารมณ์ชั่วร้าย โดยพยายามใช้ชีวิตอยู่ในป่าเขาที่เงียบสงัด อย่างฤาษี เป็นการสร้างคุณธรรม จริยธรรมเพื่อชีวิตตนเองโดยตรง (ธรรมประโยชน์)

4.สันยาสี (Ascetic) เป็นช่วงอายุประมาณ 60 ปี ขั้นนี้จะอนุญาตไว้เฉพาะผู้ปฏิบัติผ่านขั้น ทั้งสามขั้นต้นมาแล้วโดยสมบูรณ์ โดยการปฏิบัติเพื่อให้เป็นหนึ่งเดียวกับพระพรหม จะต้องท่องเที่ยว ไปอย่างโดดเดี่ยวอย่างสงบในป่าเขา ในชีวิตชั้นนี้ความรู้และการฝึกฝนจะให้ได้ผลอย่าง จริงจังต่อเมื่อ รู้แจ้งเห็นจริงในสิ่งเหนือธรรมชาติภายนอกทุกอย่าง และการหลุดพ้นจากกรรมและวิญญาณเปลี่ยน แปลงไป ความทะเยอทะยานและความอยากความใคร่ต่าง ๆ จะหมดสิ้นไป ความสุขความสงบและ ความอิสรเสรีจะเกิดขึ้นอย่างสมบูรณ์ เพราะอาตมัน (อัตตา) เป็นอันหนึ่งอันเดียวกับวิญญาณสากล หรือชีวาตมัน คือ อาตมันของแต่ละบุคคล เป็นอันหนึ่งอันเดียวกับปรมาตมัน (วิญญาณอันยิ่งใหญ่) หรือพรหมัน (เป็นพระพรหมเจ้า) (โมกษะประโยชน์)

หลักคำสอนของศาสนาพราหมณ์ – ฮินดู

หลักคำสอนของศาสนาพราหมณ์ – ฮินดู คล้ายกับคำสอนเรื่องทิศ 6 ในพระพุทธศาสนา คือ เป็นหลักคำสอนที่ว่าด้วยการปฏิบัติระหว่างบุคคลที่เกี่ยวข้องกันในแต่ละสังคม ดังต่อไปนี้ (บุญมี แท่นแก้ว, 2541 : 18 – 19)

1.ปิตฤธรรม คือ การปฏิบัติตามหน้าที่ของบิดาต่อบุตร เช่น เมื่อบุตรมีอายุตั้งแต่เกิด ถึงอายุ 5 ขวบ จงเลี้ยงดูบุตรด้วยความเมตตากรุณาและด้วยความรัก เมื่อบุตรบรรลุนิติภาวะ ให้ถือว่าบุตร เป็นกัลยาณมิตร

2.มาตฤธรรม คือ การปฏิบัติตามหน้าที่ของมารดาต่อบุตร มารดาจะต้องรับหน้าที่เหมือน บิดามีต่อบุตร และต้องเป็นครูคนแรกของบุตร

3.อาจารยธรรม คือ การปฏิบัติตามหน้าที่ของครูอาจารย์ต่อศิษย์ นั่นคือครูอาจารย์ต้องมี หน้าที่ถ่ายทอดวิชาความรู้ให้แก่ศิษย์อย่างถูกต้องและเป็นธรรมเสมอหน้ากัน

4.บุตรธรรมและศิษยธรรม คือ การปฏิบัติตามหน้าที่ของบุตรต่อบิดามารดา และการปฏิบัติ ตามหน้าที่ของศิษย์ต่อครูอาจารย์ คือจะต้องกระทำความเคารพ เชื่อฟัง และปฏิบัติตามคำสอน ของท่าน เพราะผู้จงรักภักดีต่อบิดามารดา และต่อครูอาจารย์ ผู้นั้นจะชนะพรหมโลกอีกด้วย

5.ภารตฤธรรม คือ การปฏิบัติหน้าที่ของพี่ที่มีต่อน้อง และหน้าที่ของน้องที่มีต่อพี่ ที่พี่จะ ปฏิบัติต่อน้องเหมือนบิดาปฏิบัติต่อบุตร และน้องจะปฏิบัติต่อพี่เหมือนบุตรปฏิบัติต่อบิดามารดา

6.ปติธรรม คือ การปฏิบัติหน้าที่ของสามีต่อภรรยา โดยการเลี้ยงดู มีความซื่อสัตย์ต่อภรรยา อย่าริเป็นคนเจ้าชู้กับหญิงอื่น ถือว่าหญิงอื่นเปรียบเหมือนพี่น้อง ลูกหลาน หรือมารดาของตน

7.ปัตนีธรรม คือ การปฏิบัติหน้าที่ของภรรยาต่อสามี โดยต้องปฏิบัติหน้าที่ของตนต่อสามีด้วย ความจริงใจ และเอาใจใส่ต่อสามีอย่างสม่ำเสมอ ให้ถือว่าผู้ชายทั้งปวงเว้นสามีของตนเป็นเหมือนบิดา พี่น้อง บุตรหลานของตน

8.สวามี – เสวกธรรม คือ การปฏิบัติหน้าที่ของสวามี (นายจ้าง) ต่อเสวก (ลูกจ้าง) โดยจ่าย ค่าแรงให้แก่เขาพอที่เขาจะสามารถเลี้ยงชีวิตและครอบครัวพอสมควร อย่าให้ขาดแคลนหรือทุกข์ยาก เกินไป ผู้ที่เป็นลูกจ้างจะต้องปฏิบัติงานด้วยความซื่อสัตย์ต่อนายจ้าง

9.ราชธรรม คือ การปฏิบัติหน้าที่ของผู้ปกครองกับประชาชน โดยผู้ปกครองจะต้องยึดหลักใน การดูแลอารักขาประชาชน ให้ความอบอุ่นเป็นธรรมแก่ประชาชน และประชาชนก็ต้องให้ความเคารพ นับถือต่อผู้ปกครองอย่างแท้จริงและสุจริตใจ

คำสอนอื่น ๆ

หลักคำสอนอื่น ๆ ของศาสนาพราหมณ์-ฮินดู มีดังนี้

1.มีสัจจะ กล่าวแต่ความสัตย์

2.ปฏิบัติทางธรรม

3.อ่านหนังสือธรรม

4.ถวายจตุปัจจัยแด่อาจารย์แล้วเข้าสู่เพศฆราวาส ปฏิบัติหน้าที่ต่อครอบครัว

5. อย่างประมาทในการพูดความสัจ

6. อย่างประมาทในการกระทำให้เกิดกุศลกรรม

7. อย่าประมาทในการปฏิบัติธรรม

8. อย่าประมาทในการทำให้มีความเจริญก้าวหน้าในวัตถุ

9. อย่าประมาทในการค้นหาความรู้ทางธรรม และการเผยแพร่

10. บูชาสักการะพระเป็นเจ้าและบรรพบุรุษ

11. มารดาเป็นเหมือนพระเป็นเจ้าองค์หนึ่ง

12.บิดาเป็นเหมือนพระเป็นนเจ้าองค์หนึ่ง

13. ครูอาจารย์เป็นเหมือนพระเป็นเจ้าองค์หนึ่ง

14. อติถิ หรือแขกที่มาสู่บ้านโดยบังเอิญเป็นเหมือนพระเป็นเจ้าองค์หนึ่ง ทุกคนเป็นอนฺส (ส่วนหนึ่งของพระพรหม) จึงควรช่วยเหลือดุจสมาชิกในครอบครัว

15. ยึดถือขนบธรรมเนียมประเพณีแต่โบราณกาล

16. รักษาวัฒนธรรมไว้ตามบรรพบุรุษ

17.เคารพผู้มีวัยวุฒิ และคุณวุฒิ

18. ให้ของผู้อื่นด้วยศรัทธา เต็มใจ มิใช่ความกลัวหรือถูกบังคับ

19. ถามข้อสงสัยจากผู้มีอาวุโส หรือปฏิบัติธรรม

20. ปฏิบัติตามคำสอนจากพระเวท และอุปนิษัท (ประภาศรี สีหอำไพ, 2540: 134)

5. จริยธรรมของศาสนาเชน